Ενα «άγνωστο» μουσείο

7' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Εδώ ήταν το δωμάτιο που μέναμε η μητέρα μου, η αδελφή μου, ο παππούς και εγώ. Ο πατέρας έφυγε γρήγορα από τη ζωή – πέθανε σε ατύχημα. Σε τούτο το μπαλκόνι ήταν η κουζινούλα μας. Στο διπλανό δωμάτιο ζούσε μια άλλη οικογένεια. Κι εδώ ήταν η είσοδος». Ο Στέλιος Κορονιός είναι ένας 74χρονος ψηλός κύριος, με γερό μνημονικό· μια προσωπικότητα μετρημένη και πολιτισμένη. Προσπαθώ να συντονιστώ με τις ανάκατες αναμνήσεις του, με τις οικογενειακές στιγμές και αστεία, καθώς με ξεναγεί στο παλιό του σπίτι. Ωστόσο εκείνος «βλέπει» άλλα πράγματα, κι εγώ άλλα. Εγώ παρατηρώ τα εκθέματα ενός μουσείου, αυτός θαυμάζει τις γαριφαλιές της μητέρας του, ακούει τα πουλιά στο κλουβάκι να κελαηδούν και μυρίζει το τηγανητό ψάρι από την ταβέρνα που στεγαζόταν στο ισόγειο της οικίας. Εχει επιστρέψει με το νου του σε άλλη εποχή: στην Πλάκα της δεκαετίας του '40 και '50, τότε που ήταν νεαρό αγόρι.

Η προσωπική του ιστορία μοιάζει με θεατρικό μονόπρακτο στο οποίο συμμετέχουν πολλά πρόσωπα. To …έργο της ζωής του έχει «ανέβει» στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, το μέρος που μεγάλωσε και έζησε. Μπερδευτήκατε; Να σας εξηγήσω. Το μουσείο πριν γίνει μουσείο ήταν κατοικία προσφύγων και μεταναστών. Το πολύπλευρο παρελθόν του κτιρίου αποκαλύπτεται στην εκθεσιακή ενότητα «Ενα σπίτι για ένα μουσείο» που εγκαινιάστηκε πριν από μερικές ημέρες στους χώρους του ιδρύματος.

Ποιο είναι όμως το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και που, στο καλό, βρίσκεται; Στεγάζεται στην Πλάκα σε ένα εντυπωσιακό τριώροφο, στη βόρεια πλαγιά της Ακρόπολης. Συγκεκριμένα, βρίσκεται στην οδό Θόλου 5, κοντά στο Μετόχι Πανάγιου Τάφου (η εκκλησία που δίνει πρώτη το Αγιο Φως). Γνωστό επίσης και ως Παληό Πανεπιστήμιο -γιατί εδώ στεγάστηκε το πρώτο πανεπιστήμιο του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους τα τέσσερα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, δηλαδή από το 1837 μέχρι το 1841- έχει ως πρωταρχικός στόχο την συλλογή και την ανάδειξη των ιστορικών κειμηλίων του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Υπάρχει όμως ένα κομμάτι της ιστορίας του, που το αγνοεί το κοινό και που μέχρι πρότινος δεν προβαλλόταν πουθενά στο εσωτερικό του. Η νέα εκθεσιακή ενότητα του μουσείου εστιάζει στις ζωές των απλών ανθρώπων που έζησαν εκεί κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα. «Το ίδιο το κτίριο, που είναι μνημείο από μόνο του, έχει και άλλες ιστορίες να διηγηθεί. Είναι σπάνιο οι συλλογές ενός μουσείου να έχουν άμεση σχέση με το ίδιο το οικοδόμημα» δηλώνει η μουσειολόγος και συντηρήτρια έργων τέχνης Ελενα Kίττα, που έχει την επιμέλεια και τον συντονισμό της μουσειολογικής μελέτης. Μαζί με τους συναδέλφους της, εργαζόταν εντατικά τα τελευταία χρόνια για να εμπλουτίσει το μουσειακό εποπτικό υλικό.

Οι ζωές των άλλων

Το Μουσείο Ιστορίας υπήρξε κιόλας κάποτε η οικία του Στάματη Κλεάνθη, του ανθρώπου που σχεδίασε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας. «Στην μόνιμη έκθεση δεν υπάρχει ένα κομμάτι αφιερωμένο στον σημαντικό αυτόν Ελληνα αρχιτέκτονα και πολεοδόμο. Φροντίζουμε τώρα να αναπληρώσουμε το κενό» τονίζει η κα Κίττα. Μας πληροφορεί ότι ο Σταμάτης Κλεάνθης, όταν επέστρεψε από τις σπουδές του στη Γερμανία, αγόρασε το μεγάλο αυτό σπίτι μαζί με τον παλιό συμφοιτητή και φίλο του, Εδουάρδο Σάουμπερτ. Εκεί μέσα οι δυο αρχιτέκτονες συντάσσουν τον πρώτο αρχαιολογικό χάρτη της Αθήνας ενώ παράλληλα εργάζονται για την ανασύσταση της πρωτεύουσας.

Το 1861, ένα χρόνο πριν πεθάνει, ο Σταμάτης Κλεάνθης πουλάει την ιδιοκτησία του. Για ένα αιώνα σχεδόν το κτίριο φιλοξενεί κυρίως οικογένειες προσφύγων και μεταναστών. «Διάφοροι περαστικοί σταματούσαν και μας έλεγαν ότι ζούσαν εδώ. Αποφασίσαμε να το διερευνήσουμε. Μάθαμε ότι μια κάμαρα αντιστοιχούσε σε κάθε μία από τις τριάντα οικογένειες» αποκαλύπτει η Ελενα Κίττα, η οποία άρχισε να καταγράφει τις μαρτυρίες των παλιών κατοίκων ή των απογόνων τους. Ανάμεσα στα εκθέματα υπάρχουν αποσπάσματα από τις μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις. Ενας από τους ανθρώπους ο οποίος μίλησε στην επιμελήτρια είναι ο «πρωταγωνιστής» της ιστορίας μας, ο κύριος Στυλιανός Κορονιός.

«Ζήσαμε φτώχεια- δεν θέλω κανένα παιδί να ζήσει υπό αυτές τις συνθήκες. Αλλά μέσα στη φτώχεια υπάρχουν ωραίες στιγμές» υπογραμμίζει ο ίδιος, που έζησε στην «Οικία Κλεάνθη» από το 1946 μέχρι το 1963, όποτε έφυγε για τη Γερμανία. Σήμερα ζει με τη γυναίκα του στον Κορυδαλλό. Επισκέφτηκε το ανακαινισμένο μουσείο για πρώτη φορά πριν από τέσσερα χρόνια. Πως αισθανθήκατε; τον ρωτάω. «Ενιωσα ξένος. Αισθάνθηκα απογοήτευση που δεν βρήκα τα αγαπημένα μου πρόσωπα. Θέλω να πάω από εκεί, για να μπω στο σπίτι μου, αλλά δεν μπορώ γιατί τώρα είναι κλειδωμένα» μου λέει ενώ μου δείχνει ένα πέρασμα. «Από το μυαλό μου περνούν, σαν κινηματογραφική ταινία, όλα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, η ηλικία που πήγα στο στρατό· είναι εικόνες που θα ήθελα να ξαναδώ αλλά δυστυχώς έχουν μείνει μόνο στη σκέψη». Πως σας φαίνεται που το παλιό σας σπίτι μετατράπηκε σε μουσείο; «Η εποχή τρέχει, δεν γίνεται τα πράγματα να μείνουν όπως είχαν. Αλοίμονο. Χαίρομαι που ανακαινίστηκε το κτίριο, γιατί ήταν σε άσχημη καταστάση. Θυμάμαι το ταβάνι είχε πέσει αρκετές φορές και μόνο από τύχη γλιτώσαμε. Σήμερα αποτελεί δείγμα πολιτισμού» λεει και συνεχίζει: «Με ενοχλεί όμως που η προβολή του δεν ειναι τόσο μεγάλη. Θα ήθελα να έρχεται εδώ περισσότερος κόσμος. Το μουσείο αυτό πηγαίνει αγκαλιά με την Ακρόπολη».

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες επισκέπτες το ανακαλύπτουν εντελώς τυχαία. Ενας που δεν ξέρει που βρίσκεται, χάνεται. Το 2008, με την έγκριση των σχετικών φορεών, τοποθετήθηκαν οι πινακίδες στις εισόδους προς την Πλάκα. Αυτό βοήθησε σημαντικά στο να αυξηθεί η επισκεψιμότητα. Το μουσείο το γνωρίζει όμως περισσότερο η πανεπιστημική κοινότητα – υπάρχει πλέον η επιθυμία να γεφυρωθεί το κενό μεταξύ κοινωνίας και ιδρύματος.

Ενα μέρος της καινούργιας εκθεσειακής ενότητας είναι αφιερωμένο στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του Μουσείου Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χτισμένο πριν από 700 περίπου χρόνια, είναι από τα ελάχιστα σωζόμενα κτίρια της προοθωμανικής περιόδου. «Δεν είναι αριστούργημα. Είναι λιτό και έχει σωστές αναλογίες. Αποτελεί δείγμα εποχής – είναι από τα παλιότερα της φραγκοκρατίας. Ο πυρήνας του είναι φράγκικος με συνεχείς προσθήκες, διατηρεί όμως τον τύπο του αθηναϊκού σπιτιού σε σχήμα γράμματος Γ με αυλή. Προσωπικά είναι ένα από τα αγαπημένα μου κτίρια. Κι αν κάτι το αγαπάς, θα είναι πάντα όμορφο» μας λέει η αρχιτέκτονας Μάρω Καρδαμίτση- Αδάμη, ομότιμη καθηγήτρια αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου. «Επίσης, το ότι στέγασε τόσες διαφορετικές δραστηριότητες του προσθέτει ιστορική αλλά και ηθική αξία. Εκεί δημιούργησαν μεγάλες προσωπικότητες της εποχής. Ουσιαστικά, είναι το πρώτο αρχιτεκτονικό γραφείο της Αθήνας!».

Μία από τις ιδιομορφίες του αρχιτεκτονήματος είναι ότι από όποια πλευρά και να το δεις διαφέρει σε ύψος. Από τη οδό Θεωρίας φαίνεται μονώροφο, από την Κλεψύδρας μοιάζει με διώροφο, από τη Θόλου δείχνει σαν τριώροφο ενώ στην Πρυτανείου φαίνεται σαν να έχει τέσσερα επίπεδα. «Εχει θαυμάσια προσαρμογή στο ανάγλυφο του εδάφους, δεν είναι εύκολο να κτίζεις σε κλίση» τονίζει η Μάρω Καρδαμίτση- Αδάμη. «Πιστεύω όμως ότι το Πανεπιστήμιο Αθηνών χρειάζεται ένα δικό του μουσείο. Αυτό το καημενάκι τι να πρωτοχωρέσει; Θα πρέπει να περιοριστεί στα πρώτα χρόνια του Πανεπιστημίου και να τελειώνει εκεί».

Πριν φύγει, ο Στέλιος Κορονιός μου δείχνει μια μεγάλη πέτρα στην είσοδο. «Εδώ κάθονταν όλα τα ερωτευμένα ζευγάρια της γειτονιάς. Ηταν μεγαλύτερη αλλά έχει “φαγωθεί” με τα χρόνια. Να, κάτι τέτοια βλέπεις και στεναχωριέσαι» λέει και κατηφορίζει τα σοκάκια αγκαζέ με τη γυναίκα του Ελένη. Ο δικός του έρωτας φαίνεται πως δεν έσβησε ποτέ.

 

Το ημερολόγιο ενός κτιρίου

1831 Ο Κλεάνθης και ο Σάουμπερτ αγοράζουν την επιβλητική κατοικία στο Ριζόκαστρο, όπως λεγόταν η περιοχή τότε. Το κτίριο ανήκε στην Οθωμανή Ζαντέ Χανούμ.

Το 1835 ο Κλεάνθης αγοράζει το μερίδιο του φίλου του. Την ίδια χρονιά το νοικιάζει στο κράτος προκειμένου να στεγάσει το πρώτο Γυμνάσιο Αθήνας (Κεντρικό Σχολείο Αίγινας)

1837 ιδρύεται το πανεπιστήμιο. Η Αθήνα αριθμούσε τότε περίπου 800 σπίτια, από τα οποία η οικία Κλεάνθους κρίθηκε το πιο κατάλληλο για να στεγάσει το «Οθώνειο Πανεπιστήμιο» (η αρχική του ονομασία). Στα εγκαίνια ήρθε έφιππος ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας, Οθωνας. Το πρωτο ΑΕΙ ξεκίνησε τη λειτουργία του με πενήντα δύο φοιτητές και εβδομήντα πέντε ακροατές, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Το 1861 ο Κλεάνθης πουλάει το σπίτι του σε ιδιώτη. Από τότε το κτίριο αλλάζει πολλoύς ιδιοκτήτες.

Από το 1868 το κτίριο φιλοξενεί οικογένειες προσφύγων και μεταναστών.

Το 1945 κηρύσσεται διατηρητέο.

Το 1967 περνάει στην κυριότητα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το 1975 ξεκινούν οι εργασίες αποκατάστασης, οι οποίες διαρκούν σχεδόν μια δεκαετία. Η μελέτη της αναστήλωσης ανήκει στον Σόλωνα Κυδωνιάτη.

1987 Εγκαινιάζεται το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών είναι ανοικτό για το κοινό καθημερινά από τις 09:30 μέχρι τις 15:30, εκτός Σαββάτου και Κυριακής. Η εκθεσιακή ενότητα «Ενα σπίτι για ένα μουσείο: Η ιστορία του κτηρίου» θα αποτελεί μέρος της μόνιμης συλλογής. Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210 368 9502-6.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή