«Μερικές φορές έχει τόση ζέστη που θέλω να βγω από το δέρμα μου», λέει ο Τζον Γκούντμαν στο «Μπάρτον Φινκ» των αδερφών Κοέν, μία από τις πιο χαρακτηριστικές ταινίες που χρησιμοποιούν τις υψηλές θερμοκρασίες ως βασικό στοιχείο της ιστορίας τους. Η πρώτη, πάντως, που μου ήρθε στο μυαλό συντάσσοντας αυτή την από μνήμης πρόχειρη ανθολόγηση ήταν το κλασικό «Οι δώδεκα ένορκοι» (φωτογραφία) του Σίντνεϊ Λιούμετ: μία φορά να το έχεις δει, θυμάσαι για πάντα τους δώδεκα πρωταγωνιστές, κλεισμένους μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου, να ξεφυσούν απελπισμένοι μέσα στα κοστούμια τους, θυμάσαι τα ιδρωμένα τους πρόσωπα, το πώς η ένταση στο σενάριο ανέβαινε παρέα με τη θερμοκρασία – η ταινία θα ήταν διαφορετική αν όλα συνέβαιναν σε μια κλιματιζόμενη αίθουσα.
Τα παραδείγματα ταινιών που «έπαιξαν» με τον καύσωνα είναι, φυσικά, αμέτρητα: από τους καυτούς δρόμους του Μπρονξ στο «Καλοκαίρι του Σαμ» του Σπάικ Λι μέχρι την εμβληματική «Έξαψη» του Λόρενς Κάσνταν, με την ερωτική μανία που παρασέρνει τον Γουίλιαμ Χαρτ και την Κάθλιν Τέρνερ. Προτείνω κάτι λιγότερο γνωστό γι’ αυτές τις μέρες: το «Dog days» (2001) – «Hundstage» ο πρωτότυπος αυστριακός τίτλος. Με την κυνική σκηνοθεσία του ο Ούρλιχ Ζάιντλ δημιουργεί ένα (προκλητικά) απωθητικό σκηνικό στα προάστια της Βιέννης, με έξι παράλληλες ιστορίες να χτίζουν έναν κόσμο ναρκωμένο από τη ζέστη, που επιβιώνει κάπου ανάμεσα στην αδράνεια και την παράνοια.
Το καλοκαίρι του ανεμιστήρα
Οι Έλληνες σκηνοθέτες χρησιμοποιούν κι αυτοί συχνότατα το μοτίβο της ζέστης, κυρίως της αυγουστιάτικης, εξ ου και οι δύο πιο εμβληματικές ελληνικές «καλοκαιρινές» ταινίες φέρουν την ημερομηνία μέχρι και στον τίτλο τους. Αναφέρομαι στον «Δεκαπενταύγουστο» (φωτογραφία) του Γιάνναρη και στο «Ήσυχες μέρες του Αυγούστου» του Βούλγαρη. Προσθέτουμε στη λίστα το «Σπιρτόκουτο» και τα «Φτηνά τσιγάρα» ή τα πιο καινούργια «Τσίου», «Wasted Youth» κ.ά. Το σύγχρονο ελληνικό σινεμά μοιάζει να προσπερνά κάπως το «τουριστικό» καλοκαίρι της παραλίας και των γραφικών νησιών και φέρνει τον καύσωνα στο αστικό (ή έστω στο καθημερινό) τοπίο: οι ήρωες δεν λυτρώνονται με μια βουτιά, αλλά κυκλοφορούν σε δρόμους όπου η άσφαλτος καίει και δοκιμάζονται σε διαμερίσματα με μισοχαλασμένους ανεμιστήρες.
Η δίνη του καύσωνος
Από τη λογοτεχνία, η αφόρητη ζέστη μού φέρνει στο μυαλό κατευθείαν δύο στιγμιότυπα: η πορεία μέσα στο λιοπύρι για την κηδεία της μαμάς στην αρχή του «Ξένου» και εκείνη η επεισοδιακή επίσκεψη του Γκάτσμπι και των άλλων στην πόλη, όταν νοίκιασαν μια σουίτα στο Πλάζα χωρίς ιδιαίτερο λόγο και που απ’ τα παράθυρα ερχόταν η «ζεστή πνοή απ’ τα θαμνόδεντρα του πάρκου», και που όλοι ήθελαν να πιουν κρύο ποντς με μέντα, αλλά κανείς δεν φαινόταν ιδιαίτερα ικανοποιημένος, όπως ποτέ κανείς δεν είναι ικανοποιημένος στον «Υπέροχο Γκάτσμπι».
Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και τον Χρήστο Βακαλόπουλο και το διήγημα «Στη δίνη του καύσωνος» από τη συλλογή «Νέες Αθηναϊκές Ιστορίες» (εκδόσεις της Εστίας). Μια βραχνή φωνή απευθύνεται στους ακροατές του Δεύτερου Προγράμματος, υποστηρίζοντας ότι «ο καύσων υπάρχει μέσα μας» και ότι «η αφόρητη ζέστη αντανακλά τον εσωτερικό μας κόσμο». Ως συνέπεια αυτής της θεωρίας, παραμονές Δεκαπενταύγουστου, ένα κύμα κλεπτομανίας κατακλύζει την Αθήνα. Αν ανέβει ξανά η θερμοκρασία, αναζητήστε το. ■