Σε περιόδους μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών αναβρασμών η ελληνική ναυτιλία υπήρξε ανέκαθεν ασφαλές καταφύγιο για τους νέους που αναζητούν μια εργασία με σταθερότητα και ικανοποιητικές απολαβές.
Αν και στο παρελθόν ο δρόμος προς τη θάλασσα σε δύσκολες περιόδους ήταν προφανώς αναγκαίος και σε ορισμένες νησιωτικές περιοχές παραδοσιακά… επιβεβλημένος, πολλοί νέοι σήμερα αναζητούν, ακόμη και από άναυτες γεωγραφικές περιοχές, με μεγαλύτερη σιγουριά και αισιοδοξία μια «σίγουρη» εργασία στη ναυτιλία και δυνατότητες εξέλιξης σε έναν κλάδο με διεθνείς προοπτικές. Ωστόσο η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη ναυτιλία αποτελεί πλέον μια ευκαιρία για τους νέους, αλλά και μια νέα πρόκληση για την πολιτεία και τους κοινωνικούς εταίρους της ναυτιλίας, ώστε να καταστεί η Ελλάδα κέντρο διεθνούς ναυτικής και ναυτιλιακής εκπαίδευσης, αλλά και να υποστηριχθούν περαιτέρω η έρευνα και η καινοτομία σε γνωστικά αντικείμενα «θαλασσινού» ενδιαφέροντος.
Το μεγάλο στοίχημα σήμερα είναι, τόσο για την πολιτεία όσο και για τους φορείς της ναυτιλίας, να υποστηριχθεί η δημόσια ναυτική και ναυτιλιακή εκπαίδευση, αλλά και να εξευρεθούν -επιτέλους- τρόποι για να ευδοκιμήσει, σε συγκεκριμένο πλαίσιο και με συγκεκριμένο ρόλο, και η ιδιωτική εκπαίδευση σε έναν κλάδο της οικονομίας που ευδοκίμησε λόγω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και δράσης. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να καταστεί κέντρο διεθνούς εμβέλειας για τη ναυτική και ναυτιλιακή εκπαίδευση, αφού το ελληνόκτητο πλοίο αποτελεί ήδη από το 1960 το σημαντικότερο παράδειγμα διεθνούς επικράτησης και ευημερίας, ακόμη και σε εξαιρετικά δύσκολες περιόδους.
Η ναυτική εκπαίδευση εντός και εκτός Ελλάδας
Η ναυτική́ εκπαίδευση και οι δημόσιες Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ) ανά τη χώρα αποτελούν αδιαμφισβήτητα εδώ και αρκετές δεκαετίες το μεγαλύτερο, αν όχι το αποκλειστικό για πολλά χρόνια, φυτώριο των νέων Ελλήνων αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού που θα κληθούν να επανδρώσουν τα πλοία της ελληνικής ναυτιλίας, της σημαντικότερης ναυτιλίας στην Ευρώπη και μιας από τις σημαντικότερες ανά την υφήλιο. Για τον λόγο αυτόν, ακαδημαϊκές μελέτες του κοινωνιολογικού προφίλ των νέων που επιλέγουν να σταδιοδρομήσουν στη ναυτιλία αποκτούν ειδικά σήμερα ιδιαίτερη σημασία.
Σύμφωνα με την έρευνα «Επιλέγω Ναυτιλία» των Θάνου Πάλλη και Ηλία Μπίσια από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου οι νέοι που επιλέγουν να φοιτήσουν στις ΑΕΝ της χώρας εμφανίζονται όλο και περισσότερο αποφασισμένοι για την επιλογή τους: αν και το 55,5% των νέων που φοιτούσαν στο πρώτο έτος στις δημόσιες ΑΕΝ το 2016 κατάγονται από πόλη με ναυτική́ παράδοση, εντούτοις μόλις το 16,8% του δείγματος είχαν γονείς με επαγγελματική́ συνάφεια με τη ναυτιλία. Το ολοένα και αυξανόμενο ενδιαφέρον των νέων για να σταδιοδρομήσουν στη θάλασσα αποτυπώνεται επιπροσθέτως στις προτιμήσεις των υποψήφιων μαθητών κατά τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού τους δελτίου.
Οι δημόσιες ΑΕΝ αποτελούν παραδοσιακά το σημαντικότερο φυτώριο για τη ναυτική εκπαίδευση και επικουρούνται ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα της ύφεσης και της κατήφειας από πολυεπίπεδες δράσεις υποστήριξης και οικονομικές ευεργεσίες, τόσο συλλογικά όσο και εταιρικά από τη ναυτιλιακή και ναυτική κοινότητα. Ωστόσο, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα της κρίσης αλλά και η γραφειοκρατία έχουν δυσκολέψει σε κάποιες περιπτώσεις αρκετούς νέους και κυρίως εκείνους που δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα διαμονής, σίτισης ή άλλων σπουδαστικών προνομίων που θεωρούνται καθοριστικής σημασίας για άλλα ιδρύματα εντός και εκτός Ελλάδας. Σε αυτό το πλαίσιο της αδυναμίας της πολιτείας, λόγω κυρίως δημοσιονομικών περιορισμών και υποστελέχωσης, να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες ανάγκες εκσυγχρονισμού της δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης, δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα για την παράλληλη «εδραίωση» της πολυσυζητημένης ιδιωτικής ναυτικής εκπαίδευσης.
Την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα το θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση ιδιωτικών ναυτικών σχολών βρίσκεται στο επίκεντρο του δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος, ναυτικές ακαδημίες του εξωτερικού ή κέντρα σπουδών που συνεργάζονται με αλλοδαπά ιδρύματα προκαλούν το ενδιαφέρον σε πολυάριθμους Έλληνες σπουδαστές, παρέχοντας προγράμματα εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης, εξειδίκευσης ή κατάρτισης αξιωματικών του Εμπορικού Ναυτικού εντός και εκτός Ελλάδας.
Στις γειτονικές Κύπρο και Βουλγαρία οι Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού φαίνονται να προσελκύουν το ενδιαφέρον αρκετών Ελλήνων που για διάφορους λόγους δεν εξασφάλισαν (ή δεν θέλησαν να εξασφαλίσουν) μια θέση στις ελληνικές δημόσιες ΑΕΝ.
Επιπλέον, δημόσιες ή ιδιωτικές ακαδημίες και σχολές με έδρα το εξωτερικό προαναγγέλλουν την ίδρυση παραρτημάτων στην Ελλάδα, με σκοπό την παροχή των προγραμμάτων στους Έλληνες ενδιαφερομένους με τη φοίτηση –σε ορισμένες περιπτώσεις– να πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα.
Παρόλα αυτά, πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι όπου και να επιλέξει μελλοντικά να σπουδάσει ένας μαθητής λυκείου οι τεράστιες ανάγκες επάνδρωσης του διεθνούς στόλου με καταρτισμένους και κυρίως εξειδικευμένους και «πολυμήχανους» αξιωματικούς γέφυρας και μηχανής σε συνδυασμό με τις ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο της ναυπηγικής καινοτομίας εξασφαλίζουν μια σίγουρη θέση στον ήλιο (ή μάλλον στη θάλασσα) για αρκετούς νέους.
Ναυτιλιακή εκπαίδευση
H παρατεταμένη οικονομική κρίση έχει εμφανώς προκαλέσει το ενδιαφέρον των νέων και για τα ναυτιλιακά επαγγέλματα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα «ναυτιλιακά» ΑΕΙ και ΤΕΙ εμφανίζονται εδώ και αρκετά χρόνια στις κορυφαίες προτιμήσεις των υποψηφίων κατά τη συμπλήρωση των μηχανογραφικών δελτίων.
Τα τέσσερα τμήματα που προσφέρουν προπτυχιακές σπουδές στη ναυτιλία δίνουν τη δυνατότητα εστίασης και εμβάθυνσης σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα για τους νέους που επιλέγουν ναυτιλία. Παράλληλα, μέλη του διδακτικού και επιστημονικού προσωπικού τους συμμετέχουν σε πρωτοποριακά ερευνητικά προγράμματα.
Και στην ιδιωτική ναυτιλιακή εκπαίδευση όμως, όπου η εστίαση είναι κυρίως στη διδασκαλία και στις σχέσεις συνεργασίας με τη ναυτιλιακή κοινότητα, η αυξανόμενη ζήτηση αλλά και ο ανταγωνισμός για την καλύτερη εικόνα στην αγορά εργασίας έχουν εξασφαλίσει την ποιότητα των προσφερόμενων προγραμμάτων. Το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα ιδιωτικά ιδρύματα τα οποία προσφέρουν προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών δεν αντανακλά μόνο τη στροφή των νέων προς τη ναυτιλία, αλλά και την ποιοτική αναβάθμιση της ιδιωτικής εκπαίδευσης και της σχέσης συνεργασίας τους με πρόσωπα και εταιρείες στον κλάδο όπου οι νέοι επιθυμούν να σταδιοδρομήσουν.
Αλλά και η μετεκπαίδευση αποτελεί έναν νέο πυλώνα μεγάλου ενδιαφέροντος: η στροφή των νέων προς τα επαγγέλματα της θάλασσας και οι προοπτικές εξέλιξης, τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδας, στρέφουν πολλούς νέους, ακόμα και από άλλους επιστημονικούς χώρους, στις μεταπτυχιακές σπουδές στη ναυτιλία.
Ανάμεσα στα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, τόσο των δημόσιων όσο και των ιδιωτικών ιδρυμάτων και σχολών, υπάρχουν πλέον αρκετά τα οποία παρέχουν υψηλότατου επιπέδου εξειδίκευση σε γνωστικά αντικείμενα όπως η διοίκηση ναυτιλιακών επιχειρήσεων, η ναυτιλιακή οικονομική επιστήμη, η ναυτιλιακή χρηματοδότηση, το ναυτικό δίκαιο, η ναυπηγική και οι νέες τεχνολογίες.
Πάρα το χαμηλό προφίλ της ελληνικής ναυτιλιακής οικογένειας και τις μάλλον σποραδικές και μη πλήρως συντονισμένες προσπάθειες της πολιτείας και των φορέων για τη βελτίωση της εικόνας της ναυτιλίας και την προσέλκυση των νέων στο ναυτικό επάγγελμα, διαφαίνεται ότι η προσωπική αναζήτηση των μαθητών του λυκείου αποτελεί σήμερα τον σημαντικότερο λόγο για την αύξηση του ενδιαφέροντος για τις ναυτικές και ναυτιλιακές σπουδές. Πράγματι, το 68,6% των νέων, σύμφωνα με την προαναφερθείσα έρευνα, πληροφορήθηκε για τη ναυτική εκπαίδευση μέσω προσωπικής αναζήτησης, κυρίως στο διαδίκτυο.
Το μεγάλο στοίχημα όλων όσοι ενδιαφερόμαστε για τα ναυτιλιακά πράγματα είναι σε αυτή την εποχή των νέων ευκαιριών να συνειδητοποιήσουμε εκ νέου ότι, «χωρίς καλό έμψυχο υλικό, τα καλά πλοία δεν είναι αρκετά», όπως έγραφε ο Κ. Μ. Λεμός στα Ναυτικά Χρονικά το 1960. Είμαστε πρωταθλητές στη θάλασσα, αλλά χωρίς τους δικούς μας ανθρώπους στα πλοία και μετέπειτα στα γραφεία θα χάσουμε το παραδοσιακό μας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Τα ιδρύματα της ναυτικής και ναυτιλιακής εκπαίδευσης στη χώρα μας μπορούν και πρέπει να συνδράμουν, ειδικά σήμερα, στη «μεγάλη ευκαιρία» για τους νέους που την αναζητούν και για την αγορά εργασίας που την προσφέρει και την υποστηρίζει. ■
*Ο Ηλίας Μπίσιας και ο Χάρης Παππάς είναι μέλη της εκπαιδευτικής δράσης και πρωτοβουλίας Ιsalos.net