Το πρωινό του περασμένου Σαββάτου ο ήλιος εμφανίστηκε για λίγες ώρες στον ουρανό των Σκοπίων, σε ένα άνοιγμα του καιρού έπειτα από συνεχόμενες ημέρες συννεφιάς και βροχής. Στην κεντρική πλατεία της πόλης όλα ήταν στη θέση τους – το άγαλμα του «έφιππου πολεμιστή» σε ύψος οκταώροφης οικοδομής, τα κιτς αρχαιοελληνικού τύπου μνημεία που παραπέμπουν σε φάρσα και η μεγάλη γιγαντοοθόνη στην πρόσοψη ενός κτιρίου, η οποία μετέδιδε σε λούπα διαφημιστικό σποτ για την εθνική ομάδα χάντμπολ της χώρας.
Επισκεφτήκαμε την ΠΓΔΜ ενόσω πίσω στη Θεσσαλονίκη οι προετοιμασίες του συλλαλητηρίου για το θέμα του ονόματος βρίσκονταν στην τελική ευθεία. Η μικρή και φτωχή χώρα στα βόρεια σύνορά μας κήρυξε την ανεξαρτησία της από την πρώην Γιουγκοσλαβία το 1991 με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», πυροδοτώντας σφοδρές αντιδράσεις στην Ελλάδα. Δύο χρόνια αργότερα έγινε δεκτή στον ΟΗΕ με την προσωρινή ονομασία «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΠΓΔΜ ή FYROM) και έκτοτε ξεκίνησε η διαμεσολαβητική προσπάθεια για κοινή αποδεκτή λύση, που κρατά τρεις δεκαετίες.
Στα Σκόπια συναντήσαμε τους σημερινούς 30άρηδες, δηλαδή τους νέους που γεννήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μαζί με την καινούργια χώρα, που κηρύχθηκε ανεξάρτητη με το όνομα «Μακεδονία». Οι άνθρωποι αυτής της γενιάς δεν έχουν καμία απολύτως ανάμνηση από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Και επιπλέον έχουν ζήσει τα καλύτερα χρόνια τους –τη δεκαετία 2006-2016– με πρωθυπουργό τον σκληροπυρηνικό εθνικιστή Νίκολα Γκρούεφσκι, ο οποίος κυβέρνησε με αυταρχισμό και διαφθορά, αλλοιώνοντας μη αναστρέψιμα τη φυσιογνωμία του κέντρου των Σκοπίων.
Η γενιά των 30άρηδων
«Το δικό μου όνομα είναι Σίσσυ. Αν εσύ αποφασίσεις από αύριο να με αποκαλείς Μαρία, αυτό δεν με αφορά, γιατί ξέρω ποια ακριβώς είμαι», είπε η Σίσσυ Στοϊκόφσκα, 29 ετών, οικονομολόγος. «Από την άλλη, ωστόσο, το όνομα δεν είναι το τέλος των πάντων», είπε η ίδια, καλοντυμένη και ευγενής. «Έχω 70 υπαλλήλους, μακεδονικής και αλβανικής καταγωγής. Θα μπορούσαν κάποιοι να ήταν Έλληνες. Αυτό που ξέρω είναι ότι στο τέλος της ημέρας πρέπει να τους πληρώσω όλους», είπε ο Μίροσλαβ Σιμιάνοφσκι, 32 ετών, μάνατζερ αλυσίδας εστιατορίων.
Οι απαντήσεις που λάβαμε κινήθηκαν από τη μετριοπαθή προσέγγιση έως την οργισμένη και φανατισμένη στάση. Πάντως, ελάχιστοι 30άρηδες μας προσπέρασαν. «Εσείς τι άποψη θα είχατε αν μια μέρα σάς έλεγαν ότι θα αλλάξει το όνομα της χώρας σας;» ρώτησαν σε έντονο ύφος ο Ιβάν και η Έλενα, ζευγάρι με καταγωγή από την Οχρίδα. «Θα πούμε “όχι” σε οποιαδήποτε ερώτηση τεθεί με δημοψήφισμα από την κυβέρνηση», απάντησαν. «Είναι πολύ σημαντικό θέμα, πρωτίστως ταυτότητας. Δεν το συζητώ καθόλου», απάντησε κοφτά ο Αλεξάντερ Τσβεκόφκσι, κομμωτής στο επάγγελμα.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται η εντύπωση ότι η κυβέρνηση θα αποφασίσει ένα όνομα και ότι στα Σκόπια αναγκαστικά θα το αποδεχτούν. Από τις συζητήσεις με δεκάδες 30άρηδες, διαφάνηκε μια τάση που θα μπορούσε να αποτυπωθεί, όχι με απόλυτη ασφάλεια, αλλά πάντως ως εξής: Όσοι δέχτηκαν να μιλήσουν επώνυμα και κυρίως να φωτογραφηθούν ήταν νέοι με καλές σπουδές και δουλειά, οι οποίοι έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό, μιλούν άψογα αγγλικά και είναι μοντέρνα ντυμένοι. Αυτοί διατύπωσαν τις πιο μετριοπαθείς απόψεις για το θέμα του ονόματος.
Εκείνοι που απάντησαν με ένταση και ήταν κάθετα αντίθετοι στην οποιαδήποτε συζήτηση -έστω και για την προσθήκη προσδιορισμού μπροστά από το όνομα «Μακεδονία»- μπορεί να είχαν μεν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά (σπουδές, εργασία, ντύσιμο), όμως αρνήθηκαν οι περισσότεροι να μιλήσουν επώνυμα και όλοι να φωτογραφηθούν. Το παραπάνω δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση κάποιο «επιστημονικώς» ασφαλές συμπέρασμα, ήταν όμως ενδεικτικό του κλίματος μεταξύ της γενιάς των σημερινών 30άρηδων στα Σκόπια.
Επίσης, υπήρξε κάτι κοινό, ανεξαρτήτως της άποψης για το όνομα. Ακόμα και νέοι που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό δήλωσαν ότι δεν βλέπουν απαραίτητα ως θετική προοπτική την ένταξη της χώρας τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ, πόσω μάλλον όταν αυτό τίθεται ως αντάλλαγμα για τη συμφωνία στο όνομα.
Στα τέλη Δεκεμβρίου, δημοσκόποι στη γειτονική χώρα ρώτησαν τους πολίτες αν συμφωνούν με την αλλαγή του ονόματος προκειμένου να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Θετικά απάντησε το 35% και αρνητικά το 49%. Τα επιμέρους χαρακτηριστικά αποτύπωσαν το εξής ενδιαφέρον στοιχείο: το 15% όσων δήλωσαν ότι συμφωνούν με την αλλαγή προσδιορίστηκαν ως «Μακεδόνες» και το 81,4% ως «Αλβανοί». Αντίθετα, όσοι διαφωνούν με την αλλαγή ονόματος δήλωσαν σε ποσοστό 67,1% «Μακεδόνες» και 7,2% «Αλβανοί».
Οι ισορροπίες στον πολιτικό χάρτη της ΠΓΔΜ, συμφωνούν οι ειδικοί, είναι κρίσιμο στοιχείο στη σημερινή συγκυρία. Από την άνοιξη του 2016, τα αλβανικά κόμματα συγκυβερνούν στα Σκόπια με τον σοσιαλδημοκράτη Ζόραν Ζάεφ. Προ ημερών ψηφίστηκε από τη Βουλή της ΠΓΔΜ νομοσχέδιο που προβλέπει τη διεύρυνση της χρήσης της αλβανικής γλώσσας στη χώρα (οι Αλβανοί αποτελούν περίπου το 25% του πληθυσμού). Διαθέτει ο Ζάεφ το πολιτικό κεφάλαιο για αλλαγή του συντάγματος; Κι έπειτα, το όνομα είναι ένα από τα θέματα του «Μακεδονικού» – τι θα συμβεί, για παράδειγμα, με τον επιθετικό προσδιορισμό για τους υπηκόους της χώρας ή τη γλώσσα;
Βαδίσαμε στην παλιά πόλη των Σκοπίων, στην απέναντι όχθη του ποταμού Βαρδάρη, κάτω από το κάστρο. Το αλβανικό και μουσουλμανικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο – ούτε Μέγας Αλέξανδρος ούτε αρχαιοελληνικά μνημεία. Χαθήκαμε στα δαιδαλώδη σοκάκια, στα κεμπαπτζίδικα και στα τουριστικά μαγαζάκια, που πουλούσαν ασημικά και σουβενίρ με την αλβανική σημαία. Οι άνθρωποι εδώ είναι πολύ εξοικειωμένοι με τους τουρίστες. Κάνουν πειράγματα και παζάρια, όταν όμως ρωτήσαμε για το όνομα, όλοι προσποιήθηκαν ότι είχαν δουλειά, χωρίς να μιλήσουν, έστω ανώνυμα.
Σίσσυ Στοϊκόφσκα, 29 ετών, οικονομολόγος
«Παρακολουθώ με ενδιαφέρον τις τελευταίες εξελίξεις και τις διπλωματικές επαφές για το θέμα της ονομασίας. Θα σας απαντήσω ως εξής: Το δικό μου όνομα είναι Σίσσυ. Αν εσύ αποφασίσεις από σήμερα να με αποκαλείς Μαρία, αυτό δεν με αφορά καθόλου, γιατί ξέρω ποια ακριβώς είμαι. Το όνομα δεν αλλάζει έτσι εύκολα, γιατί είναι ιστορία. Συνδέεται επίσης άμεσα με το ζήτημα του προσδιορισμού της ταυτότητας. Από την άλλη, ωστόσο, το όνομα δεν είναι το τέλος των πάντων. Ελπίζω να υπάρξει συμφωνία, η οποία θα βοηθήσει τη χώρα μου να γίνει οικονομικά δυνατή. Η καταγωγή μου είναι από την πόλη Στούμνιτσα, κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα. Επισκέπτομαι τακτικά τη Θεσσαλονίκη, μου αρέσει πολύ η χώρα σας και θέλω να συνεχίσω να έρχομαι».
Ιορντάν Κολέφσκι, 28 ετών, διευθυντής μάρκετινγκ
«Με ενδιαφέρει και παρακολουθώ τις εξελίξεις, καθώς είναι ένα θέμα που κρατά 27 χρόνια τώρα. Και επίσης είναι κάπως παράξενο η χώρα μου να έχει ως προσωρινό όνομα το ακρωνύμιο FYROM. Διαβάζω ότι ένα από τα ονόματα που συζητείται ως πιθανό είναι το “Νέα Μακεδονία”. Μου φαίνεται ότι το “Βόρεια Μακεδονία” ταιριάζει περισσότερο. Δεν θεωρώ ότι το ζήτημα του ονόματος συνδέεται με την έννοια της καταγωγής και της ταυτότητας, διότι στη χώρα μου υπάρχει, για παράδειγμα, σήμερα αλβανικής καταγωγής πληθυσμός. Η εταιρεία στην οποία εργάζομαι είναι τουρκικών συμφερόντων. Ελπίζω ότι θα βρεθεί λύση στο όνομα, γεγονός που θα οδηγήσει στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας μου, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, ώστε να ενισχυθούν η οικονομία και η εξωστρέφειά μας».
Μίροσλαβ Σιμιάνοφσκι, 32 ετών, μάνατζερ αλυσίδας εστιατορίων
«Κατάγομαι από το χωριό Μπρβένιτσα, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Τέτοβο, όπου είναι κυρίαρχο το αλβανικό στοιχείο – εγώ είμαι Μακεδόνας. Διευθύνω αλυσίδα εστιατορίων και φούρνων στο Τέτοβο και στα Σκόπια. Έχω 70 υπαλλήλους, μακεδονικής και αλβανικής καταγωγής. Αυτό που ξέρω είναι ότι στο τέλος της ημέρας πρέπει να τους πληρώσω όλους. Από εκεί και έπειτα, πάντως, μια ενδεχόμενη συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών θα ενισχύσει τη σταθερότητα στην περιοχή και πρωτίστως θα βοηθήσει τις επενδύσεις. Δεν ενθουσιάζομαι με την ευρωπαϊκή προοπτική. Βλέπω τα πράγματα μέσα από το οικονομικό τους πρίσμα, φαντάζομαι το ίδιο θα κάνετε κι εσείς, διότι έχετε κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες από τα Σκόπια στη Βόρεια Ελλάδα. Είναι η τελευταία ευκαιρία για λύση στο θέμα του ονόματος, αν και δεν είμαι απόλυτα σίγουρος ότι θα βρεθεί λύση».
Νάντιτσα Πέτροβα, 28 ετών, καλλιτέχνις-ηθοποιός
«Το θέμα του ονόματος είναι μεν σημαντικό, ωστόσο νομίζω ότι περισσότερο το δημιουργούμε εμείς. Είναι θέμα ταυτότητας, όμως τα πράγματα είναι συνήθως πιο σύνθετα απ’ ό,τι νομίζουμε. Η καταγωγή των παππούδων μου ήταν από τη Θεσσαλονίκη. Οι ίδιοι, όπως αργότερα οι γονείς μου και τώρα εγώ, γνωρίζω ότι ο όρος Μακεδονία είναι πρωτίστως γεωγραφικός. Εσύ που γεννήθηκες στη Θεσσαλονίκη είσαι Μακεδόνας. Εγώ που γεννήθηκα στα Σκόπια είμαι επίσης Μακεδόνας. Επισκέπτομαι τακτικά την Ελλάδα και βλέπω ότι ακόμα και άνθρωποι της γενιάς μου αδυνατούν να το καταλάβουν. Το καλοκαίρι ήμουν για δύο μήνες στην Κέρκυρα και κουράστηκα να διαφωνώ και να αντιπαρατίθεμαι γύρω απ’ όλο αυτό. Δεν είμαι υπέρ της ευρωπαϊκής προοπτικής των Σκοπίων, διότι πιστεύω ότι μάλλον περισσότερα προβλήματα θα μας δημιουργήσει».