Τον δικό τους παράδεισο, στο Πουέρτο Ρίκο, χτίζουν εδώ και μερικές εβδομάδες δεκάδες επιχειρηματίες που πλούτισαν πρόσφατα από την άνοδο της τιμής του bitcoin και των άλλων κρυπτονομισμάτων. Οι κρυπτο-νεόπλουτοι πωλούν τις βίλες τους στην Καλιφόρνια, για να αποφύγουν την επιβολή κανονισμών, ελέγχων και φορολογίας στις νεοαποκτηθείσες περιουσίες τους και εγκαθίστανται μαζικά στο κατεστραμμένο από τον τυφώνα Μαρία νησί της Καραϊβικής, όπου η αγορά γης είναι φθηνή. Ο στόχος τους είναι να φτιάξουν τη δική τους ουτοπία, μια νέα πόλη, μια ιδανική κοινωνία όπου οι συναλλαγές θα γίνονται με κρυπτονομίσματα και θα είναι δημόσιες, ώστε να δείξουν σε όλο τον κόσμο ότι αυτό είναι δυνατό. Ήδη έχουν αγοράσει ένα ξενοδοχείο –όπου κάποιοι μένουν προσωρινά, ώσπου να χτίσουν τις επαύλεις τους– και ισχυρίζονται ότι βρίσκονται σε συζητήσεις με την κυβέρνηση για την ίδρυση της πρώτης τράπεζας κρυπτονομισμάτων.
Τους τελευταίους μήνες του 2017, το ράλι ανόδου της αξίας του bitcoin, που «σκαρφάλωσε» κοντά στα 20.000 δολάρια και συμπαρέσυρε και άλλα κρυπτονομίσματα, όπως τα Ethereum, Litecoin, Ripple, γέμισε τα πορτοφόλια χιλιάδων –μέχρι τότε «γραφικών» για κάποιους και κατόπιν αξιοζήλευτων– κατόχων κρυπτονομισμάτων. Οι περίφημοι δίδυμοι Γουίνκλβος έγιναν οι πρώτοι δισεκατομμυριούχοι κάτοχοι bitcoin στον πλανήτη, ο ράπερ 50 Cent επέστρεψε στη λίστα των εκατομμυριούχων καλλιτεχνών –το 2014 είχε την ιδέα να ζητήσει από τους φαν του να αγοράσουν το άλμπουμ του «Animal Ambition» σε bitcoin–, η εταιρεία Kodac δημοσιοποίησε την πρόθεσή της να δημιουργήσει ένα κρυπτονόμισμα για την καλύτερη εξασφάλιση των δικαιωμάτων φωτογράφων και πρακτορείων για τις φωτογραφίες τους. Στην Ιαπωνία, η εταιρεία GMO ανακοίνωσε ότι από τον Φεβρουάριο οι εργαζόμενοί της θα μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να λαμβάνουν μέρος του μισθού τους (έως 100.000 γιεν ή 750 ευρώ) σε bitcoin, ενώ πριν από λίγες εβδομάδες στην Τουρκία πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεταγραφή ποδοσφαιριστή, από την ερασιτεχνική ομάδα Χαρουνούστασπορ, η οποία έγινε έτσι γνωστή παγκοσμίως. Βέβαια, το «πάρτι» δεν κράτησε πολύ, καθώς αμέσως μόλις ξεκρεμάστηκαν οι χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις, ξεκίνησε η «αποκαθήλωση» του κρυπτονομίσματος, που μέσα σε λίγες εβδομάδες έχασε σχεδόν το 50% της αξίας του. Εξαιτίας δε των μαζικών ρευστοποιήσεων που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Φεβρουαρίου, υπολογίζεται ότι έχουν χαθεί περισσότερα από 60 δισεκατομμύρια δολάρια από τη συνολική κεφαλαιοποίηση των κρυπτονομισμάτων. Οι υπέρμαχοί τους δηλώνουν ότι για τα περισσότερα από αυτά πρόκειται απλώς για διορθωτικές κινήσεις, σαν αυτές που έχουν καταγραφεί κι άλλες φορές στο παρελθόν, και υπογραμμίζουν ότι οι διακυμάνσεις της αξίας είναι εγγενές χαρακτηριστικό τους. Οι πολέμιοί τους, ωστόσο, άδραξαν την ευκαιρία να θριαμβολογήσουν περί της προδιαγεγραμμένης πορείας αποτυχίας τους και τα χαρακτήρισαν «φούσκα». Την ίδια στιγμή, θεσμικοί παράγοντες και «παίκτες» της παγκόσμιας οικονομίας παρακολουθούν με ενδιαφέρον αυτό το
ιδιότυπο «φιδάκι» που παίζεται με πιόνι το bitcoin, καταστρώνοντας με προσοχή τα σχέδιά τους για την επόμενη μέρα, ανάλογα με το αν το νόμισμα θα φτάσει στην κορυφή ή θα συνεχίσει να ανεβοκατεβαίνει. Υπάρχουν φυσικά και αυτοί που διαβάζουν καθημερινά γι’ αυτό το παράλληλο διαδικτυακό χρηματοοικονομικό σύμπαν και χρειάζονται λεξικό και χάρτη πλοήγησης. Για όλους αυτούς ήρθε η ώρα να απαντήσουμε σε μερικές ερωτήσεις σχετικά με τα κρυπτονομίσματα.
Ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων στη Σεούλ. © Jean Chung/The New York Times
1. Τι είναι το bitcoin;
Είναι το πρώτο, ισχυρότερο και διασημότερο κρυπτονόμισμα. Δημιουργήθηκε το 2009 από έναν άνθρωπο ή μια ομάδα ανθρώπων με το ψευδώνυμο Σατόσι Νακαμότο. Η τελευταία διαδικτυακή δραστηριότητα του Νακαμότο κατεγράφη στις 12 Δεκεμβρίου 2010 και η ταυτότητά του δεν έχει γίνει γνωστή μέχρι σήμερα, παρότι αρκετοί προσπάθησαν κατά καιρούς να τη σφετεριστούν. Ο άνθρωπος που πλησίασε πολύ να αποδείξει ότι είναι ο Σατόσι Νακαμότο είναι ο Αυστραλός Κρεγκ Ράιτ, που το 2016 έδωσε συνεντεύξεις σε διεθνή μέσα παρέχοντας αποδείξεις, που όμως δεν κρίθηκαν από όλους αρκούντως ικανοποιητικές.
Το bitcoin είναι ένα διαδικτυακό νόμισμα (είναι ουσιαστικά ένας πολύπλοκος συνδυασμός κώδικα) το οποίο δεν υπάρχει σε φυσική μορφή, δεν είναι αντικείμενο που μπορείτε να βάλετε στο πορτοφόλι σας. Ο κάτοχός του ωστόσο έχει ένα «πορτοφόλι», το οποίο είναι μοναδικό, και ένα επίσης μυστικό μοναδικό ψηφιακό «κλειδί», έναν κωδικό που του δίνει πρόσβαση στο πορτοφόλι του και τον οποίο, αν χάσει, δεν θα μπορέσει ποτέ να ανακτήσει. Επίσης οι κάτοχοι των κρυπτονομισμάτων δεν είναι γνωστοί με το ονοματεπώνυμό τους, αλλά με μια «ταυτότητα» που αποτελείται από μια σειρά πολλών αριθμών. Ο δημιουργός του εξασφάλισε, γράφοντάς το στον «γενετικό κώδικα» του bitcoin, ότι θα υπάρξουν μόνο 21.000.000 bitcoins στον κόσμο – το τελευταίο υπολογίζεται ότι θα δημιουργηθεί το 2140. «Γι’ αυτό και το bitcoin λέγεται ότι προσομοιάζει στον χρυσό», μας λέει ο Αλέξανδρος Τσουκόπουλος, διευθυντής επενδύσεων στην Asset Wise Capital Management. «Έχει χρηματιστηριακά σκαμπανεβάσματα, αλλά είναι απολύτως ελεγχόμενη η δημιουργία νέων νομισματικών μονάδων, όπως και στον χρυσό. Η ποσότητα του χρυσού που υπάρχει στον πλανήτη Γη είναι γνωστή και όσο περνάει ο καιρός μειώνονται τα διαθέσιμα και αυξάνεται το κόστος εξόρυξης. Γι’ αυτό το bitcoin θα πρέπει να το βλέπουμε ως μια αξία στην οποία θα μπορούσαμε να αποθηκεύσουμε σήμερα πλούτο, με σκοπό αυτός ο πλούτος να περάσει σε κάποιον άλλο δικαιούχο αρκετές δεκαετίες μετά, στο μέλλον, χωρίς να διακυβεύεται τόσο πολύ η αγοραστική του δύναμη».
2. Πώς μπορεί κανείς να αποκτήσει bitcoin;
Υπάρχουν δύο τρόποι: Ο πρώτος είναι να εγγραφεί και να αγοράσει μια ποσότητα σε ένα από τα ανταλλακτήρια που λειτουργούν (μπορεί κανείς να προμηθευτεί 1 bitcoin ή περισσότερα, αλλά μπορεί να αποκτήσει μισό, 1/4 ή και λιγότερο bitcoin). Θα αποκτήσει τη δική του ψευδώνυμη ταυτότητα, το ψηφιακό κλειδί-κωδικό του και το πορτοφόλι του. Ο άλλος τρόπος είναι να γίνει miner. Οι miners (η κυριολεκτική μετάφραση είναι «μεταλλωρύχοι») είναι άνθρωποι που εντάσσονται στο δίκτυο του bitcoin, αγοράζουν έναν ιδιαίτερα ακριβό εξοπλισμό υπολογιστών και επιφορτίζονται με την καταγραφή και την επιβεβαίωση όλων των συναλλαγών στο δίκτυο. Όταν ένας κάτοχος bitcoin αποφασίζει να κάνει μια αγορά, το γνωστοποιεί στο δίκτυο, προχωρά στη συναλλαγή και όλοι οι miners ταυτόχρονα αρχίζουν να συγκεντρώνουν τα δεδομένα, με στόχο να προσθέσουν αυτή τη νέα συναλλαγή σε όσες την ίδια στιγμή πραγματοποιούνται στο δίκτυο, φτιάχνοντας ένα αρχείο συναλλαγών (transaction block). Στη συνέχεια, μέσω μιας εξαιρετικά δύσκολης διαδικασίας, προσπαθούν να βρουν τον τρόπο να επιβεβαιώσουν όλες τις συναλλαγές που λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα εκείνη τη στιγμή, ώστε, για παράδειγμα, να μην αγοράσει κάποιος κάτι με 3 bitcoin, ενώ έχει μόνο 2 στην κατοχή του. Την ίδια στιγμή, οι miners πρέπει να προσθέσουν το αρχείο συναλλαγών σε όλες τις προηγούμενες συναλλαγές που είχαν συμβεί τα τελευταία 9 χρόνια στο δίκτυο, συνεχίζοντας μια αλυσίδα από αρχεία συναλλαγών (transaction block chain) που μεγαλώνει συνεχώς. Επειδή πρόκειται για μια σύνθετη και δύσκολη διαδικασία, ο πρώτος miner που καταφέρνει να βρει τον τρόπο να επιβεβαιώσει και να επικυρώσει τις συναλλαγές επιβραβεύεται από το σύστημα παίρνοντας μια ποσότητα bitcoins. Αυτά τα bitcoins δεν τα παίρνει από κάποιους άλλους, τα παράγει το σύστημα γι’ αυτόν τον σκοπό – αυτή είναι η λεγόμενη «εξόρυξη» bitcoin.
3. Ποια είναι τα πλεονεκτήματά του;
Είναι η ιδιωτικότητα των συναλλαγών, ότι κανείς δεν ξέρει την πραγματική ταυτότητα των συμβαλλόμενων μερών. Επίσης το γεγονός ότι ο καθένας μπορεί να συμμετέχει στο δίκτυο και να λαμβάνει γνώση του ιστορικού των συναλλαγών μέσω του παγκόσμιου και δημόσιου «κατάστιχου», του transaction block chain. Τρίτον, το ότι δεν ελέγχεται από κάποια κεντρική αρχή, που μπορεί να παρέμβει στο «πορτοφόλι» των κατόχων, για παράδειγμα δεσμεύοντας τα bitcoins τους ή επιβάλλοντας κανονισμούς στις συναλλαγές. Τέταρτον, είναι σχεδόν απίθανο να εξαπατηθεί κάποιος σε συναλλαγή με bitcoin. Τέλος, δεν εμφανίζει πληθωριστικά φαινόμενα, η «εξόρυξη» νέων bitcoins δεν αφαιρεί αξία από τα ήδη υπάρχοντα.
4. Πού χρησιμοποιείται το bitcoin;
Mπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πραγματοποίηση διαδικτυακών συναλλαγών με μερικές δεκάδες εταιρείες σε όλο τον κόσμο, ανάμεσά τους οι Microsoft (στο Xbox και Windows store), Virgin Galactic, Expedia.com, αλλά και μεταξύ ιδιωτών για παροχή υπηρεσιών.
5. Σε λίγο καιρό θα ψωνίζουμε με bitcoin στο σούπερ μάρκετ;
Είναι μάλλον απίθανο, τουλάχιστον σύντομα. Η επιβεβαίωση μιας συναλλαγής προς το παρόν διαρκεί τουλάχιστον ένα δεκάλεπτο, κάνοντας τις υπόλοιπες «γρήγορες» ηλεκτρονικές συναλλαγές, μέσω πιστωτικής ή χρεωστικής κάρτας για παράδειγμα, πιο αξιόπιστες και εύχρηστες.
Στη Νέα Υόρκη μπορεί κανείς να βρει ανταλλακτήρια στα ψιλικατζίδικα. © Danny Ghitis/The New York Times
6. Είναι φούσκα;
«Φούσκα είναι αδιαμφισβήτητα η εξέλιξη της τιμής του, όχι το ίδιο το προϊόν», μας εξηγεί ο Αλέξανδρος Τσουκόπουλος. «Οτιδήποτε ανεβαίνει επιθετικά, χωρίς να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος που να έχει επηρεάσει δραματικά την προσφορά του, έχει τα στοιχεία φούσκας», προσθέτει. «Περισσότεροι άνθρωποι αγοράζουν bitcoin όχι επειδή πιστεύουν σε αυτό ως ένα παγκόσμιο νόμισμα, αλλά επειδή περιμένουν ότι η αξία του θα ανέβει κι άλλο. Επομένως, έχει όλα τα χαρακτηριστικά κερδοσκοπικής φούσκας που περιμένουμε να σκάσει», σημειώνει η λονδρέζικη εταιρεία οικονομικών συμβούλων Capital Economics. Τέλος, πρόσφατα, «μητέρα κάθε φούσκας» χαρακτήρισε το bitcoin και ο καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Νουριέλ Ρουμπινί, γνωστός ως Dr. Doom, αφότου προέβλεψε την οικονομική κρίση του 2008.
7. Πώς αντιδρούν οι κρατικές αρχές;
Η Νότια Κορέα, όπου καταγράφεται περίπου το 15% της παγκόσμιας διακίνησης bitcoin, ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει την απαγόρευση των συναλλαγών μέσω των εγχώριων ανταλλακτηρίων. Κινεζικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι η κυβέρνηση προτίθεται να κλείσει τα εναπομείναντα ανταλλακτήρια, ενώ στα μέσα Ιανουαρίου ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι στο μέλλον θα απαιτηθεί νομοθετικός έλεγχος των κρυπτονομισμάτων. Στην Ινδία επίσης, ο υπουργός Οικονομικών ανακοίνωσε ότι δεν αναγνωρίζει τα κρυπτονομίσματα ως νόμιμα μέσα πληρωμών. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι εξέφρασε από το Νταβός την ανησυχία της για το γεγονός ότι υπάρχουν υπόνοιες ότι το bitcoin χρησιμοποιείται σε παράνομες δραστηριότητες και ο βρετανικός τραπεζικός όμιλος Lloyds ανακοίνωσε ότι θα απαγορεύσει στους πελάτες του κατόχους πιστωτικών καρτών να αγοράζουν κρυπτονομίσματα. Σε ανάλογη κίνηση προέβησαν και οι αμερικανικοί τραπεζικοί κολοσσοί JP Morgan Chase και Citigroup, ενώ ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, Στίβεν Μνούχιν, δήλωσε ότι στις ΗΠΑ θα υπάρξουν μεγαλύτερος έλεγχος και νέοι κανονισμοί για τα κρυπτονομίσματα. Τέλος, Γαλλία και Γερμανία έχουν γνωστοποιήσει ότι στη σύνοδο των G20 τον Μάρτιο θα προτείνουν την καταστολή των κρυπτονομισμάτων. Η αντίδραση αυτή των κρατικών αρχών και η προοπτική επιβολής κανονιστικών ελέγχων ή η απαγόρευση συναλλαγών σε κάποιες οικονομίες θεωρείται βέβαιο ότι ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την πτώση της αξίας του bitcoin τις τελευταίες εβδομάδες. Να σημειώσουμε εδώ ότι το Facebook πρόσφατα ανακοίνωσε ότι δεν θα φιλοξενεί διαφημίσεις bitcoin και άλλων κρυπτονομισμάτων.
8. Είναι το νόμισμα των απατεώνων και των ακροδεξιών;
Έμποροι ναρκωτικών, όπλων, μεγαλοαπατεώνες που χρειάζονται να νομιμοποιήσουν μαύρο χρήμα από παράνομα έσοδα, αλλά και εξτρεμιστικές οργανώσεις, ακροδεξιοί και ομάδες φίλα προσκείμενες στο Ισλαμικό Κράτος φαίνεται ότι συγκαταλέγονται στους νεόπλουτους του bitcoin. Η ανωνυμία που εξασφαλίζει το σύστημα είναι η καλύτερη κάλυψη για όσους θέλουν να πλουτίσουν και να χρηματοδοτήσουν με αυτόν τον τρόπο παράνομες δραστηριότητες.
9. H δημιουργία/«εξόρυξη» bitcoin καταναλώνει περισσότερη ενέργεια από την Ιρλανδία;
Ναι. Η λειτουργία του συστήματος bitcoin, κυρίως η διαδικασία δημιουργίας του transaction blockchain και κατά συνέπεια της «εξόρυξης» νέων bitcoins που παίρνουν ως ανταμοιβή οι miners, είναι εξαιρετικά ενεργοβόρα. Υπολογίζεται ότι καταναλώνει σε έναν χρόνο περισσότερη ενέργεια από την Ιρλανδία, αλλά και 19 ακόμη ευρωπαϊκές χώρες. Κάθε συναλλαγή εκτιμάται ότι απαιτεί όση ηλεκτρική ενέργεια θα χρειαζόταν για να βράσουν 36.000 κατσαρόλες με νερό.
10. Απειλεί το bitcoin το παραδοσιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα;
«Το ίδιο το bitcoin δεν νομίζω», απαντά ο Αλέξανδρος Τσουκόπουλος. «Αυτό που ίσως θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή, αλλά και εργαλείο, ανάλογα με το πώς θα το διαχειριστεί το σύστημα, είναι το blockchain. Το blockchain θα μπορούσε να αλλάξει και το τραπεζικό σύστημα όπως το ξέρουμε, επειδή δίνει μια εναλλακτική μορφή λογαριασμού, η οποία είναι εντελώς εξωτραπεζική, άρα οι τράπεζες χάνουν ένα κομμάτι της δουλειάς τους. Επίσης, αποτελεί ακόμη μεγαλύτερη απειλή για τα χρηματιστήρια, ως επιχειρήσεις οι οποίες αποκομίζουν κέρδη από προμήθειες που χρεώνουν στο ύψος των συναλλαγών που διεκπεραιώνονται σε αυτές. Τα χρηματιστήρια εγγυώνται ομαλή εκκαθάριση σε συναλλαγές μεταξύ συμβαλλομένων. Το ίδιο θα μπορούσε να κάνει και το blockchain. Είναι μια μεθοδολογία που μπορεί να εγγυηθεί την ανυπαρξία χώρου υπαναχώρησης από μια συμφωνία που κάναμε. Άλλη αμιγώς τραπεζική εργασία που θα μπορούσε να υποκατασταθεί από το blockchain είναι τα εμβάσματα, που μπορούν να γίνουν ασφαλέστερα, γρηγορότερα και πιο οικονομικά μέσω του blockchain».
Σύμφωνα επίσης με τον δρα Κυριάκο Σαμπατακάκη, πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας Accenture, «παρότι τα ψηφιακά νομίσματα που στηρίζονται στο blockchain δεν είναι ακόμη ώριμα, αναπόφευκτα θα επιδράσουν καταλυτικά στο χρηματοπιστωτικό σύστημα όπως το ξέρουμε. Τα κρυπτονομίσματα δημιουργούν μια επανάσταση στο τι σημαίνει χρήμα. Θέτουν σε αμφισβήτηση τον ρόλο των παραδοσιακών νομισμάτων, καθώς επίσης των κεντρικών τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθιστώντας ορισμένες ενδιάμεσες λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος περιττές. Παρ’ όλα αυτά, οι κεντρικές τράπεζες και άλλοι ισχυροί «παίκτες» του κλάδου σε όλο τον κόσμο θα παίξουν σίγουρα καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των σχετικών εξελίξεων. ■