Το «Κ» συνόδευσε την αποστολή της Actionaid στη Ρουάντα και κατέγραψε το σημαντικό έργο που υλοποιείται με τη συμβολή των Ελλήνων αναδόχων που βρέθηκαν εκεί. Είκοσι τέσσερα χρονια μετά τη γενοκτονία, η χώρα κάνει βήματα μπροστά.
«Θα πας στη Ρουάντα; Να προσέχεις, εκεί σκοτώνονται», με συμβούλευσαν αρκετοί πριν από το ταξίδι μου με την ομάδα της ActionAid στην Αφρική. Η γενοκτονία της Ρουάντα, κατά τη διάρκεια της οποίας πάνω από 850.000 Τούτσι σφαγιάστηκαν άγρια από τους ομοεθνείς τους Χούτου, διήρκεσε μόλις 90 ημέρες, από τον Απρίλιο έως και τον Ιούλιο του 1994. Αν και έχουν περάσει πλέον 24 χρόνια, καθορίζει ακόμη την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό, αν και με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Το θέμα της γενοκτονίας και των εμφύλιων συγκρούσεων αποτελεί θέμα ταμπού στη Ρουάντα, απαγορεύεται να ρωτήσεις κάποιον σε ποια φυλή ανήκει ή περισσότερες λεπτομέρειες για εκείνη την εποχή.
Οι κάτοικοι της χώρας προσπαθούν να ξεχάσουν ό,τι συνέβη έστω και τεχνητά, προκειμένου να προχωρήσουν μαζί στην επόμενη μέρα και να διεκδικήσουν μια καλύτερη ζωή, και σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό τα έχουν καταφέρει. Κάθε τελευταίο Σάββατο του μήνα όλοι γιορτάζουν την Umuganda, μια γιορτή ομόνοιας, κατά την οποία ο ένας βοηθά τον άλλο σε μια δουλειά (π.χ. χτίσιμο σπιτιού) ή κάνουν όλοι μαζί κάτι για το καλό της κοινότητας. Σήμερα η Ρουάντα αποτελεί χώρα-πρότυπο για την Αφρική όσον αφορά τους δείκτες ανάπτυξης και θεωρείται η πιο ασφαλής χώρα της ηπείρου (ο μέσος όρος ζωής έφτασε πέρυσι στα 66 χρόνια, ενώ το 1990 ήταν μόλις 39), με ελάχιστη παραβατικότητα, παρά το γεγονός ότι συγκαταλέγεται στις φτωχότερες χώρες του κόσμου και τα 2/3 του πληθυσμού ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα.
Βγαίνοντας από την πόρτα του αεροδρομίου, η έκπληξη ήταν μεγάλη, αφού, αντί για το χάος που είχαμε στο μυαλό μας, βρεθήκαμε σε μια πεντακάθαρη και τακτοποιημένη πρωτεύουσα, στο Κιγκάλι. Ωστόσο, είχαμε ακόμα τέσσερις ώρες ταξίδι μέχρι τον προορισμό μας, την επαρχία Καρόγκι, μία από τις πιο απομακρυσμένες και δύσκολες περιοχές της χώρας.
Στην επαρχία Καρόγκι
Τριάντα επτά άνθρωποι, οι περισσότεροι άγνωστοι μεταξύ τους, διαφόρων ηλικιών και επαγγελμάτων, πήραν άδεια από τη δουλειά τους και πλήρωσαν τα έξοδα για να ταξιδέψουν μία εβδομάδα στη Ρουάντα, στην Αφρική, στο πλαίσιο ενός ταξιδιού αλληλεγγύης της ActionAid. Βασικός στόχος; Το χτίσιμο τμήματος ενός σχολείου στο χωριό Μουβούνγκου, όπου φοιτούν περισσότερα από 600 παιδιά. Όταν μιλάμε για χτίσιμο, το εννοούμε με όλη τη σημασία της λέξης, από το κόστος των υλικών μέχρι τη μεταφορά των τούβλων στα χέρια, το σπάσιμο της πέτρας με βαριά και το σκάψιμο, ώστε να φτιαχτούν τρύπες στο έδαφος εκεί που ανακατευόταν το τσιμέντο.
Το ταξίδι πραγματοποιήθηκε -όπως άλλωστε και όλα τα ταξίδια που οργανώνει η ActionAid- και για έναν άλλο, πολύ σημαντικό λόγο: για να δουν οι άνθρωποι που ενισχύουν οικονομικά μια κοινότητα στην Αφρική, στην Ασία ή στη Λατινική Αμερική μέσω της αναδοχής ενός παιδιού πού ακριβώς καταλήγουν τα χρήματά τους και με ποιον τρόπο αξιοποιούνται. Κάποιοι είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν τα ανάδοχα παιδιά τους για λίγη ώρα, μια εμπειρία που οι ίδιοι αφηγούνται με μεγάλη ένταση και συγκίνηση. «Είναι σημαντικό να βλέπεις πώς αυτό που κάνεις εσύ και το οποίο μπορεί να μην θεωρείς και τόσο σημαντικό επηρεάζει τη ζωή κάποιων ανθρώπων στην άλλη άκρη του κόσμου». Η φράση του Ηλία Γαληνού, προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της Οργάνωσης στην Ελλάδα, ένα βράδυ, στο τελείωμα της τέταρτης ημέρας του ταξιδιού μας, συνοψίζει αυτή την τρυφερή, αλλιώτικη και απρόσμενα αποκαλυπτική εμπειρία, πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, κυριολεκτικά στα βάθη της Αφρικής.
Η ομάδα των αναδόχων βοήθησε στο χτίσιμο του safe room, ενός χώρου δίπλα στις σχολικές αίθουσες, με ξεχωριστές τουαλέτες και χώρους υγιεινής για τα κορίτσια.
Η ομάδα των αναδόχων βοήθησε στο χτίσιμο του safe room, ενός χώρου δίπλα στις σχολικές αίθουσες, με ξεχωριστές τουαλέτες και χώρους υγιεινής για τα κορίτσια. 
Η χώρα των χιλίων λόφων
Περιορίζοντας το εύρος της ερώτησης «πώς ήταν η Ρουάντα;» που μου απηύθυναν όλοι όταν επέστρεψα, θα έλεγα ότι το Καρόγκι, η κοινότητα όπου η ομάδα έχτισε το σχολείο, είναι μια εξοχή για τα δεδομένα των κατοίκων της πόλης, όπως είμαστε οι περισσότεροι, με χαμηλή βλάστηση και χωρίς βασικές υποδομές. Τα περισσότερα σπίτια -φτιαγμένα από τούβλα από πηλό- δεν έχουν ηλεκτρικό και νερό. Κάπου κάπου ξεχωρίζει ένα οίκημα περισσότερο φροντισμένο και πιο μεγάλο.
Η Ρουάντα είναι η χώρα των χιλίων λόφων, όπως λέει η παράδοση. Συνεχείς λόφοι, ανώμαλο έδαφος, ισιάδα πουθενά. Το μαλακό χώμα από τις συχνές βροχές υποχωρεί συχνά κάτω από το πόδι σου. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να ισορροπούν στους ρυθμούς της φύσης, καθώς δεν έχουν τα μέσα να τα βάλουν μαζί της. Σκαρφαλώνουν με άνεση, μεταφέρουν τα πάντα ισορροπώντας τα στο κεφάλι, για να έχουν τα χέρια ελεύθερα, και, όταν βρέχει, χρησιμοποιούν τα μεγάλα φύλλα από τις μπανανιές για να προστατευτούν. Οι γυναίκες φορούν μπουκέτα έντονων χρωμάτων και συνήθως δένουν τα μωρά τους με κομμάτια ύφασμα στην πλάτη τους. Οι άντρες δείχνουν λιγότερη διάθεση επικοινωνίας και οι μεγαλύτεροι, παρά τη ζέστη, φορούν κοστούμια. Παλαιά, λερωμένα, αλλά κουστούμια.
Παντού υπάρχουν παιδιά κάθε ηλικίας, πετάγονται λες από το πουθενά και μοιάζουν να ξέρουν πώς να προφυλάσσουν τον εαυτό τους χωρίς ενήλικη επίβλεψη. Νήπια κρατούν μωρά στην αγκαλιά, τα λίγο μεγαλύτερα σε ηλικία τραβούν τα πιο μικρά από το χέρι. Σε κάποια τα σημάδια του υποσιτισμού είναι φανερά – το 38% των παιδιών της χώρας υποφέρουν από υποσιτισμό. Χωρίς μέσα μεταφοράς, εκτός από ελάχιστα ποδήλατα, αυτά τα παιδιά περπατούν χιλιόμετρα κάθε μέρα στην άκρη του χωματόδρομου, λίγες σπιθαμές από τον γκρεμό, για να φτάσουν στο σχολείο τους.
Μια ενδιαφέρουσα εικόνα
Αυτόν τον τόπο επισκεπτόμασταν καθημερινά επί μία εβδομάδα, από νωρίς το πρωί έως το μεσημέρι. Τα απογεύματα ήταν αφιερωμένα σε επισκέψεις σε άλλα σημεία της ίδιας περιφέρειας, όπου λειτουργούν διαφορετικά προγράμματα της ActionAid. Η άφιξή μας ξεσηκώνει πάντα αναβρασμό. Τα παιδιά βγαίνουν από τις τάξεις, οι δάσκαλοι προσπαθούν να τα συμμαζέψουν, όσοι βρίσκονται στα χωράφια σταματούν να χαζέψουν τι συμβαίνει. Έτσι όπως φτάνουμε σαν κουστωδία, αποτελούμε ασφαλώς ενδιαφέρουσα εικόνα για τους ντόπιους. Ωστόσο, γνωρίζουν για ποιο λόγο είμαστε εκεί: δίπλα στο κτίριο του σχολείου χτίζεται ένας βοηθητικός χώρος-τουαλέτες, ένα safe room για τις κοπέλες. «Είναι συχνό φαινόμενο οι κοπέλες να σταματούν το σχολείο όταν αδιαθετήσουν γιατί ντρέπονται και φοβούνται ότι θα τις κοροϊδέψουν. Σε αυτόν τον χώρο θα μπορούν να έχουν λίγη ιδιωτικότητα αυτές τις ημέρες του μήνα και αυτό θα τις βοηθήσει να μην αφήσουν το σχολείο πρόωρα», μας έχει ενημερώσει η Prossi Nzamukosha από το τοπικό γραφείο της ActionAid.
Αμέσως μετά τις απαραίτητες πρωινές φωτογραφίες (οι άνθρωποι σε αυτό το μέρος δεν έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν συχνά το είδωλό τους, και έτσι οι ψηφιακές φωτογραφίες προκαλούν μεγάλη εντύπωση), ξεκινά η δουλειά. Χωρισμός σε ομάδες με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Άλλοι στα τούβλα, άλλοι στις πέτρες, άλλοι στο τσιμέντο. Και κάθε μέρα ο τοίχος ψηλώνει λίγο παραπάνω. Στο τέλος της εβδομάδας είχε μπει και η στέγη.
Μιλώντας με ανθρώπους για το ταξίδι όταν επιστρέψαμε στην Ελλάδα, διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι είχαν συγκεχυμένη, αν όχι και διαστρεβλωμέν,η εντύπωση για το τι είναι η αναδοχή και πώς λειτουργεί η ActionAid. Η Οργάνωση δεν προσφέρει υλική βοήθεια, αλλά δουλεύει με τον τοπικό πληθυσμό στο πλαίσιο μακροχρόνιων προγραμμάτων. Υποστηρίζονται έτσι οι δράσεις που αποφασίζει η κοινότητα ότι χρειάζονται, ώστε η σχέση που θα δημιουργηθεί να μην είναι σχέση εξάρτησης αλλά σχέση ενδυνάμωσης και ανάπτυξης για τους πληθυσμούς που υποστηρίζονται. Mιλώντας ως αυτόπτης μάρτυρας και με το χέρι στην καρδιά, θα έλεγα ότι η αναδοχή στην ActionAid είναι μια εξασφαλισμένα ανταποδοτική επένδυση: συνεισφέρεις σε ένα καλύτερο μέλλον για τον κόσμο και προσφέρεις μια ευκαιρία συναισθηματικής ισορροπίας στον εαυτό σου. ■