Όταν η φιάλη ανοίξει, να κλείσετε τα μάτια. Να αφήσετε τη μυρωδιά του τριαντάφυλλου να σας γυρίσει πίσω χιλιετίες. Το άρωμα της αρχαιότητας, το «Ρόδο», έχει αίσθηση αρχέγονη, μορφή αρωματικού ελαίου και έχει ήδη βρει τη θέση του στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, προσθέτοντας τον δικό του λίθο σε μια συνεχιζόμενη αναζήτηση. Αφορμή για τη δημιουργία του αρώματος ήταν οι «Αμέτρητες όψεις του Ωραίου», η νέα μεγάλη περιοδική έκθεση του μουσείου, το τελευταίο σκέλος μιας εκθεσιακής τριλογίας για τον εορτασμό των 150 του χρόνων. Η έκθεση ανοίγει για το κοινό σήμερα, Σάββατο 26 Μαΐου.
Η «αισιόδοξη», σύμφωνα με τη διευθύντρια του μουσείου, δρα Μαρία Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου, έκθεση εστιάζει στην αρχαιολογία των αισθήσεων, αποκαλύπτοντας «διαφορετικότητες» με συχνά οικουμενικό χαρακτήρα. Πολλές οι μορφές του κάλλους που σώζονται μέχρι σήμερα και η συγκεκριμένη έκθεση καλύπτει μια περίοδο που ξεκινά από τη Νεολιθική εποχή και φτάνει μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα, μέσω 340 ευρημάτων που προέρχονται από τις συλλογές του μουσείου. Πρωταγωνίστρια της παρουσίασης η πολυμήχανη, εξπέρ στον έρωτα και την ομορφιά, θεά Αφροδίτη, η οποία «υποδέχεται» τους επισκέπτες ημίγυμνη, μ’ ένα ιμάτιο, συνοδευόμενη από έναν κοιμώμενο Έρωτα. Γύρω της, πολλά έργα φωτίζουν ποικίλες εκφράσεις της αισθητικής, όπως ο καλλωπισμός και η ένδυση, μεταξύ άλλων. Όμως κανένα ιστορικό εύρημα, όπως οι ψευδόστομοι αμφορείς όπου φυλάσσονταν τα έλαια και οι οποίοι παρουσιάζονται στην έκθεση, δεν μεταφέρουν κάποιο ίχνος αρώματος της εποχής τους.
Η ιδέα για τη δημιουργία μιας αρχαίας «μυρωδιάς», μέρος της προσέγγισης της αρχαιότητας από την πλευρά της όσφρησης, ανήκει στην κ. Λαγογιάννη, ενώ για την ανάπτυξη τριών αρωμάτων βασισμένων σε πρώτες ύλες και στη μεθοδολογία αρχαίων χρόνων, επιστρατεύτηκε το επιστημονικό επιτελείο της εταιρείας ΚΟΡΡΕΣ.
Οι δύο πλευρές ξεκίνησαν να συζητούν το πρότζεκτ τον Ιανουάριο του 2017. «Είναι βέβαιο ότι το άρωμα λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας, ερωτευόμαστε με την όραση, αλλά ίσως και με την όσφρηση», λέει στο «Κ» η κ. Λαγογιάννη, συμπληρώνοντας ότι το εγχείρημα του αρώματος στο πλαίσιο της έκθεσης επιθυμεί «να αναπλάσει λησμονημένες αισθήσεις του αρχαίου κόσμου και να προσφέρει μια πρωτότυπη εμπειρία».
Πειραματική αρχαιολογία
Τα αρωματικά λάδια είχαν κάποιο τίμημα, «έδειχναν» την κοινωνική θέση και απευθύνονταν σε γυναίκες και άντρες. Συνόδευαν αθλητές σε αγωνίσματα, αλλά και πολίτες στη γέννηση, στην τελετή του γάμου και στον θάνατο. Όσο για την «trendsetter» Αφροδίτη, θα ήταν σίγουρα πρόθυμη να σηκώσει το πώμα και να δοκιμάσει το «Ρόδο», το πρώτο από τα τρία αρώματα (μαζί με το «Φασκόμηλο» και τον «Κορίανδρο») που δημιουργήθηκε χάρη στην πειραματική αρχαιολογία.
«Είναι από τις πιο μαγικές στιγμές που έχουμε νιώσει και ως επιστήμονες και ως Έλληνες», λέει η Λένα Κορρέ, συν-ιδρύτρια και επικεφαλής του τμήματος καινοτομίας της ΚΟΡΡΕΣ, στην αίθουσα συναντήσεων στην παραγωγική μονάδα της εταιρείας, στα Οινόφυτα. «Ανακαλύψαμε, π.χ., ότι άλλαζαν τη χημική δομή των ελαίων για να γίνουν κατάλληλα για αρωματισμό. Ανακαλύψαμε μια γνώση που δεν τη χρησιμοποιούμε στη βιοχημεία και η οποία υπήρχε τόσες χιλιάδες χρόνια πριν».
Στα Οινόφυτα, ο Ιορδάνης Σαμανίδης, χημικός με ειδίκευση στην ανάπτυξη και στην παραγωγή πρώτων υλών, ξεκίνησε να καλύπτει ένα «χάσμα από την Εποχή του Χαλκού, από ιστορικές πηγές». Μελέτησε πινακίδες Γραμμικής Β (η πρώτη μορφή γραφής της ελληνικής γλώσσας), τα «τεφτέρια» των αποθηκάριων στα ανάκτορα της Μυκηναϊκής περιόδου, όπου συστατικά όπως το κρασί, το μαλλί, το μέλι προορίζονταν για την παραγωγή αρωματικών προϊόντων. Για τη σύνδεση των πρώτων υλών απευθύνθηκε σε νεότερη βιβλιογραφία, φτάνοντας μέχρι τη Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου. Ανάμεσα στις πηγές εντόπισε τη δουλειά σύγχρονων ερευνητών, όπως η Ellen Douglas Hamill Foster («The Manufacture and Trade of Mycenean Perfumed Oil»), η Cynthia Wright Shelmerdine («The Perfume Industry of Mycenaean Pylos»), ο Μιχάλης Βογιατζής και δρ Ιωάννης Φάππας. Δεν έλειψαν και «συμβουλές» από… παλαιότερους, όπως ο Θεόφραστος («Περί οσμών») και ο Διοσκουρίδης («Περί ύλης ιατρικής»).
Ο Σαμανίδης κατέληξε σε τρεις μυρωδιές, στο (αγαπημένο) τριαντάφυλλο, στο φασκόμηλο (κάνοντας χρήση μιας δημιουργικής ελευθερίας) και στον κορίανδρο. Στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο της «ειδικής» επιχείρησης, η συνταγή ξεκίνησε με μια βασική μέθοδο στύψης, όπου αγριέλαιο και νερό έβρασαν, ενώ συγχρόνως αλεσμένος κύπειρος (που ταξίδεψε από την Αμοργό) και κρασί δημιούργησαν μια πάστα. Το μείγμα των πρώτων αυτών υλών φιλτραρίστηκε, με αποτέλεσμα ένα έλαιο στύψης με οσμή κύπειρου. Επόμενο βήμα η προσθήκη αιθέριου ελαίου τριαντάφυλλου (στα αρχαία χρόνια θα χρησιμοποιούσαν φρέσκα πέταλα) για το άρωμα του «Ρόδου» και κονιορτοποιημένη ρίζα αλκάνας για πιο έντονο χρώμα.
Το «Φασκόμηλο» και ο «Κορίανδρος» θα αποκαλυφθούν κατά τη διάρκεια της έκθεσης, μαζί με άλλα εκθέματα-έκπληξη. Παράλληλα, το «Ρόδο» θα «χωρέσει» σ’ έναν πολύ περιορισμένο αριθμό μπουκαλιών, καθώς η Σοφία Ζησίμου, επικεφαλής του τμήματος έρευνας και ανάπτυξης της εταιρείας, έχει αναλάβει να «μεταφράσει» το αρωματικό λάδι σε μορφή καλλυντική, σε συνεργασία με την Ελληνίδα αρωματοποιό Σοφία Κορωναίου, η οποία δραστηριοποιείται στην Grasse, το ιστορικό κέντρο των γαλλικών αρωμάτων.
Στο μεταξύ, το «Ρόδο» (ένα άρωμα μονοδιάστατο, χωρίς τις γνώριμες «νότες» που εδραιώθηκαν μεταγενέστερα στην αρωματοποιία) θα προσφέρει σε εκείνους που περιεργάζονται το κάλλος στο αθηναϊκό μουσείο ένα ιδιαίτερο βίωμα. Και ανάμεσα στις αμέτρητες, μία από τις «ξεχασμένες» όψεις του Ωραίου. ■
www.namuseum.gr