Βίλα Ιόλα: Ή τώρα ή ποτέ

6' 22" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Κλακ» έκανε το λουκέτο. Μια φτηνή σιδερένια πόρτα έτριξε προς το απόλυτο σκoτάδι. Και αμέσως μια αχτίδα ήλιου φώτισε απότομα το εσωτερικό του σπιτιού. Πρώτος μπήκε ο δήμαρχος της Αγίας Παρασκευής, Γιάννης Σταθόπουλος, περισσότερο εξοικειωμένος με τον χώρο. Μετά πέρασα το κατώφλι εγώ και τελευταίος ο φωτογράφος του περιοδικού. «Ηλεκτρικό δεν έχει, χρησιμοποιήστε τα κινητά σας για φακούς. Και προσέξτε πού πατάτε, μην πέσετε. Υπάρχουν εμπόδια στο πάτωμα. Έχουμε στείλει συνεργείο για καθαριότητα, αλλά και πάλι…» είπε ο δήμαρχος. Μαιευτήρας στο επάγγελμα, θέλει να αλλάξει τη μοίρα της κακοποιημένης κατοικίας του Αλέξανδρου Ιόλα, που ο δήμος του αγόρασε από τον τελευταίο ιδιοκτήτη της το 2017, για να την κάνει χώρο πολιτισμού. Τώρα έχει την ευκαιρία να το καταφέρει, καθώς πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε ότι το κτίριο είναι ένα από τα δώδεκα που θα χρηματοδοτηθούν με 25 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ.

Πέρασαν 31 ολόκληρα χρόνια από τότε που πέθανε ο Ιόλας και, παρότι μεσεγγυούχος της περιουσίας του ορίστηκε ο τότε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου, Φώτης Κουβέλης, δεν έγιναν πολλά για να προστατευτεί ούτε το σπίτι ούτε το πολύτιμό του περιεχόμενο. Μέσα στα δέκα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατό του, έγιναν δώδεκα κλοπές και πλήθος βανδαλισμών. Το 2000 ο κατασκευαστής Γεωργίου το αγόρασε από τους κληρονόμους του Ιόλα, με σκοπό να το αξιοποιήσει και να σηκώσει κι άλλα κτίσματα μέσα στο οικόπεδο. Όμως, η ανακήρυξη ολόκληρου του οικοπέδου των 6,5 στρεμμάτων σε χώρο πολιτισμού από την πολιτεία (η βίλα είχε ήδη κριθεί διατηρητέα από το 1998) ματαίωσε τα σχέδιά του. Οι λεηλασίες συνεχίστηκαν αμείωτες. Το 2017 ο Δήμος Αγίας Παρασκευής πήρε τελικά, με διευρυμένη πλειοψηφία, την απόφαση να το αγοράσει. Το αντίτιμο ήταν 3.000.000 ευρώ, καταβλητέο σε δόσεις. Οι εργασίες δεν έχουν ακόμη αρχίσει. «Δείτε τι κάναμε εδώ», λέει ο Γιάννης Σταθόπουλος. «Καθαρίσαμε δοκιμαστικά μια μικρή μαρμάρινη επιφάνεια για να δούμε εάν μπορούν να βγουν τα γκράφιτι».

Η κατοικία αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα: ισόγειο, πρώτος όροφος, υπόγεια. Έχει συνολική έκταση 1.751 τ.μ. και διαμορφώθηκε έτσι έπειτα από επτά αρχιτεκτονικές επεκτάσεις, μεταξύ του 1951 και του 1974, με υπογραφές πέντε διαφορετικών πολιτικών μηχανικών. Μέχρι σήμερα είχαν επικρατήσει διάφοροι μύθοι, ότι λ.χ. τη σχεδίασε ο Δημήτρης Πικιώνης. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική, όπως αποδεικνύει η σοβαρή έρευνα που έκαναν ο αρχιτέκτων Μανώλης Οικονόμου και ο σκηνοθέτης Θάνος Αγγέλης για το πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ τους «Βίλα Ιόλα», που προβλήθηκε πέρυσι στην πρεσβεία της Κύπρου και στην Ταινιοθήκη, και φέτος στο Μουσείο Μπενάκη.

Περπατούσαμε με τον δήμαρχο στα τυφλά, σαν να ήμαστε μέσα σε σκοτεινό δαίδαλο: όλες οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν σφραγιστεί εντελώς· το ένα δωμάτιο μετά το άλλο, σαν μαύρο τούνελ. Οι δέσμες φωτός από τα κινητά έπεφταν πάνω στην απέραντη ασχήμια του βανδαλισμού. Η ατμόσφαιρα ήταν τόσο δυσάρεστη, που έπειτα από λίγο ένιωθε κανείς την ανάγκη να βγει έξω, να πάρει μια ανάσα. «Πάμε επάνω στην ταράτσα», είπε ο δήμαρχος. «Θα κάτσουμε να κάνουμε εκεί τη συζήτηση. Είναι πιο ευχάριστα». Δίκιο είχε, άλλος κόσμος.

 

Βίλα Ιόλα: Ή τώρα ή ποτέ-1

Ένα μαρμάρινο τραπέζι, που κάποτε υποδεχόταν υψηλούς προσκεκλημένους, όταν ο γκαλερίστας ήταν εν ζωή. © ARNOLD NEWMAN / GETTY IMAGES / IDEAL IMAGE

 

Βίλα Ιόλα: Ή τώρα ή ποτέ-2

Αυτή είναι η πρώτη εικόνα που αντικρίσαμε μόλις ο δήμαρχος άνοιξε τη σιδερένια πόρτα προς το εσωτερικό του σπιτιού, είναι το ίδιο δωμάτιο με αυτό που βλέπετε στην παραπάνω φωτογραφία. © Ορέστης Σεφέρογλου

 

Την ώρα που ανεβαίναμε τα σκαλιά, μου ερχόταν στο μυαλό η ιστορία του σπιτιού. Ξεκινά το 1949-50, όταν η αιγυπτιώτικη οικογένεια του Αλέξανδρου Ιόλα, κατά κόσμον Κωνσταντίνου Κουτσούδη, ήρθε στην Αθήνα από την Αλεξάνδρεια. Ο Νάσερ δεν είχε καταλάβει ακόμη την εξουσία, όμως πύκνωναν οι ενδείξεις ότι κάτι θα άλλαζε στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. Οι πιο προνοητικοί από τους Έλληνες που ζούσαν εκεί -ελάχιστοι, είναι η αλήθεια- αποφάσισαν να φύγουν.

Όταν ο Αλέξανδρος Ιόλας έγινε έμπορος τέχνης, η πρώτη του δουλειά ήταν στη Νέα Υόρκη, ως καλλιτεχνικός διευθυντής της Hugo Gallery. Εκείνος πρέπει να έδωσε τα χρήματα για να αγοραστεί για την οικογένειά του αυτό το τεράστιο οικόπεδο 40 στρεμμάτων στην περιοχή Κοντόπευκο (τότε λεγόταν Παράδεισος), εντελώς εξοχική ερημιά στο τέλος του 1949. Σε ένα τμήμα της έκτασης χτίστηκε ένα μικρό σπίτι, όπου εγκαταστάθηκε ο αδελφός του Δημήτρης Κουτσούδης με τη σύζυγό του και αργότερα τη μικρή του κόρη, Λένα.

Απέναντι από το σπιτάκι χτίστηκε ο αρχικός πυρήνας της σημερινής βίλας, με πρώτη οικοδομική άδεια το 1950. Εκεί ζούσε ο πατέρας του Ιόλα, Ανδρέας, και η μητέρα του Περσεφόνη, που πέθανε λίγο μετά τη μετοίκηση από την Αίγυπτο. Ο Αλέξανδρος είχε το δικό του δωμάτιο για τα διαστήματα που ερχόταν στην Ελλάδα. Με τον ξαφνικό θάνατο και της συζύγου του Δημήτρη από τροχαίο, ο αδελφός και η ανιψιά του θα εγκατασταθούν στο ίδιο οίκημα, που πλέον στεγάζει όλα τα μέλη της οικογένειας που ζουν στην Αθήνα.

Σταδιακά, ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας και τις ανάγκες του ίδιου του Ιόλα, το σπίτι αλλάζει συνεχώς μορφή. Επεκτείνεται με προσθήκες στο ισόγειο, με την προσθήκη του πρώτου ορόφου, και συνεχείς αναδιαρρυθμίσεις εσωτερικών χώρων, με αποτέλεσμα το οίκημα να μην έχει κάποια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, αφού μεγάλωνε σαν ένας ζωντανός οργανισμός. Στους χώρους του υπάρχουν έργα τέχνης, αρχαία αντικείμενα που ο Ιόλας έχει επαναπατρίσει με τη νόμιμη άδεια συλλέκτη που είχε, καθώς και σπάνια έπιπλα. Οι Έλληνες, που δεν είχαν ξαναδεί αιγυπτιακά αγάλματα δίπλα σε έργα του Πικάσο και του Μαξ Ερνστ ή αρχαίες ταναγραίες μαζί με τον καναπέ του Προυστ, εντυπωσιάζονται. Χάρη στην έντονη κοινωνικότητα του Αλεξανδρινού, κόσμος και κοσμάκης περνά από τις δεξιώσεις του στη βίλα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, η βίλα γίνεται, από οικογενειακό σπίτι, αποκλειστική κατοικία του Ιόλα: οι γονείς και ο αδελφός του έχουν φύγει από τη ζωή και η ανιψιά του λείπει στο εξωτερικό για σπουδές. Σε αυτή την τελευταία φάση, η βίλα μετατρέπεται ουσιαστικά σε μια προσωπική πινακοθήκη του Ιόλα, που είχε στο μεταξύ πάρει την απόφαση να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα και να κλείσει τις γκαλερί του στο εξωτερικό. Το οίκημα μοιάζει περισσότερο με εκθεσιακό χώρο· ο πρώτος όροφος, μάλιστα, καθώς και άλλοι χώροι επανασχεδιάζονται για να υποδεχτούν συγκεκριμένα έργα. Αλλαγές ωστόσο είχαν γίνει και στο οικόπεδο: ένα τμήμα είχε δωρηθεί από τον Ιόλα στον Δήμο Αγίας Παρασκευής για να γίνει πλατεία με γλυπτά και σε άλλο τμήμα είχαν χτίσει σπίτια οι δύο αδελφές του, Νίκη Στάιφελ και Ηρώ Ξενάκη. Τέλος, ο έμπορος τέχνης είχε δώσει ένα τμήμα στον καλλιτέχνη Παύλο για να χτίσει και αυτός τη δική του κατοικία. Από τα 40 στρέμματα είχαν μείνει στη βίλα μόνο εξίμισι.

«Θα το αποπληρώσουμε μέσα σε έξι χρόνια, με χρήματα από ίδιους πόρους του δήμου», μου λέει ο δήμαρχος. «Βασιζόμαστε όμως και σε πόρους που μόλις εξασφαλίσαμε από το ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 2,5 εκατ. ευρώ. Θέλουμε να φτιάξουμε ένα ίδρυμα-μουσείο-πολιτιστικό χώρο αντάξιο της φήμης του Ιόλα», προσθέτει ο Γιάννης Σταθόπουλος. Μου εκμυστηρεύεται ότι υπάρχει μια σκέψη να γίνει στη βίλα έκθεση σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ντε Κίρικο, με έργα του Ιταλού καλλιτέχνη, καθώς και άλλων καλλιτεχνών που εκπροσωπούσε ο Ιόλας. Δεν χρειάζεται να έχουν αφαιρεθεί τα γκράφιτι, «αρκεί να έχει καθαριστεί το εσωτερικό, να έχει ηλεκτροδοτηθεί και να έχει προφανώς φύλαξη. Θα υπάρξει πάντως μια ειδική καλλιτεχνική επιτροπή, στην οποία θα συμμετάσχει και ο πρύτανης της ΑΣΚΤ και άλλοι ειδικοί ώστε να αποφασίζονται το πρόγραμμα και οι δράσεις. Βέβαια, θα γίνει και διαγωνισμός για τη μελέτη και την υλοποίηση του έργου».

Έπειτα από μία ώρα, ξανακούστηκε το «κλακ» του λουκέτου και αφήσαμε πίσω μας τη βίλα. Αναρωτήθηκα μέσα μου πώς θα έμοιαζε αυτό το σπίτι στην πλήρη του δόξα, γεμάτο έργα, γεμάτο από την προσωπικότητα του Αλεξανδρινού συλλέκτη. Είμαστε υποχρεωμένοι να προσβλέπουμε στην «επόμενη μέρα» χωρίς όλα αυτά. ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή