Τη δεκαετία του ’50 ήταν ένα ψαροχώρι τριών χιλιάδων κατοίκων. Σταδιακά μεγάλωσε. Έγινε πόλη. Και τη δεκαετία του ’80, χάρη στο οικονομικό μοντέλο της Κίνας, έγινε τόπος παγκόσμιων επενδύσεων. Ο πληθυσμός της έφτασε τους 175.000 κατοίκους και έκτοτε ακολούθησε ένας αδιανόητος ρυθμός ανάπτυξης. Σήμερα, στη Σεντζέν ζουν περισσότεροι από 12 εκατ. άνθρωποι. Το παράδειγμά της είναι ενδεικτικό τού πώς οι πόλεις αλλάζουν, στην κινα και οχι μονο.
Το ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός μεταφέρεται στις πόλεις δεν είναι κάτι καινούργιο, αν και μάλλον είναι πιο καινούργιο από όσο νομίζουμε. Η πρώτη φορά που οι κάτοικοι των πόλεων ξεπέρασαν αυτούς της υπαίθρου ήταν πριν από δέκα χρόνια. Σήμερα ο αστικός πληθυσμός αντιστοιχεί περίπου στο 55% του συνόλου, ποσοστό που θα φτάσει το 68% μέχρι το 2050, σύμφωνα με μελέτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που δημοσιεύτηκε πριν από περίπου έναν μήνα. Αυτό μεταφράζεται ως εξής: 2,5 δισ. άνθρωποι θα προστεθούν στα αστικά κέντρα. Αλλά σε ποια; Ποιες θα είναι οι νέες μητροπόλεις του πλανήτη;
Η ταχύτερα αναπτυσσόμενη πληθυσμιακά πόλη στην κόσμο θεωρείται η Σουτσόου στην ανατολική Κίνα, όχι μακριά από τη Σαγκάη. Ο Ρολάν Μπαρτ πέρασε κάποτε με το τρένο έξω από τη Σουτσόου και τη χαρακτήρισε «Βενετία της Κίνας», παρατηρώντας μια πόλη κάποιων χιλιάδων κατοίκων χτισμένη στις εκβολές του ποταμού Γιανγκτσέ. Δεν είχε αρχίσει ακόμη η ανάπτυξή της. Από το 2010 μέχρι το 2015 ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού της έφτασε το 6,3%. Σήμερα είναι πολυπληθέστερη από την Αθήνα, αν και δεν συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας. Αυτή τη στιγμή στην Κίνα υπάρχουν δέκα πόλεις μεγαλύτερες από την Ελλάδα και, εκτός από τη Σαγκάη και το Πεκίνο, τις υπόλοιπες αρκετοί δεν θα τις έχουν ξανακούσει, πιθανόν και επειδή η ανάπτυξή τους (πληθυσμιακά και οικονομικά) είναι σχετικά πρόσφατη: η Κουανγκτσόου, η Τιεντσίν, η Τσενγκντού ήταν πόλεις των τριών, των δύο και του ενός εκατομμυρίου τη δεκαετία του ’60, για να γίνουν σταδιακά τα σημερινά μεγαθήρια των 19, 15 και 14 εκατ. κατοίκων αντίστοιχα.
Η μεγάλη αύξηση του κινεζικού πληθυσμού, η αστικοποίηση της χώρας και η δημιουργία νέων οικονομικών κέντρων εξηγούν τη γέννηση «νέων» πόλεων – ένα άλλο παράδειγμα είναι το Μπεϊχάι, ένα λιμάνι στη νότια Κίνα, που σχεδόν από το πουθενά μέσα σε λίγα χρόνια έγινε σημαντικός τόπος εμπορίου και σήμερα έφτασε το 1,5 εκατ. κατοίκους, απαιτώντας μια κουκκίδα στον χάρτη. Υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα τέτοιων «μικρών» πόλεων που αναπτύσσονται ταχύτατα στην ευρύτερη περιοχή και αποκτούν ρόλο και σημασία, όπως το Γκαζιαμπάντ, το Σουράτ και το Φαρινταμπάντ στην Ινδία ή το Τσταγκόνγκ στο Μπανγκλαντές.
Οι πόλεις του μέλλοντος
Το Λονδίνο ήταν η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου του 1900, το Τόκιο ήταν η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου το 2000 και το 2100 η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου θα είναι το Λάγος της Νιγηρίας, το οποίο, σύμφωνα με περσινή έρευνα του Global Cities Institute, θα φτάσει τους 88 εκατ. κατοίκους. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι μπορεί να υπάρξει μια πόλη τέτοιου μεγέθους, αλλά πιθανόν το ίδιο δύσκολο θα ήταν και πριν από έναν αιώνα να πιστέψουμε ότι θα υπήρχαν οι πόλεις που υπάρχουν σήμερα. Το Λάγος είναι ήδη η μεγαλύτερη πόλη της Αφρικής και μεγαλώνει ανεξέλεγκτα, αποτελώντας ένα πανίσχυρο οικονομικό κέντρο της ηπείρου, αλλά ταυτόχρονα και έναν τόπο απόλυτης φτώχειας. Ανάμεσα σε νεόδμητους ουρανοξύστες απλώνονται χαώδεις γειτονιές με χαμόσπιτα. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι οι περισσότερες megacities του κόσμου το 2100 θα βρίσκονται στην Αφρική – εκτός από το Λάγος, στη δεκάδα της λίστας αναφέρεται η Κινσάσα του Κονγκό, το Νταρ Ες Σαλάαμ της Τανζανίας, το Χαρτούμ του Σουδάν και η Νιαμέι του Νίγηρα. Ανάμεσά τους βρίσκονται και κάποιες ασιατικές (αλλά όχι κινεζικές) πόλεις: το Μουμπάι, το Δελχί και η Καλκούτα της Ινδίας, η Καμπούλ του Αφγανιστάν και η Ντάκα του Μπανγκλαντές. Μόνο 14 από τις 100 μεγαλύτερες πόλεις του πλανήτη θα βρίσκονται στον σημερινό «δυτικό κόσμο».
Υπάρχουν προφανώς αρκετοί παράγοντες που μπορούν να καταστήσουν αυτές τις προβλέψεις άστοχες, ωστόσο η γενική εικόνα θεωρείται αδιαπραγμάτευτη. Η Αφρική είναι η νεότερη ήπειρος αυτή τη στιγμή στην κόσμο, με το 60% του πληθυσμού της να είναι κάτω των 25 ετών. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ασία είναι 40%, στη Βόρεια Αμερική 32% και στην Ευρώπη 27%. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΗΕ, μέχρι το 2050 ο πληθυσμός της Αφρικής θα αυξηθεί κατά 1,3 δισ. ανθρώπους, της Ασίας κατά 700 εκατ., στη Βόρεια Αμερική θα υπάρχει μια μάλλον αμελητέα αύξηση και στην Ευρώπη μια μικρή μείωση.
Ετοιμόρροπα διαμερίσματα στο Κουανγκτσόου, στη σκιά των νέων, σύγχρονων κτιρίων γραφείων και κατοικιών (© Zhong Zhenbin / Anadolu Agency/visualhellas.gr)
Αλλάζοντας όψη
Ανάμεσα στις πόλεις της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (εξαιρώντας τη Μόσχα), αυτή με τη μεγαλύτερη αύξηση στον πληθυσμό της μετά το 1991 είναι η Αστάνα, η οποία περίπου τριπλασιάστηκε, ξεπερνώντας σήμερα το 1 εκατ. κατοίκους. Το εντυπωσιακό με την πόλη του βόρειου Καζακστάν δεν είναι μόνο η ταχεία αύξηση των κατοίκων της, αλλά και η πλήρης μετάλλαξή της. Στο ίδιο σημείο που στις αρχές του προηγούμενου αιώνα βρισκόταν ένα χωριό (κυριολεκτικά) σήμερα υψώνονται ουρανοξύστες και φουτουριστικά κτίρια. Αυτό ξεκίνησε να συμβαίνει όταν η κυβέρνηση του Καζακστάν και ο ισόβιος (και αμφιλεγόμενος) πρόεδρός του, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ, ανέθεσε στον διάσημο αρχιτέκτονα Κίσο Κουροκάβα τον σχεδιασμό της πόλης, για να ακολουθήσουν δεκάδες σταρ της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής που έβαλαν την υπογραφή τους στη δημιουργία μιας φανταχτερής αλλά άνισης πόλης, του νέου οικονομικού κέντρου, ουσιαστικά, της κεντρικής Ασίας. Αντίστοιχη αρχιτεκτονική εξέλιξη είχε και το Μπακού, η πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει επίσης μεγαλώσει στη μετα-σοβιετική εποχή, και πλάι στην παλιά του πόλη υπάρχουν αρχιτεκτονήματα της Ζάχα Χαντίντ.
Οι πόλεις, λοιπόν, αλλάζουν. Αλλάζουν όψη, μέγεθος, ρόλο. Άλλες αλλάζουν ομαλά και βάσει σχεδίου, άλλες αλλάζουν συγκυριακά και άναρχα. Άλλες μεγαλώνουν όμορφα, άλλες όχι. Κάποιες θα συνεχίσουν να αλλάζουν, κάποιες άλλες θα σταθεροποιηθούν. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε τι μπορεί να σημαίνουν όλες αυτές οι αλλαγές για την παγκόσμια οικονομία, για τις κοινωνικές δομές, για την ποιότητα της ζωής, για το περιβάλλον. Είναι όμως εύκολο να αρχίσουμε να κοιτάμε τον χάρτη αλλιώς, εντοπίζοντας τα νέα μεγάλα αστικά κέντρα του πλανήτη σε άλλα σημεία από εκείνα που μαθαίναμε μικροί. ■