Πριν από λίγο καιρό το BBC παρουσίασε το εύρημα μιας έρευνας, όπως προέκυψε από το σύνολο των απόψεων 108 ανθρώπων των γραμμάτων, σύμφωνα με την οποία η ιστορία μυθοπλασίας με τη μεγαλύτερη επιρροή στη διαμόρφωση του κόσμου μας είναι η «Οδύσσεια». Στη δεύτερη θέση βρέθηκε η «Καλύβα του μπαρμπα-Θωμά» και ακολούθησαν ο «Φρανκενστάιν» και το «1984». Παρακάτω στη λίστα υπάρχει επίσης η «Ιλιάδα», αλλά και η «Μήδεια», ο «Οιδίπους Τύραννος», η «Ορέστεια» και η «Αντιγόνη».
Η «Οδύσσεια», λοιπόν. Μοιάζει με προφανή επιλογή. Τα μηνύματα του ομηρικού έπους τα συναντάμε στην καθημερινότητά μας, τα έχουμε εντάξει στη λογική μας, τα εφαρμόζουμε στην κοσμοθεωρία μας – το πρώτο πληθυντικό αφορά στην παγκόσμια κοινότητα. Η «Οδύσσεια» δεν είναι κάτι «δικό μας». Ανήκει σε όλους· στον Τζέιμς Τζόις και στον «Οδυσσέα», στον Κιούμπρικ και στην «Οδύσσεια του Διαστήματος», στον Καζαντζάκη και στην «Οδύσσειά» του, στους αδελφούς Κοέν και στο «Ω, αδελφέ, πού είσαι;», στον Θόδωρο Αγγελόπουλο και στο «Βλέμμα του Οδυσσέα», στον Καβάφη και στην «Ιθάκη». Εδώ και λίγο καιρό ανήκει και στον Αμερικανό κλασικό φιλόλογο Ντάνιελ Μέντελσον, ο οποίος υπέγραψε το καταπληκτικό βιβλίο «Μια Οδύσσεια», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη.
Η ιστορία ξεκινά πριν από κάποια χρόνια, όταν ο συγγραφέας ανέλαβε ένα εξάμηνο σεμινάριο με θέμα την ομηρική «Οδύσσεια» στο κολέγιο Μπαρντ της Νέας Υόρκης.
Κάθε Παρασκευή, ανάμεσα στους προπτυχιακούς φοιτητές που είχαν γραφτεί για να παρακολουθήσουν το μάθημά του, έπαιρνε τη θέση του και ένας κύριος 81 ετών, ονόματι Τζέι Μέντελσον. Ο πατέρας του. Ένας άνθρωπος των θετικών επιστημών και επιφυλακτικός απέναντι στη φιλολογία, που όμως αποφάσισε να επενδύσει τον χρόνο του γνωρίζοντας το ομηρικό έπος σε βάθος – από τον γιο του.
Ο υιός Μέντελσον αναγνωρίζει την παράδοξη συγκυρία και αφηγείται στο βιβλίο του αυτή την εμπειρία, μεταφέροντάς μας στην πανεπιστημιακή αίθουσα, στο ταξίδι στην Ελλάδα και στη θεματική κρουαζιέρα «Στα ίχνη του Οδυσσέα», αλλά και στα παιδικά του χρόνια, στο πατρικό του σπίτι, στην ενήλικη ζωή του. Σημείο τομής όλων των παραπάνω είναι η σχέση του με τον πατέρα του, τον οποίο σταδιακά «αναγνωρίζει», όπως ο Τηλέμαχος τον Οδυσσέα, όταν ο τελευταίος επέστρεψε στην Ιθάκη. Στις σελίδες του ξεκοκαλίζει τους ομηρικούς στίχους και μέσω αυτών συνθέτει ένα αφήγημα άκρως συγκινητικό για τη μοναδική σύνδεση ενός γιου με τον πατέρα του. Αντιγράφω από το «αυτί» του βιβλίου το σχόλιο των New York Times: «Λίγοι γιοι είναι αντάξιοι των πατέρων τους, λέει κάπου η Αθηνά στην Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας είναι ένας από αυτούς. Ένας άλλος είναι σίγουρα ο Ντάνιελ Μέντελσον».
Νέες αφηγήσεις
Στα ελληνικά γράμματα, μια πολύ ενδιαφέρουσα τρόπον τινά επαναφήγηση της «Οδύσσειας» διαβάσαμε προ διετίας από τον (επίσης φιλόλογο) Κώστα Ακρίβο στα «Τελευταία νέα από την Ιθάκη» (εκδ. Μεταίχμιο). Ο συγγραφέας δανείζεται τους ήρωες του Ομήρου και τους μεταπλάθει, ώστε να συνθέσει δικά του σύντομα διηγήματα, ιστορίες που διατρέχουν την ελληνική ιστορία με τη διακριτική επιρροή του έπους. Το βιβλίο είναι απόδειξη της θαυμαστής επινοητικότητας του συγγραφέα και ταυτόχρονα της μοναδικής ικανότητας της «Οδύσσειας» να γεννά ανά τους αιώνες νέες αφηγήσεις και νέα νοήματα. Λες και η ιστορία της μυθοπλασίας βρίσκεται σε ένα ατέρμονο ταξίδι για την Ιθάκη. ■