Κάθε χρόνο, όταν οι μέρες αρχίζουν να γίνονται μικρές και δροσερές, λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Κοζάνης έρχεται… άνοιξη. Οι μεγάλες εκτάσεις του μακεδονίτικου κάμπου, που έως τότε μοιάζουν ξερές και άχρωμες, μετατρέπονται σε μια θάλασσα από χρώματα, η πεδιάδα κοκκινίζει, μοβίζει, λάμπει. Είναι η εποχή που ανθίζει ο κρόκος ή αλλιώς ζαφορά ή, όπως το ξέρουν οι περισσότεροι, το σαφράν – για δύο μόλις εβδομάδες κάθε τέλη Οκτώβρη και αρχές Νοέμβρη.
Όλα αυτά στην κοζανίτικη πεδιάδα, στα γειτονικά χωριά του Κρόκου (που πήρε την ονομασία του από το φυτό-έμβλημά του), Καρυδίτσα και Άνω Κώμη, τη μόνη κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της Ελλάδας, όπου πρόσφατα βρέθηκε και ο φακός του Reuters. Ο Κρόκος έχει γίνει διάσημος σε όλο τον κόσμο για την εξαιρετική ποιότητα του σαφράν του, που μετέτρεψε την περιοχή σε ένα success story ανάπτυξης εν μέσω κρίσης. Περισσότερες από 1.000 οικογένειες κερδίζουν ένα καλό εισόδημα από τα 6.000 στρέμματα (εκ των οποίων τα 1.000 βιολογικά) που καλλιεργούν. Μπορεί να μην είναι πολλά σε σχέση με τις απέραντες εκτάσεις που διαθέτει για παράδειγμα το Ιράν, που κατέχει το 90% της παγκόσμιας παραγωγής, όμως το προϊόν τους «πιάνει» έως και 500 ευρώ περισσότερα το κιλό, λόγω της εξαιρετικής ποιότητάς του.
Άλλωστε, ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης κάνει εξαιρετική δουλειά, προωθώντας το προϊόν σε μεγάλες αγορές του εξωτερικού και κλείνοντας επικερδείς συμφωνίες με μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, όπως η Korres, ενώ επιστρέφει το 90% των εσόδων του απευθείας στους αγρότες. Ο πρόεδρός του επί δεκαοκτώ χρόνια, Νικόλας Πατσιούρας, εργάζεται αμισθί και έχει καταφέρει σε αυτό το διάστημα να βγάλει τον συνεταιρισμό από τα δύσκολα. Μετά πολυετείς διαπραγματεύσεις και ενδελεχείς ελέγχους από τα κινεζικά τελωνεία, που συνεχίζονται και σήμερα, ο ελληνικός κρόκος θέτει σοβαρή υποψηφιότητα να μπει στην αγορά της Κίνας! Το αν θα τα καταφέρει θα το ξέρουμε μέσα στο επόμενο εξάμηνο, όμως υπάρχει αισιοδοξία.
Για να φτάσουμε όμως έως εκεί, έχει προηγηθεί σκληρή δουλειά. Δεν είναι τυχαίο που ο κρόκος είναι το πιο ακριβό και πολύτιμο μπαχαρικό. Η σπορά τους μήνες Ιούνιο-Ιούλιο είναι το εύκολο κομμάτι της καλλιέργειας. Τα δύσκολα έρχονται το φθινόπωρο, στη συγκομιδή. Στις δύο εβδομάδες ανθοφορίας του, το λουλούδι ανοίγει την αυγή και πρέπει να μείνει κατά το δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό, γιατί μαραίνεται γρήγορα και τα στίγματα χάνουν το χρώμα και το άρωμά τους. Γι’ αυτό και η συγκομιδή ξεκινά από τα ξημερώματα και τελειώνει αργά το απόγευμα. Οι αγρότες με τις οικογένειές τους περνούν δύο εβδομάδες γονατιστοί μέσα στα χωράφια, να μαζεύουν τα άνθη που ρίχνουν σε ποδιές και καλάθια.
Οι αγρότες συγκομίζουν με τις οικογένειές τους – ακόμη και παιδιά συμμετέχουν.
Όταν οι νύχτες είναι μεγάλες
Στο σπίτι άλλοι ξεχωρίζουν τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα. Κι εδώ ο χρόνος πιέζει, όλα πρέπει να γίνουν γρήγορα, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Δουλεύουν συχνά και όλη νύχτα. Έπειτα έρχεται η αποξήρανση, μια λεπτή εργασία. Τα νωπά στίγματα μπαίνουν σε τελάρα, μεταφέρονται σε θερμαινόμενα σκοτεινά δωμάτια και στεγνώνουν σε 8-12 ώρες. Όπως περιγράφει γλαφυρά ο Μανώλης Πατσιαλάς, πρώην πρόεδρος του συνεταιρισμού, σε παλιότερο κείμενό του, «οι μέρες που ακολουθούν, τότε που οι νύχτες είναι μεγάλες, οι γυναίκες υπομονετικά σκυμμένες πάνω από ένα ταψί, διαχωρίζουν τους στήμονες από τα στίγματα και απομακρύνουν τις ξένες ύλες». Αυτή η διαδικασία διαρκεί από έναν έως τρεις μήνες και, όταν ολοκληρωθεί, το προϊόν είναι έτοιμο να παραδοθεί στον συνεταιρισμό.
Η χρονοβόρα, απαιτητική διαδικασία συλλογής, επεξεργασίας και αποξήρανσης, αλλά και η μεγάλη ποσότητα ανθέων που απαιτείται για να προκύψει τελικό προϊόν, είναι αυτά που του έχουν δώσει το όνομα «κόκκινος χρυσός». Περίπου 150.000 λουλούδια χρειάζονται για ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα. Και όλα αυτά ενώ ο πιο γρήγορος εργάτης μπορεί να μαζέψει 30.000 άνθη την ημέρα. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, ότι το 1 κιλό αποξηραμένου κρόκου πωλείται έως και 1.500 ευρώ, ενώ το ένα γραμμάριο στα καταστήματα φτάνει τα τέσσερα.
Και για τους αρχαίους πολιτισμούς όμως ο κρόκος ήταν πολύτιμος. Εκτός από την ξεχωριστή και έντονη γεύση του και το άρωμά του, διαθέτει φαρμακευτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, ενώ λέγεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος το χρησιμοποιούσε για να γιατρέψει τις πληγές από τις μάχες. Στην Κοζάνη καλλιεργείται τα τελευταία 300 χρόνια, όταν κάποιοι έφεραν βολβούς του από τη Βιέννη, ενώ θεωρούνταν για χρόνια εξαφανισμένος. Σήμερα είναι το χρυσάφι της ελληνικής γης, κι εκεί στην πεδιάδα της Κοζάνης, όπου τα γύρω βουνά παρέχουν προστασία από τον άνεμο και το επίπεδο, ανοιχτό και χαμηλό τοπίο προσφέρει ιδανικές συνθήκες, ο κρόκος ανθίζει ξανά και κάνει πάλι το θαύμα του… ■