Η «Καθημερινή» της Κυριακής, που κυκλοφορεί στις 20 Μαρτίου, φιλοξενεί τον δεύτερο από τους δώδεκα τόμους με μαρτυρίες από τον ξεριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού.
Καρπός ενός έργου δεκαετιώντου Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Η Έξοδος αποτυπώνει τόσο το εύρος και το βάθος της παρουσίας του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία όσο και το δράμα της συμφοράς και του ξεριζωμού.
Στον δεύτερο τόμο της Εξόδου συνεχίζονται οι συγκλονιστικές μαρτυρίεςπου αφορούν τα δυτικά παράλια της Μικρασίας και συγκεκριμένα τις περιφέρειες Αϊδινίου, Αδραμμυτίου, Τσανάκκαλε, Αρτάκης, Προύσας κ.ά.
Το ελληνικό στοιχείο στο Αϊδίνι πριν από το 1922 αριθμούσε 10.000 ανθρώπους (επί συνόλου 40.000 κατοίκων). Εδώ προωθήθηκε μετά την κατάληψη της Σμύρνης ο ελληνικός στρατός, με συνέπεια την άμεση αντίδραση του τουρκικού στρατού και των Τσετών. Θύματα των συγκρούσεων που ακολούθησαν και πολλοί άμαχοι. Μια επιζώσα αφηγείται: «Το τι τραβήξαμε, δεν είναι να τα θυμούμαι. Εκεί που μπήκαμε στη βάση για να μπαρκάρουμε, μου δώσανε μια σπρωξιά και μου ’πεσε το μωρό κάτω, κι από πάνω το πατούσανε. Σε κείνο το κακό, ποιος να νοιαστεί! Με τα χίλια βάσανα ανεβήκαμε στο καράβι. Το καράβι ήταν εγγλέζικο∙ μας μοιράσανε ψωμί, τυρί κι από μια κουβέρτα. Σαν κατεβήκαμε στη Μυτιλήνη, πέσαμε στους δρόμους. Πού να πάμε να κοιμηθούμε; Μέσα στις πέτρες, στους ντουσεμέδες;».
Ανάλογες εικόνες και στο Αδραμμύτι, παλαιά αποικία των Αθηναίων, που με τη συνθήκη των Σεβρών είχε περιληφθεί στην ελληνική «διοικούμενη ζώνη». Πριν από το 1922 είχε 17.000 κατοίκους, εκ των οποίων 7.000 ήταν Έλληνες. «Μερικοί δικοί μας δεν έφευγαν από το Αδραμμύτι», αναφέρει μια μαρτυρία. «Νόμιζαν ότι δε θα γίνει τίποτα. Όπως και το 1914, που τους πήγαν στο Μπαλούκεσερ και στην Μπάλια. Πάει, χάθηκαν, δεν τους ξανάδε κανείς. Αλλά και αυτούς που περίμεναν μάταια στο Άκτσαϊ να ’ρθουν να τους πάρουν ελληνικά πλοία, τους αιχμαλώτισαν οι Τσέτες. Τους πήγαν στο Αραπλάρ, τούρκικο χωριό, τους έβαλαν σε μια χαράδρα και τους θέρισαν με το μυδραλιοβόλο. Γλίτωσε μία γυναίκα απ’ αυτούς».
Οι μαρτυρίες της Εξόδου συγκροτούν μια «μνημειώδη συλλογή προφορικής ιστορίας, η οποία δεν είναι μόνο η μεγαλύτερη και παλαιότερη στην Ελλάδα αλλά και μία από τις σημαντικότερες στην Ευρώπη» (Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ακαδημαϊκός, διευθυντής του ΚΜΣ).
Μια πολύτομη έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών από τη Βιβλιοθήκη Μνήμης της «Καθημερινής». Αναζητήστε τον δεύτερο τόμο την Κυριακή 20 Μαρτίου με την «Καθημερινή».