Δύο όμορφες γειτονιές και ένα χωριό-προάστιο γίνονται το νέο σημείο αναφοράς στις πρωτεύουσες των νομών.
ΣΠΛΑΝΤΖΙΑ ΧΑΝΙΩΝ
ΣΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΤΟΥΡΚΟΜΑΧΑΛΑ
Για τους περισσότερους ταξιδιώτες, η πόλη των Χανίων αρχίζει και τελειώνει εντός των ενετικών τειχών της, δηλαδή στην Παλιά Πόλη. Και δικαιολογημένα, μια και είναι μία από τις ομορφότερες της Ελλάδας. Λίγοι είναι όμως εκείνοι που αντιλαμβάνονται ότι η Παλιά Πόλη δεν εξαντλείται στο ενετικό λιμάνι και στη δυτική, ενετικών κυρίως επιρροών, συνοικία του Τοπανά. Στο ανατολικό άκρο της υπάρχει μια επίσης όμορφη γειτονιά, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί στην ωραιότερη εναλλακτική πρόταση για βόλτα, γεύμα, βραδινή έξοδο και διαμονή σε όλη την πόλη.
Πρόκειται για τη συνοικία της Σπλάντζιας, που μαζί με το Καστέλι αποτελούσαν τη Μινωική Κυδωνία, τον οικισμό πάνω στον οποίο έχτισαν οι Ενετοί την Canea, δηλαδή τα Χανιά. Επί Τουρκοκρατίας, ήταν ο κατεξοχήν τουρκομαχαλάς και η καρδιά της πόλης. Όμως, με την ανακήρυξη της αυτονομίας της Κρήτης, το 1896, και την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι και όσοι χριστιανοί είχαν αλλαξοπιστήσει αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Σε αυτά εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες πρόσφυγες, ενώ κάποια μετατράπηκαν σε οίκους ανοχής. Για αρκετές δεκαετίες, η Σπλάντζια αποτέλεσε μια φτωχή και υποβαθμισμένη συνοικία προσφύγων, την οποία το ρυμοτομικό σχέδιο του 1946 –γνωστό ως «σχέδιο Δοξιάδη»– προσπάθησε να εκσυγχρονίσει, με καταστροφικά για τον παραδοσιακό της χαρακτήρα αποτελέσματα. Όταν το 1965 η Παλιά Πόλη κηρύχθηκε ιστορικό μνημείο, η φυσιογνωμία της γειτονιάς είχε ήδη υποστεί αρκετές αλλοιώσεις, ενώ όσα σπίτια είχαν γλιτώσει από τον αστικό αναδασμό παρουσίαζαν εικόνα εγκατάλειψης.
Η Σπλάντζια άρχισε να αναγεννάται όταν, με τη βοήθεια του 3ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (2000-2006) δρομολογήθηκε η πρώτη οργανωμένη παρέμβαση αστικής ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή, με σεβασμό όμως στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Αρκετά από τα στενά της πλακοστρώθηκαν, κάποια τμήματα αναπλάστηκαν, τα ιστορικά της μνημεία αποκαταστάθηκαν, ενώ δημιουργήθηκε και αυτόνομο δίκτυο πυρόσβεσης, γεγονός σημαντικό για μια γειτονιά με μικρά στενά και αδιέξοδα. Με την ανάπλαση αυτή δόθηκε κίνητρο σε παλιούς και νέους κατοίκους να ανακαινίσουν τα σπίτια τους, επαναφέροντας έτσι λίγη από την παλιά φυσιογνωμία της συνοικίας, αλλά και σε νέους επιχειρηματίες να ανοίξουν εδώ τα καταστήματά τους, που γρήγορα έγιναν στέκια για ένα ενδιαφέρον μωσαϊκό ανθρώπων.
Άποψη του ναού του Αγίου Νικολάου από παράπλευρο στενό. (Φωτογραφία: Στέλιος Παπαρδέλας)
Ανακαλύψτε τη Σπλάντζια με μια πρώτη στάση στην Πλατεία 1821, με τον αιωνόβιο πλάτανο, που υπήρξε μάρτυρας αποτρόπαιων απαγχονισμών χριστιανών επί Τουρκοκρατίας. Σήμερα όμως μοιάζει να αγκαλιάζει όσους συναθροίζονται στη σκιά του σε μια ένδειξη, θαρρείς, συμφιλίωσης. Κόσμημα της πλατείας, ο ναός του Αγίου Νικολάου. Στα χρόνια των Ενετών αποτελούσε το καθολικό της Μονής του Τάγματος των Δομινικανών μοναχών, ενώ επί Τουρκοκρατίας μετατράπηκε στο κεντρικό τζαμί της πόλης, το Χιουγκάρ Τζαμισί, προς τιμήν του σουλτάνου Ιμπραήμ. Ο ναός απέκτησε μιναρέ, με δύο μάλιστα σεριφιέδες (σ.σ. εξώστες), για να ξεχωρίζει. Κατά τον 18ο αιώνα, στην πλατεία μπροστά του κατασκευάστηκε η υπάρχουσα υπόγεια κρήνη, για τις απαραίτητες τελετουργικές νίψεις. Σήμερα ο ναός διατηρεί τόσο τον μιναρέ, τα μορφολογικά στοιχεία του οποίου ακολουθούν τη βενετσιάνικη παράδοση, όσο και το καμπαναριό που προστέθηκε το 1918 από τους χριστιανούς, παντρεύοντας έτσι τρεις διαφορετικούς πολιτισμούς.
Αφού απολαύσετε τον πρωινό σας καφέ στη σκιά του πλατάνου, περιπλανηθείτε στα στενά με τις ανθισμένες μπουκαμβίλιες και τα υπέροχα δείγματα ενετικής, οθωμανικής και λαϊκής ελληνικής αρχιτεκτονικής του 18ου και του 19ου αιώνα. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες οίκοι ανοχής με τις πολύχρωμες πόρτες, αν και παράταιροι, δικαίως διεκδικούν και αυτοί τον χώρο τους στο σκηνικό. Για το μεσημεριανό γεύμα σας επιλέξτε ένα από τα στέκια των ντόπιων στην πλατεία ή επί της οδού Δασκαλογιάννη και στη συνέχεια ξεμυτίστε στα δυτικά, για να ανακαλύψετε ένα δαιδαλώδες δίκτυο από υπέροχα πλακόστρωτα σοκάκια που οι Σπλαντζιώτες θεωρούν δικά τους, αν και επισήμως δεν ανήκουν στη Σπλάντζια. Κλείστε την ημέρα σας όπως την ξεκινήσατε, στην πλατεία, η οποία το βράδυ θυμίζει πολύβουο πανηγύρι. Μην παραξενευτείτε αν κάνετε και μερικούς νέους φίλους. Ανέκαθεν δεκτική προς το ξένο και το διαφορετικό, η Σπλάντζια ποτέ δεν θα σας κάνει να αισθανθείτε ότι δεν ανήκετε εδώ.
– ΜΑΡΙΑ ΚΩΒΑΙΟΥ
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
• Κουζίνα Ε.Π.Ε. (Δασκαλογιάννη 25, τηλ. 28210-42391): «Αστικό μαγειρείο» με μαγειρευτά, που αλλάζουν καθημερινά, παρασκευάζονται με προϊόντα εποχής και βασίζονται σε παραδοσιακές συνταγές, και της ώρας.
• Ride Cycle Culture Café (Δασκαλογιάννη 52, τηλ. 28210-58585): Το πιο εναλλακτικό στέκι της γειτονιάς συνδυάζει self-service συνεργείο ποδηλάτων (μπορείτε και να νοικιάσετε ποδήλατο) με βερολινέζικου αέρα café-bar, που φημίζεται για τις ωραίες μουσικές, τη χαλαρή διάθεση και τις ψαγμένες ελληνικές και επιλεγμένες ξένες μπίρες.
• Μαριδάκι (Δασκαλογιάννη 33, τηλ. 28210-08880): Μαγειρείο νεο-ρουστίκ αισθητικής, που ειδικεύεται στα ψάρια και στα θαλασσινά. Δοκιμάστε οπωσδήποτε την ψαρόσουπα.
• Monogram Roaster Coffee Shop (Δασκαλογιάννη 5, τηλ. 28215-07046): Νέα και πολύ αξιόλογη άφιξη για ποιοτικό καφέ, τσάι και επιλεγμένες ετικέτες κρασιού από τον ντόπιο κυρίως αμπελώνα. Τον καφέ προμηθεύεται από το ντόπιο Καφεκοπτείο Μανωλικάκη και από το Underdog Coffee Roasters της Αθήνας με τις speciality ποικιλίες. Μπορείτε να αγοράσετε και για το σπίτι.
ΛΑΚΚΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
ΈΝΑ ΧΩΡΙΟ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Λουλούδια φυτεύονται, προσόψεις και πορτοπαράθυρα χρωματίζονται, και ο Λάκκος αναγεννάται. (Φωτογραφία: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ)
Ρεμπέτες, πόρνες, ναρκομανείς, παραβατικοί παντός είδους. Χαμαιτυπεία, φασαρίες, αγοραίος έρωτας και ξεκαθαρίσματα λογαριασμών. Τον προηγούμενο αιώνα, η γειτονιά του Λάκκου, νοτιοδυτικά του ιστορικού κέντρου, ήταν ένα γκέτο περιθωριακών, στο οποίο οι καθωσπρέπει Ηρακλειώτες δεν είχαν καμία θέση. Αργότερα ήρθαν εδώ και οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, ενώ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα πράγματα άλλαξαν, η γειτονιά ερήμωσε, απορρόφησε μερικούς οικονομικούς μετανάστες και, λίγο πριν από την ολοκληρωτική της καταστροφή από τη φθορά του χρόνου, εμφανίστηκαν μερικοί φύλακες άγγελοι να τη σώσουν. Ήταν ο Αυστραλός καλλιτέχνης Mathew Halpin, ο οποίος, όταν μετακόμισε εδώ πριν από οκτώ χρόνια, έκανε μαζί με δύο ντόπιους, τον Βαγγέλη Βανδουλάκη και τον Κώστα Σταυρακάκη, στόχο ζωής την αναγέννηση της γειτονιάς.
Το Lakkos project, που οραματίστηκε ο Halpin, είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο που περιλαμβάνει βάψιμο παλιών σπιτιών, εικαστικές παρεμβάσεις στα εγκαταλελειμμένα κτίρια και, κατ’ επέκταση, ανακαίνιση σπιτιών και μετατροπή τους σε μαγαζιά ή οικίες. Σήμερα, μερικά χρόνια αργότερα, τα πράγματα δεν έχουν εξελιχθεί όσο θα ήθελε κανείς, ωστόσο το νερό μοιάζει να έχει μπει στο αυλάκι. Ο δήμος και οι Ηρακλειώτες έχουν αγκαλιάσει το εγχείρημα, στους δρόμους του Λάκκου βλέπει κανείς αμέτρητες τοιχογραφίες –κάποιες από τις οποίες δυστυχώς έχουν καταστραφεί από σπρέι και συνθήματα– και τα καλοκαίρια συμβαίνουν αξιόλογα πολιτιστικά δρώμενα, όπως τμήματα των φεστιβάλ «Τέχνη Καθ’ Οδόν» και «Αθέατη Πόλη». Τα ζωγραφικά έργα φιλοτεχνούνται από εικαστικούς που έρχονται στον Λάκκο από την Ελλάδα και ολόκληρο τον κόσμο: ο Halpin τους φιλοξενεί στο σπίτι του ειδικά γι’ αυτό και τους βρίσκει έναν βολικό τοίχο-καμβά για να δημιουργήσουν. Οι βασικές οδοί Βικέλα, Γιαννίκου, Ρωμανού κρύβουν μια έκπληξη κάθε λίγα βήματα και η πλατεία έχει ξαναζωντανέψει, αφού πλέον λειτουργεί και καφενείο. Εκεί βρίσκεται και η πρώτη τοιχογραφία που έγινε στη γειτονιά, το 2015, από τον ίδιο τον Halpin, και αποτελεί αντίγραφο μιας φωτογραφίας που είχε τραβηχτεί στον παλιό καφενέ και εικονίζει τους τότε ρεμπέτες.
Tις τοιχογραφίες φιλοτεχνούν καλλιτέχνες που έρχονται από όλο τον κόσμο. (Φωτογραφία: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ)
Η δυσκολία της άμεσης μεταμόρφωσης του Λάκκου είναι η αναστήλωση και η επανακατοίκηση των σπιτιών που καταρρέουν, καθώς οι ιδιοκτήτες δεν ενδιαφέρονται ή δεν μπορούν να εντοπιστούν. Άλλοι, πάλι, περιμένουν να αναβαθμιστεί η γειτονιά λόγω του project, ώστε να τα πουλήσουν σε καλύτερες τιμές.
Ανάλογη τύχη αναμένεται να έχει και η ιστορική γειτονιά της Αγίας Τριάδας, βορειότερα, η οποία έχει μπει σε πρόγραμμα εξωραϊσμού. Αξίζει να κάνετε και εκεί μια βόλτα: παλιά σπίτια και στενά δρομάκια, παιδιά Ρομά που παίζουν στους δρόμους, φροντισμένες γλάστρες με λουλούδια, γνήσιοι καφενέδες δημιουργούν ένα σκηνικό που περισσότερο θυμίζει χωριό παρά την καρδιά της τέταρτης μεγαλύτερης πόλης της Ελλάδας.
– ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
• Βουρβουλάδικο (Μονής Καρδιωτίσσης 71, τηλ. 2810-335323): Mία από τις καλύτερες ταβέρνες του Ηρακλείου. Στην υπέροχη αυλή με τις λεμονιές θα δοκιμάσετε κρητικές σπεσιαλιτέ, μεταξύ των οποίων το καπρικό – χοιρινό κρέας που σερβίρεται στα πανηγύρια.
• Καγιαμπής (Μονοφατσίου 12, τηλ. 2810-226286): Στις παρυφές της γειτονιάς, είναι ένας από τους πιο γνήσιους καφενέδες της πόλης. Ανάμεσα σε τοίχους καλυμμένους εξ ολοκλήρου με φωτογραφίες παλιών θαμώνων, ρεμπετών και επαναστατικών ή μη προσωπικοτήτων, θα γευτείτε κρητικούς μεζέδες (σταμναγκάθι ή χόρτα, γραβιέρες και φρέσκα τυριά, ντάκο, χοχλιούς κ.ά.), αλλά και μαγειρευτά πιάτα, φτιαγμένα με μεράκι, συνοδεία καλής ρακής.
• Καφενείον ο Λάκκος (Ταξίαρχου Μαρκόπουλου 41, τηλ. 2810-334338): Στην πλατεία του Λάκκου, μέσα στην ησυχία, σερβίρει και μεζέδες και συχνά διοργανώνει μουσικές βραδιές.
• Ο Χοχλιός (Μαστραχά 8, τηλ. 2811-750202): Το ολοκαίνουργιο συνεργατικό μπακάλικο στη διαδρομή από τον Λάκκο προς την Αγία Τριάδα σερβίρει καφέ και μεζέδες. Διαθέτει προϊόντα μικρών παραγωγών, χρησιμοποιεί εναλλακτικά τοπικά νομίσματα και στηρίζει την αλληλέγγυα οικονομία.
ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ
Η ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΗ «ΔΥΝΑΜΗ»
Περιδιαβαίνοντας στα σοκάκια του Ατσιπόπουλου. (Φωτογραφία: ΕΦΗ ΠΑΡΟΥΤΣΑ)
Μόλις πέντε χιλιόμετρα από την Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου, κοντά στην Πανεπιστημιούπολη του Γάλλου, απλώνεται το πλέον ανερχόμενο κεφαλοχώρι-πέρασμα της ολοένα διευρυνόμενης περιαστικής περιοχής. Από τον κόμβο δυτικής εισόδου στην πόλη ο φιδωτός δρόμος ανηφορίζει προς την ενδοχώρα, αρχικά περνώντας από το Βιολί Χαράκι, με νότια κατεύθυνση μέχρι τον δυναμικά αναπτυσσόμενο αλλά χαμηλών τόνων οικισμό του Ατσιπόπουλου.
Τα τελευταία χρόνια προσελκύει όλο και περισσότερους expats και, φυσικά, ντόπιους που ασφυκτιούν στα δεσμά του κυρίως άστεως, αναζητώντας έναν πιο ανοιχτό και χαλαρό τόπο για να στήσουν τη ζωή τους. Ένα κέντρο-απόκεντρο ουσιαστικά, σε απόσταση βολής από τα προφανή μεσογειακά θέλγητρα της τρίτης μεγαλύτερης πόλης της Κρήτης.
Καλαίσθητα deli-shops με τοπικά βιολογικά προϊόντα και σύγχρονα pet-shops ξεφυτρώνουν κοντά σε παλιούς ξυλόφουρνους και παραδοσιακά οργανοποιεία, εξυπηρετώντας ένα ετερογενές κοινό γηγενών, αλλά και αλλοδαπών, οι οποίοι σταδιακά μετατρέπονται σε μόνιμους κατοίκους. Αμφότεροι αγοράζουν και αναστηλώνουν ενετικά κτίσματα, επιλέγοντας για σταθερή βάση τους το προάστιο του Ατσιπόπουλου. Τα πιο εμπορικού χαρακτήρα στοιχεία είναι εμφανή σε μια πρώτη διέλευση με το αυτοκίνητο. Ωστόσο, για να ανακαλύψει κανείς την αρχιτεκτονική –και όχι μόνο– ταυτότητα του μέρους, θα πρέπει να περπατήσει στα ήσυχα στενά του οικισμού, να περιδιαβεί θολωτές καμάρες κάτω από διαβατικά, να θαυμάσει τα καλοδιατηρημένα αρχοντικά-διοικητήρια και να χαζέψει τις πλακόστρωτες, λουλουδιαστές αυλές, κρυφοκοιτάζοντας μέσα από μισάνοιχτες εξώπορτες με λαξευτά πελέκια. Οι περισσότερο ή λιγότερο αναπαλαιωμένες βενετσιάνικες κατοικίες συμπολιάζονται με νεόδμητες βίλες, αλλά και πιο απλές κατασκευές, που περιτριγυρίζονται από ένα μοναδικό δάσος ήμερης βελανιδιάς.
Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος. (Φωτογραφία: ΕΦΗ ΠΑΡΟΥΤΣΑ)
Ανάμεσα στις πολλές εκκλησίες του χωριού ξεχωρίζουν η Αγία Ζώνη, προστάτιδα της βελανιδιάς, ο πολιούχος Άγιος Ελευθέριος και ο ναΐσκος του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, κτίσμα της βυζαντινής οικογένειας των Χορτάτζηδων. Το ηρωικό Ατσιπόπουλο αποτελεί, μεταξύ άλλων, και τόπο καταγωγής του κορυφαίου συγγραφέα της Κρητικής Αναγέννησης Γεωργίου Χορτάτση, γνωστού κυρίως για την τραγωδία «Ερωφίλη», την κωμωδία «Κατσούρμπος» και το ποιμενικό δράμα «Πανώρια». Τα έργα του παρουσιάζονται συχνά στο κάστρο της Φορτέτσας, στο πλαίσιο των θερινών φεστιβαλικών εκδηλώσεων. Επίσης, από εδώ κατάγεται και ο σπουδαίος λυράρης Ανδρέας Ροδινός, θρύλος της παραδοσιακής μουσικής.
Για τους λάτρεις της ποδηλασίας προτείνονται δύο συμπληρωματικές διαδρομές, που εκκινούν από το Ατσιπόπουλο: η πρώτη, πιο ήπια, 7 χλμ., διασχίζει το περίφημο βελανιδοδάσος και καταλήγει στο επισκέψιμο Υστερομινωικό Νεκροταφείο Αρμένων, μέσω της πρόσφατα αναστηλωμένης Μονής Αγίου Παύλου Γάλλου, που είναι μετόχι της Μονής Αρκαδίου. Η δεύτερη είναι πιο απαιτητική και καλύπτει την απόσταση των 28 χλμ. μέχρι το Γεράνι και την παραλία Καμάρι, στην έξοδο του φαραγγιού των Βεδέρων, μέσω των χωριών Πρινές, Γωνιά, Καλονύχτης, Ρούστικα, Άγιος Κωνσταντίνος, Κάτω Βαρσαμόνερο και Φραντζεσκιανά Μετόχια.
– ΕΡΜΗΣ ΚΑΘΑΡΑΚΗΣ
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
• Παντοπωλείο Ροδινός (Βιολί Χαράκι, τηλ. 28310-21301): Θα προμηθευτείτε την ονομαστή φέτα του τυροκομείου Σκαλίδη, ψαρονέφρι καπνισμένο σε ξύλο οξιάς του αλλαντοποιείου Ρωμιό και τραγανά καβουρμαδάκια γραβιέρας του φούρνου Γυπαράκη.
• Ξυλόφουρνος Μυστράκη (τηλ. 28310-31397). Καθημερινά ξεφουρνίζονται αφράτα παξιμάδια πολλών ειδών (κριθαροκουλούρα, επτάζυμα, χαρουπάλευρου).
• Κόμπος (Βιολί Χαράκι, τηλ. 28310-29725): Φημίζεται για τα καλοψημένα κρεατικά σχάρας, ιδίως για τα γλυκάδια, τα αμελέτητα και το σπληνογάρδουμπό του.
• Τα σουβλάκια του Γαγάνη (Πλατεία Μεσοχωριάς, τηλ. 28310-31305): Από το 1948 γίνονται ανάρπαστα, γεμίζοντας κάθε βράδυ τα τραπεζάκια που στήνονται στην κεντρική πλατεία.