Σταυρούλα-Βίλλυ Φωτοπούλου: Διευθύντρια Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ

Σταυρούλα-Βίλλυ Φωτοπούλου: Διευθύντρια Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ

5' 21" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σχεδιάζουμε τις ενέργειες και τις δράσεις εκείνες που θα κάνουν ένα στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς γνωστό στο ευρύ κοινό», εξηγεί η Σταυρούλα-Βίλλυ Φωτοπούλου, διευθύντρια Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Με αφορμή την εγγραφή του Καρπάθικου Γλεντιού στο Εθνικό Ευρετήριο για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά και την κατάθεση πρότασης εγγραφής του Ηπειρώτικου Πολυφωνικού Τραγουδιού στον Διεθνή Κατάλογο της UNESCO, μας εξηγεί τι θεωρείται άυλη κληρονομιά, πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της κοινότητας, γιατί η παράδοση είναι κάτι ζωντανό και πώς ένα δρώμενο μπορεί να προσελκύει τουρισμό χωρίς να γίνεται φολκλόρ.

Τι εννοούμε με τον όρο «άυλη πολιτιστική κληρονομιά»;

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της UNESCO, ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά ορίζονται οι προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις (παραμύθια, διηγήσεις, αφηγηματικά τραγούδια), οι επιτελεστικές τέχνες (χορός, μουσική, λαϊκό θέατρο), οι κοινωνικές πρακτικές, οι τελετουργίες και οι εορταστικές εκδηλώσεις (λαϊκά δρώμενα, έθιμα, κ.ά.), οι γνώσεις και οι πρακτικές που αφορούν τη φύση (παραδοσιακές καλλιέργειες, κ.ά.), καθώς επίσης οι παραδοσιακές χειροτεχνίες (υφαντική, αγγειοπλαστική, κ.ά.).

Τι είναι η Σύμβαση και ποια η σχέση με την UNESCO;

Η Διεθνής Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς διαμορφώθηκε από την UNESCO, υιοθετήθηκε από τη Γενική Διάσκεψή της το 2003 και τέθηκε σε ισχύ το 2006. Στην Ελλάδα κυρώθηκε με νόμο το 2006. Αρμόδιο για την εφαρμογή της στην Ελλάδα είναι το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, και συγκεκριμένα η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Για τον σκοπό αυτόν έχει συγκροτήσει την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, η οποία επικουρεί τη διοίκηση στο έργο της.

Ποια ανάγκη ώθησε στη δημιουργία της Σύμβασης;

Σκοπός της Σύμβασης είναι η διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, η ανάδειξή της και η ευαισθητοποίηση για τη σημασία της, τόσο σε τοπικό και εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Χρειάζεται, ωστόσο, να διευκρινίσουμε τη διαφορά μεταξύ διαφύλαξης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς: η προστασία αφορά τη διατήρηση των αρχιτεκτονικών και των κινητών μνημείων από τη φθορά του χρόνου, τις καιρικές συνθήκες, την ανθρώπινη παρέμβαση, κ.ά. Η διαφύλαξη αφορά τα στοιχεία της ζωντανής παράδοσης, δηλαδή την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, και περιλαμβάνει μέτρα που ενεργοποιούν τους φορείς τους, τους ανθρώπους. Στη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σχεδιάζουμε τις ενέργειες και τις δράσεις εκείνες που θα κάνουν ένα στοιχείο γνωστό στο ευρύ κοινό. Κυρίαρχο λόγο στην εγγραφή ενός στοιχείου στον Εθνικό Κατάλογο έχουν τα μέλη της κοινότητας, τα οποία προτείνουν την καταγραφή εκείνου που θεωρούν ότι αποτελεί κομμάτι της ταυτότητάς τους. Η τοπική κοινωνία είναι ο φορέας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Κανένα μέτρο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον άνθρωπο.

Υπάρχουν εξαιρέσεις στα στοιχεία που μπορούν να εγγραφούν;

Οι θρησκείες ως δογματικά σύνολα δεν εγγράφονται. Ενδιαφέρουν τη Σύμβαση μόνο από πλευράς τελετουργικών παραδόσεων, όπως η βάφτιση, ο γάμος, κ.ά. Επίσης η γλώσσα, αν και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς αυτή μεταφέρεται προφορικά μέσα από τις λαϊκές διηγήσεις και τις προφορικές παραδόσεις, δεν μπορεί να εγγραφεί αυτόνομα, ως μια διάλεκτος ή μια ντοπιολαλιά. Αυτό αφορά την επιστήμη της Γλωσσολογίας.

Η τελευταία προσθήκη στο Εθνικό Ευρετήριο έγινε φέτος με το Καρπάθικο Γλέντι. Πόσο συχνά εμπλουτίζεται;

Το Καρπάθικο Γλέντι θέλησαν να το διαφυλάξουν ομάδες της Καρπάθου, αλλά και της Διασποράς, κυρίως από την Αυστραλία και την Αμερική. Το δρώμενο είναι πολύ σημαντικό για την τοπική κοινωνία και έχει αποτυπωθεί πολύ καλά στη Σύμβαση. Συνδέεται με τις τελετουργίες του κύκλου της ζωής και του χρόνου και χαρακτηρίζεται από ανταλλαγή αυτοσχέδιων μαντινάδων ανάμεσα στους γλεντιστές, πάνω σε θέματα που αφορούν την κοινότητα ή/και την περίσταση, για παράδειγμα ένας γάμος.

Σταυρούλα-Βίλλυ Φωτοπούλου: Διευθύντρια Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ-1

Παραδοσιακός γάμος, 1952. © ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ  

  

Την ευθύνη για τη διαχείριση και την ανανέωση του Εθνικού Καταλόγου έχει η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Διοργανώνει ημερίδες που ενημερώνουν τους κατά τόπους φορείς για τις δυνατότητες του προγράμματος και συγκεντρώνει τα στοιχεία για την υποβολή μιας πρότασης. Μόνος περιορισμός είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Ο Κατάλογος είναι ανοιχτός, ωστόσο η διαδικασία είναι χρονοβόρα. Για την καταγραφή της ξερολιθιάς, για παράδειγμα, στο Εθνικό Ευρετήριο χρειάστηκαν τρία χρόνια, καθώς υπάρχει σε πολλές διαφορετικές περιοχές και έπρεπε να αναδειχθεί η σημασία της για το κάθε μέρος ξεχωριστά. Το ίδιο ισχύει για τον διεθνή κατάλογο της UNESCO, όπου τον περασμένο Μάρτιο προτείναμε προς εγγραφή το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι.

Τι ακολουθεί την ένταξη;

Κατ’ αρχάς η ένταξη δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός. Αυτό που επιδιώκεται είναι να μαθαίνουν οι νέοι, κυρίως, τη σημασία των στοιχείων αυτών και στη συνέχεια να τα αναδεικνύουν τόσο στο εγχώριο όσο και στο διεθνές κοινό. Η καταγραφή προκύπτει από τη δέσμευση των κοινοτήτων να διαφυλάξουν την πολιτιστική τους κληρονομιά. Και το ζητούν επειδή το θεωρούν σημαντικό. Συχνά υπάρχει στον κόσμο η σύγχυση ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι κάτι νεκρό. Όμως είναι λάθος. Όλα όσα αναφέραμε είναι στοιχεία ζωντανά που εξελίσσονται και μετασχηματίζονται, ακριβώς επειδή κάθε γενιά προσθέτει νέα δεδομένα από τη δική της ιστορική πραγματικότητα. Βέβαια, η ευελιξία αυτή αφορά μόνο τη μορφή και όχι το περιεχόμενο, δηλαδή τη σημασία ενός στοιχείου. Για παράδειγμα, στις μέρες μας δεν μπορεί κανείς να σκεφτεί δημοτική μουσική χωρίς κλαρίνο. Πρόκειται όμως για ένα σύγχρονο όργανο που εισήχθη τον 19ο αιώνα και αντικατέστησε την πίπιζα και άλλα όργανα με παρόμοιο ήχο. Η εξέλιξη δεν είναι κάτι κακό και η παράδοση δεν είναι στατική, αλλάζει.

Συνεπώς η ευθύνη της διαφύλαξης βαραίνει αποκλειστικά τις κοινότητες που ζητούν την καταγραφή ενός στοιχείου τους;

Κατά βάση, ναι. Συχνά όμως απαιτείται η συνεργασία πολλών διαφορετικών φορέων, ειδικά σε περιπτώσεις όπου κάποια στοιχεία τείνουν να εξαλειφθούν, όπως, για παράδειγμα, η ξυλοναυπηγική, δηλαδή το επάγγελμα του καραβομαραγκού. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται να εξασφαλιστεί τεχνική εκπαίδευση, να εκδοθούν εκπαιδευτικά εγχειρίδια, να δοθούν κίνητρα ώστε να γίνει το επάγγελμα ελκυστικό στους νέους, να γίνει σωστή χωροθέτηση, καθώς τις περισσότερες παραλίες τις εκμεταλλεύονται τουριστικές επιχειρήσεις και δεν υπάρχει χώρος για ταρσανάδες.

Βοηθάει στην προβολή ενός προορισμού το να υπάρχουν στοιχεία του τόπου στο Εθνικό Ευρετήριο; Και πώς προστατεύεται ένα έθιμο από το να γίνει φολκλόρ; 

Φυσικά και βοηθάει στην ανάδειξη ενός προορισμού. Η αλλοίωση θα έρθει μόνο αν το συγκεκριμένο στοιχείο φτάσει να γίνει μόνο μια αναπαράσταση προς τέρψη των τουριστών. Αυτό θα φανεί από το πόσο ώριμα είναι τα μέλη της κοινότητας να αντιληφθούν τι είναι πιο σημαντικό γι’ αυτούς: να κρατήσουν το νόημα αυτής της παράδοσης ή τους τουρίστες; Φυσικά, αν υπάρχει σωστή συγκρότηση, το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Οι ξένοι επισκέπτες αναζητούν πολιτιστικά στοιχεία στα οποία μπορούν να συμμετάσχουν, όπως ένα πανηγύρι. Είναι μια εμπειρία που τους βοηθάει να καταλάβουν τη διαφορά από αυτό που εκείνοι θεωρούν «οικείο». Η μοναδική αίσθηση που έχει κάποιος για έναν τόπο έπειτα από μια γευσιγνωσία, μια γιορτή, έναν χορό, κ.ά.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή