Τι να εμπιστευθούμε αυτόν τον καιρό; Την άνοιξη που πλημμυρίζει τις αισθήσεις; Τις συστάσεις και τους περιορισμούς; Τις ειδήσεις ή την ποίηση;
Τις προάλλες βρέθηκα σε ένα φυτώριο. Επηρεασμένος από τον ενθουσιασμό του ιδιοκτήτη, έσκυψα να μυρίσω την ανθισμένη πασχαλιά, που αποτελούσε τη βασική πηγή της περηφάνιας του.
Και ξαφνικά πάγωσα στη θέση μου. Τι έκανα; Πόσοι ακόμη είχαν κάνει την ίδια κίνηση; Πόσο κοντά πλησίασα; Πόσο έντονα εισέπνευσα; Παραμένει ο ιός στα λουλούδια; Για πόση ώρα; Έχουν αναφέρει κάτι στις ειδήσεις;
Είναι δύσκολο
να μάθεις τις ειδήσεις από ποιήματα
κι όμως, αξιοθρήνητα πεθαίνουν άντρες κάθε μέρα
από την έλλειψη
όσων βρίσκονται εκεί.
Αυτά έγραφε στο ποίημα «Ασφόδελος» ο William Carlos Williams – ένας γιατρός που επέμενε να είναι και ποιητής ή το ανάποδο. (Ο Williams έγραφε τα ποιήματά του στην πίσω μεριά των συνταγών, περιμένοντας τους ασθενείς του στο ιατρείο, και αργά τη νύχτα, όταν είχε ολοκληρώσει τις επισκέψεις κατ’ οίκον. Έγραφε για τους ανθρώπους που φρόντιζε μέρα με τη μέρα, επέμενε στο τοπικό, παρατηρούσε την καθημερινότητα, έδινε σημασία στη λεπτομέρεια, εκτιμούσε την απλότητα. Ανανέωσε την αμερικανική ποίηση γράφoντας απαιτητικούς, περίεργους, μοντερνιστικούς στίχους που απευθύνονταν στους φίλους του της νεοϋορκέζικης πρωτοπορίας αλλά και στον υδραυλικό του, στο Νιου Τζέρσεϊ.)
O γιατρός και ποιητής William Carlos Williams κρατώντας ένα μωρό στην αγκαλιά του. © Lisa Larsen/LIFE/ Getty Images/ Ideal Image
Το πρόβλημα πάντως με τις ειδήσεις που μαθαίνουμε από τις ειδήσεις και όχι από τα ποιήματα είναι πως τις ξεχνάμε εξαιρετικά γρήγορα. «Για πρώτη φορά στην ιστορία, κάθε ανθρώπινο πλάσμα έρχεται σε επαφή με επικίνδυνες χημικές ουσίες, από τη στιγμή της γέννησής του ως τον θάνατο», έγραφε το 1962 μια άλλη επίμονη συγγραφέας και επιστήμονας που διαμόρφωσε τη σύγχρονη οικολογική συνείδηση, η Ρέιτσελ Κάρσον. Το βιβλίο της «Σιωπηλή Άνοιξη» γράφτηκε αρχικά με στόχο να κριτικάρει την αλόγιστη χρήση επικίνδυνων φυτοφαρμάκων στις αγροτικές καλλιέργειες – ειδικότερα του DDT, που τότε ήταν ακόμη στις μεγάλες του δόξες. (Με την ευκαιρία: το DDT χρησιμοποιήθηκε στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατά του τύφου και της ελονοσίας και σε κάποιες περιπτώσεις –όπως και στην Ελλάδα το 1947– για εκτεταμένους αεροψεκασμούς. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε από τη βιομηχανική γεωργία και η εντατική χρήση του αποδείχθηκε καταστροφική για το περιβάλλον, θανατηφόρα για τις μέλισσες και τοξική για τα ζώα και τους ανθρώπους.)
Στην πράξη, η «Σιωπηλή Άνοιξη» αποδείχτηκε κάτι πολύ πιο φιλόδοξο: ενέπνευσε το σύγχρονο οικολογικό κίνημα, την καθιέρωση της Ημέρας της Γης, τη δημιουργία της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ και αναγνωρίστηκε ως μια παθιασμένη ανάλυση της αλαζονείας της επιστημονικής προόδου και του κυνισμού της τεχνολογίας όταν μοναδικός σκοπός είναι το κέρδος.
Η βασική ιδέα του βιβλίου; Αν η ανθρωπότητα δηλητηριάζει τη φύση, η φύση θα αντιδράσει και ο πλανήτης θα στραφεί εναντίον μας. Ριζοσπαστική άποψη για την εποχή και εξόχως ενοχλητική για τα λόμπι των πολυεθνικών εταιρειών χημικών. Η σφοδρότητα των επιθέσεων προς την Κάρσον ξεκίνησε με την αναμενόμενη κοινοτοπία (κομμουνίστρια, άσχετη) πέρασε στη στερεοτυπική σεξιστική υποτίμηση (υστερική γεροντοκόρη), στη γραφική τρομολαγνεία (θα γεμίσουμε αρουραίους και κατσαρίδες) και έφτασε στην παράνοια («μόνο ο Χίτλερ ήταν υπεύθυνος για τους θανάτους τόσων παιδιών, όσο αυτών που προκάλεσε η Κάρσον συμβάλλοντας στην απαγόρευση του DDT(!)».
Σε σχέση με αυτή την τελευταία κατηγορία, το γεγονός πως στις μέρες μας η αύξηση κατά 4% της καταστροφής δασών στον Αμαζόνιο προκάλεσε 50% άνοδο στη συχνότητα της ελονοσίας ακούγεται τραγικά ειρωνικό. Σήμερα, με την κλιματική κρίση, την εκτεταμένη αποψίλωση δασών, την καταστροφή οικοτόπων, ίσως πρέπει να προσπαθήσουμε να θυμόμαστε τις ειδήσεις και ταυτόχρονα να μην ξεχνάμε την ποίηση, και να πούμε μαζί με τον καλό γιατρό του Νιου Τζέρσεϊ:
Πες τους:
Ο άνθρωπος επέζησε ως τώρα επειδή αγνοούσε
πώς να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του
Τώρα που μπορεί να τις πραγματοποιήσει
Είτε πρέπει να τις αλλάξει
Είτε να αφανιστεί.