Ο Σεπτέμβρης πάντα κουβαλάει αμφιθυμία, όπως κάθε τέλος και κάθε αρχή. Κρύβει μια μεγάλη προσμονή επίσης. Στο κάτω κάτω, είναι η έναρξη μιας καινούργιας χρονιάς, με έναν τρόπο πολύ πιο ξεκάθαρο από την Πρωτοχρονιά. Εποχή διευθετήσεων, αλλαγών, αποφάσεων. Έναρξη του σχολείου, επιστροφή στη δουλειά, σχέδια για το μέλλον. Ίσως είναι απλώς «παρηγοριά στον άρρωστο», αλλά ακόμη και όσοι από εμάς μισούσαν τη σχολική εκπαίδευση κάπως τσίμπαγαν με την έμφυτη αισιοδοξία που έχουν τα κάθε λογής ξεκινήματα. Καινούργιες κασετίνες, χρωματιστά μολύβια, φόρμες και αθλητικά. Η μυρωδιά από τα πρωτοβρόχια για τους ρομαντικούς, ο τρύγος για τους παραδοσιακούς, οι χειμερινές αίθουσες για τους σινεφίλ. Ο Σεπτέμβρης εμπεριείχε υποσχέσεις. Φέτος τα μπλέξαμε τελείως. Ποιες υποσχέσεις και ποια προσμονή; Το φετινό καλοκαίρι τελείωσε πρόωρα ή δεν πρόλαβε καν να αρχίσει; Γιατί το καλοκαίρι μπορεί να είναι ήλιος και θάλασσα και ζέστη, αλλά κυρίως είναι ανεμελιά. Πετάς τα ρούχα σου και μαζί τα προβλήματα, βυθίζεσαι στο γαλάζιο και ξεπλένεις τα χειμερινά βάσανα. Πόσο ανέμελοι υπήρξαμε αυτό το καλοκαίρι του φόβου;
Το αμφισβητούμενο σύνθημα του τουρισμού –που το ξεχάσαμε ήδη– μοιάζει πιο επίκαιρο απ’ όταν πρωτοβγήκε τον περασμένο Ιούνιο. Summer was a state of mind και το φετινό καλοκαίρι παρέμεινε όντως ιδέα. Μια όχι και τόσο καλή ιδέα ίσως, αλλά τι να κάνουμε; Εμείς φταίμε;
-Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!
-Φταίει ο Θεός που μας μισεί!
-Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
-Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!
Ποιος φταίει; Ποιος φταίει; Κανένα στόμα
δεν το ’βρε και δεν το ’πε ακόμα.*
Σε έναν βαθμό, όλοι φαντασιωνόμασταν πως η ακατάβλητη μυστικιστική δύναμη του ελληνικού καλοκαιριού θα θριάμβευε και φέτος. Δύσκολα συνδυάζεται η έννοια του καλοκαιριού με την ασθένεια. Κι έτσι, με κάποιους να επιμένουν να ζήσουν το όνειρο, με άλλους να μη θέλουν να πιστέψουν τον εφιάλτη, ξεχυθήκαμε σε λόγγους και βουνά και παραλίες –‒ ποιες μάσκες και ποιες αποστάσεις. Το τσίπουρο και το θαλασσινό ιώδιο είναι τα καλύτερα αντισηπτικά. Με μια αγκαλιά δεν περνάνε όλα;
Άλλοι σκάβουν και κλαδεύουν και άλλοι πίνουν και μεθούν, μονολογούσαν οι εργαζόμενοι του τουρισμού – όσοι είχαν δουλειά τουλάχιστον και ήταν αναγκασμένοι να σερβίρουν και να καθαρίζουν τα δωμάτια και να απολυμαίνουν τις ξαπλώστρες, κρυμμένοι πίσω από τις μάσκες. Άλλοι εργαζόμενοι, βεβαίως, κρύβονταν πίσω από τα βράχια, κρατώντας καραούλι στα δερβενάκια της Μυκόνου, περιφρουρώντας πάρτι σε βίλες. «Διασκέδαση μέχρι θανάτου». Κυριολεκτικά.
Κι άλλοι, για διάφορους λόγους, έμειναν πίσω να κοιτούν από τα παράθυρά τους τα πλοία να φεύγουν. «Εκείνο που βλέπω πολύ πιο ενδιαφέρον από όλα αυτά είναι το παράθυρό μου. Δείχνει ένα πολύ κοινό τετράγωνο φωτός, ένα κομμάτι πλαγιά από τον Υμηττό –τρεις τέσσερις πιθαμές πράμα–, μια στενή πευκόφυτη έκταση, και, στο πρώτο πλάνο, τοίχους και σπίτια από τον αντικριστό συνοικισμό. Κι όμως αυτά τα ασήμαντα πράγματα, μέσα σ’ αυτό το φως, αποχτούν μια τέτοια καταπληκτική ένταση ζωής, που ακόμη κι αυτές τις μέρες, που δεν είμαι πολύ περισσότερο από ένα ναυάγιο που κλυδωνίζεται μέσα σ’ ελεύθερους συνειρμούς, αυτό το τετράγωνο φωτός μπορεί να κρατήσει την προσοχή μου, με κρατάει στην επιφάνεια σα να ήμουν γερός άνθρωπος», γράφει ο Σεφέρης το 1947, στο νοσοκομείο, αναρρώνοντας από μια εγχείρηση στα νεφρά.
Σε ένα άλλο σημείο των Ημερολογίων του αναφέρεται σε έναν ξένο φίλο που λαχταρά την Ελλάδα: «Θα ήθελα να του γράψω, αν μπορούσα, τι αισθήματα μου δίνει αυτή η γωνιά του παραθύρου, που δεν είναι –θα ήταν τότε πολύ φυσικό– η γωνιά της θέας σε μια γαλήνια εξοχή, αλλά στο κάτω-κάτω της γραφής, η θέα του παραθύρου ενός βαθιά τραυματισμένου ανθρώπου. Θέλω να πω πως δεν είναι διόλου η ομορφιά του τοπίου, μήτε η ανάπαυλα των διακοπών, μήτε η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα ενός νησιού που κάνει τη διαφορά, αλλά η ύπαρξη αυτού του φωτός, έστω και απάνω σε ασήμαντα αντικείμενα, μόνο η ύπαρξή του, έστω και ιδωμένη μέσα από τα βρώμικα τζάμια του Ευαγγελισμού».**
*Κώστας Βάρναλης, «Οι Μοιραίοι», 1922.
**Γιώργος Σεφέρης, «Μέρες Ε΄», εκδ. Ίκαρος.