Περουβιανή Αμαζονία

Στέκομαι στην πλατιά ξύλινη αποβάθρα. Απέναντί μου ψαρόβαρκες και ένα εμπορικό καράβι λικνίζονται ρυθμικά στα καφεπράσινα νερά των παραποτάμων του Αμαζονίου. Σε ένα υποτυπώδες καφενείο γεύομαι τον παραδοσιακό καφέ chanchamayo, ενώ οι σαύρες κινούνται ανενόχλητες στο δάπεδο. Το Puerto Maldonado μοιάζει να αναδύεται μέσα από μυθιστόρημα: είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Madre De Dios, βρώμικο, με ελάχιστες υποδομές και κατοίκους που κάποια άγνωστη μοίρα τούς έφερε και τους κρατά εδώ. Ο μοναδικός χωμάτινος δρόμος λασπώνει από τα νερά της βροχής. Τροπικά φρούτα, λαχανικά, μικροαντικείμενα και ξύλινα γλυπτά αποτελούν την πραμάτεια τριγύρω. Η υγρασία αποπνικτική.

Το βασικότερο αξιοθέατο εδώ είναι το τροπικό δάσος της λεκάνης του Αμαζονίου. Από το Iquitos του Περού όπου πηγάζει μέχρι τις εκβολές του στη Βραζιλία, ο Αμαζόνιος είναι διάσπαρτος με μικρά χωριά και πόλεις, που λειτουργούν ως πύλες εισόδου για την εξερεύνησή του.

Εδώ βρίσκονται δύο υψηλής σπουδαιότητας προστατευόμενες περιοχές: το Εθνικό Πάρκο Manù (Parque Nacional del Manù) και η Προστατευόμενη Ζώνη του ποταμού Tambopata (Reserva Nacional de Tambopata).

Το Parque Nacional del Manù είναι μία από τις μεγαλύτερες προστατευόμενες περιοχές στην αμερικανική ήπειρο και δικαίως θεωρείται η πιο ανεξερεύνητη ζώνη της Νότιας Αμερικής. Η Reserva Nacional de Tambopata κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στον αριθμό διαφορετικών πουλιών, με πάνω από 550 είδη. Ολόκληρη αυτή η ζώνη έχει ανακηρυχθεί Εθνικός Δρυμός και προστατεύεται από την UNESCO για τη βιολογική της ποικιλομορφία, αλλά και για τις κοινότητες ιθαγενών που διαβιούν εδώ.

ΣΤΟΝ «ΠΥΡΕΤΟ» ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ

Είναι νύχτα. Μια ψιλή αόρατη βροχή κατεβαίνει από τον ουρανό και μουσκεύει τα πάντα. Το επόμενο ξημέρωμα όλα είναι πλημμυρισμένα στο φως και η ζούγκλα, υγρή, λαμποκοπά καθώς λούζεται από τις ακτίνες του ήλιου.

Ο Joaquin εργάζεται στο «Eco-Amazonia Lodge», στις όχθες του ποταμού Madre de Dios. Μας περιγράφει τη μανία του χρυσού, που εξαπλώθηκε ραγδαία τα τελευταία χρόνια: περίπου 30.000 χρυσοθήρες εγκαταστάθηκαν στους παραπόταμους του Αμαζονίου και ασχολούνται με την εξόρυξη ψηγμάτων χρυσού, χρησιμοποιώντας μια τεχνική με υδράργυρο, που υποβοηθά τον εντοπισμό και τη συλλογή του πολύτιμου υλικού.

Ο «πυρετός του χρυσού» τροφοδοτήθηκε από τη ραγδαία άνοδο της τιμής του την περασμένη δεκαετία. Εχει προσελκύσει φτωχούς αγρότες, αλλά και αδίστακτους ένοπλους «επενδυτές»: η περιοχή γύρω από τον Madre de Dios παράγει σήμερα το ένα πέμπτο του χρυσού του Περού!

Η εξόρυξη χρυσού είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου παράνομη. Δεκαετίες προσπαθειών της κυβέρνησης έχουν αποβεί άκαρπες, όχι μόνο γύρω από τον Madre de Dios, αλλά και σε άλλες περιοχές. Ταυτόχρονα, οι παράνομοι χρυσοθήρες, με τις μεθόδους που χρησιμοποιούν (αλόγιστη χρήση υδραργύρου), καταστρέφουν ανεπανόρθωτα το τροπικό δάσος και το οικοσύστημα της λεκάνης του Αμαζονίου.

Την άνοιξη του 2012, εκατοντάδες παράνομοι χρυσοθήρες συγκρούστηκαν με την αστυνομία για τον έλεγχο μιας ζώνης στην κοιλάδα του Puerto Maldonado. Τουλάχιστον τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς.

…ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Από την άλλη πλευρά, ο μαζικός τουρισμός στους ποταμούς Tambopata και Madre de Dios αποτελεί την πιο σημαντική δραστηριότητα στο εθνικό πάρκο και συνάμα τη δεύτερη πιο σημαντική αιτία υποβάθμισής του. Πάνω από 9.000 τουρίστες επισκέπτονται ετησίως την περιοχή. Αρκετοί ντόπιοι έχτισαν ξενώνες με τη βοήθεια δανείων και κρατικών επιδοτήσεων. Περιπλέοντας τον ποταμό Madre de Dios, διαπιστώνω ότι εδώ «φιλοξενούνται» τουλάχιστον είκοσι τουριστικά καταλύματα: τα μισά από αυτά βρίσκονται εντός της «νεκρής ζώνης» και δύο μέσα στον οριοθετημένο βιότοπο.

Αρκετά είδη της πανίδας του Αμαζονίου ενοχλούνται αφόρητα από το θόρυβο που προκαλούν οι τουρίστες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι παπαγάλοι μακάο (Ara macao): κατεβαίνοντας στις απόκρημνες όχθες των ποταμών για να συλλέξουν πηλό για τις φωλιές τους, έρχονται αντιμέτωποι με θορυβώδεις ομάδες επισκεπτών, που προσεγγίζουν για να τους θαυμάσουν και να βγάλουν αναμνηστικές φωτογραφίες.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΡΟΠΙΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ

Περασμένες τρεις το μεσημέρι. Μετά την τρίωρη περιήγησή μου στο νησί των πιθήκων, κατευθύνομαι προς τη λιμνοθάλασσα Apu Victor. Περπατώ ανάμεσα στα πανύψηλα δέντρα του τροπικού δάσους και τις δεκάδες αράχνες του είδους ταραντούλα-γολιάθ (Theraphosa blondi). Εδώ, λοιπόν, το WWF Peru υλοποιεί σημαντικές δράσεις, προκειμένου να ενισχύσει πρωτοβουλίες ντόπιων κοινοτήτων για βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων. Με την οικονομική στήριξη χρηματοδοτικών μηχανισμών, καταβάλλεται συνεχής προσπάθεια για τη βελτίωση της συνεργασίας σε τοπικό επίπεδο μεταξύ της κυβέρνησης, του ιδιωτικού τομέα και διεθνών οργανισμών.

Πληροφορούμαι ότι από τη δεκαετία του ’80 βρίσκεται σε εξέλιξη το φιλόδοξο πρόγραμμα REDD+ (Reduced Emissions from Deforestation & Degradation), που στοχεύει στην ενίσχυση της προστασίας του τροπικού δάσους στην Περουβιανή Αμαζονία. Οι επιστήμονες του WWF προσπαθούν να «εμπνεύσουν» τις ντόπιες κοινότητες να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα των προστατευόμενων περιοχών, του τροπικού δάσους και των αυτόχθονων πληθυσμών που εξαρτώνται από αυτό.

Συζητώντας με κατοίκους που ζουν στη λεκάνη του Madre de Dios, προκύπτει αβίαστα η διαπίστωση ότι η αποψίλωση του τροπικού δάσους από ανθρωπογενείς δραστηριότητες αποτελεί σύγχρονη μάστιγα. Προσφάτως, το WWF Peru ξεκίνησε ένα πρόγραμμα καταγραφής της αποψίλωσης του δάσους σε ετήσια βάση, με την ελπίδα να αποτελέσει εργαλείο για την αντιμετώπιση της διαρκούς υποβάθμισης.

Η υποβάθμιση του οικοσυστήματος της ευρύτερης λεκάνης του Αμαζονίου από ανθρωπογενείς δραστηριότητες οδηγεί σταδιακά στην ερήμωση της περιοχής, με συνέπειες μη αναστρέψιμες για τη χλωρίδα, την πανίδα και τη διατροφική αλυσίδα των ιθαγενών πληθυσμών. Τα απόβλητα από τις χρησιμοποιούμενες τεχνικές (όπως ο υδράργυρος και άλλες τοξικές ουσίες) και η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη δημιουργούν ένα πλέγμα δυσεπίλυτων προβλημάτων για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.

ΑΡΧΕΓΟΝΗ ΟΜΟΡΦΙΑ

Η νύχτα καταπίνει αμείλικτα το φως της μέρας, καθώς τα πάντα τυλίγονται σταδιακά στην ομίχλη και την αποπνικτική υγρασία. Οι μυστηριώδεις ήχοι δυναμώνουν: τα αυτιά μας υποδέχονται μια αέναη συναυλία από κραυγές πουλιών και ζώων της ζούγκλας. Στην απεραντοσύνη του Αμαζονίου συνειδητοποιώ πως υπάρχουν ακόμα στοιχεία μιας αρχέγονης και παρθένας ομορφιάς, που δεν πρέπει να χαθούν. Χρειάζεται όμως συλλογική προσπάθεια για τη διαφύλαξη του οικοσυστήματος και των κοινοτήτων ιθαγενών που διαβιούν σε αυτά τα μέρη. Μέρη κρυμμένα στην αγκαλιά της «Pacha-Mama», όπως αποκαλούν τη Μητέρα Φύση, ακόμη και σήμερα, οι απόγονοι των Ινκα.