Φανταστείτε το δέος που αισθάνεται ο επισκέπτης της Γροιλανδίας αντικρίζοντας ένα γιγαντιαίο κομμάτι πάγου που αποσπάται ξαφνικά από κάποιον παγετώνα και πέφτει στο νερό, προκαλώντας ένα μικρό τσουνάμι. Αποκολλήσεις τέτοιες συμβαίνουν συχνά στο μεγαλύτερο νησί του πλανήτη και αποτελούν μέρος της ταξιδιωτικής εμπειρίας στο πλαίσιο μιας οργανωμένης κρουαζιέρας στα φιορδ του νησιού. Η τραγική ειρωνεία είναι πως αυτό που ο επισκέπτης αδημονεί να παρακολουθήσει δεν είναι κάποιο εντυπωσιακό φυσικό φαινόμενο, αλλά η πιο σοκαριστική απόδειξη της κλιματικής αλλαγής και των συνεπειών της στον πλανήτη.
Όλα όσα θεωρούμε δεδομένα απειλούνται, διότι είναι κομμάτια της αλυσίδας που εξασφαλίζει το παρόν και το μέλλον μας. «Mπορείς να φανταστείς ένα μέλλον όπου τα παιδιά δεν θα ξέρουν τι είναι οι εποχές και θα βλέπουν τις πολικές αρκούδες, τα δελφίνια και τα πουλιά μόνο σαν εκθέματα μουσείων;» σημειώνει σε ανάρτησή της για την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας η WWF. Κλιματική και περιβαλλοντική κρίση, ανθρώπινες δραστηριότητες, υγεία, οικοσυστήματα, όλα είναι αλληλένδετα.
Το 2019 η Γροιλανδία σημείωσε αρνητικό ρεκόρ στην απώλεια πάγων, καθώς εκτιμάται ότι έλιωσε το 96% της παγοκρηπίδας της, ενώ ο μέσος όρος τήξης κατά την περίοδο 1981-2010 δεν ξεπερνούσε το 64%. Η επιστημονική κοινότητα γνώριζε ήδη ότι οι πάγοι σε Ανταρκτική και Γροιλανδία λιώνουν με εξαπλάσιο ρυθμό συγκριτικά με τη δεκαετία του 1990. Παρ’ όλα αυτά οι εξελίξεις φαίνεται να προκαλούν έκπληξη και στους ειδικούς, οι οποίοι θεωρούν ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη απώλεια πάγου τους τελευταίους αιώνες – ίσως και χιλιετίες. Το φαινόμενο αποδίδεται σε κάποια μετεωρολογικά πρότυπα που επέτρεψαν στον θερμό αέρα να παραμείνει για περισσότερο χρόνο πάνω από τη Γροιλανδία.
Το προηγούμενο αρνητικό ρεκόρ τήξης πάγου είχε σημειωθεί το 2011, όταν έλιωσαν 335 δισεκατομμύρια τόνοι πάγου της Γροιλανδίας. Από το 2013, όμως, το φαινόμενο έδειχνε να έχει σταθεροποιηθεί στα 238 δισεκατομμύρια τόνους…
Το 2015, τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεσμεύτηκαν να συγκρατήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου, συνυπογράφοντας (το 2016) τη Συνθήκη του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή. Την πρώτη νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα, που κατευθύνει τον κόσμο προς μια παγκόσμια μετάβαση σε καθαρή ενέργεια και βιώσιμη κυκλική οικονομία. Δυστυχώς, όμως, τα αρνητικά ρεκόρ συνεχίστηκαν. Τον Σεπτέμβριο του 2020, ένα τεράστιο κομμάτι πάγου αποκόπηκε από τη μεγαλύτερη παγοκρηπίδα της Αρκτικής. Η 79Ν έχει μήκος περίπου 80 χλμ. και πλάτος 20 χλμ. και βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Γροιλανδίας, προς τον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό. Εικόνες από δορυφόρους δείχνουν ένα τεράστιο κομμάτι πάγου που αποσπάστηκε να έχει διασπαστεί σε εκατοντάδες μικρότερα.«Η θερμοκρασία στην περιοχή έχει ανέβει περίπου κατά 3 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με το 1980», δήλωσε στο BBC η Τζένι Τέρτον, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Φρίντριχ-Αλεξάντερ της Γερμανίας.
Οι μεγάλες απώλειες των δύο τελευταίων χρόνων δείχνουν ότι, μάλλον, η Συνθήκη δεν αποδίδει τα προβλεπόμενα, παρότι η επιστημονική κοινότητα εξηγεί ότι, αν για μία χρονιά γίνει υπέρβαση του ορίου (1,5°C), δεν σημαίνει ότι παραβιάζεται η Συνθήκη. Αποτελεί, όμως, σημαντική προειδοποίηση για τους κινδύνους στο παγκόσμιο περιβάλλον.
Οι δορυφόροι αποκαλύπτουν
Μια πολυπληθής ομάδα ερευνητών από τα πανεπιστήμια του Λιντς, του Εδιμβούργου και του UCL του Λονδίνου δημοσίευσε πρόσφατα στοιχεία από τη μελέτη που πραγματοποιεί και στην οποία για πρώτη φορά αξιολογούνται δεδομένα που καταγράφονται από δορυφόρους. Συγκεκριμένα, μέσω των δορυφόρων εξέτασαν 215.000 παγετώνες σε ολόκληρο τον πλανήτη και συμπεραίνουν ότι υπάρχει αύξηση 65% στον ρυθμό τήξης των πάγων στη διάρκεια σχεδόν μιας 25ετίας, κυρίως λόγω των αυξημένων απωλειών στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία. Στη μελέτη εκτιμάται, επίσης, ότι ο πλανήτης έχασε 28 τρισεκατομμύρια τόνους πάγου μεταξύ 1994 και 2017, με τις ετήσιες απώλειες να έχουν αυξηθεί μέσα σε τρεις δεκαετίες από 0,8 τρισεκατομμύρια τόνους τον χρόνο τη δεκαετία του 1990 σε 1,3 τρισεκατομμύρια τον χρόνο έως το 2017.
«Παρότι όλες οι περιοχές που μελετήσαμε σημειώνουν απώλειες, στην Ανταρκτική και στη Γροιλανδία φαίνεται να έχουμε το χειρότερο σενάριο ανόδου της θερμοκρασίας ανάμεσα σε εκείνα που είχε εξετάσει στην τελευταία της συνάντηση η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)», αναφέρει ο Thomas Slater, επικεφαλής έρευνας του Polar Observation and Modeling στο Πανεπιστήμιο του Λιντς, διευκρινίζοντας ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της παγκόσμιας απώλειας πάγου (65%) οφείλεται στην ατμοσφαιρική τήξη, ενώ το υπόλοιπο 32% οφείλεται στην τήξη των ωκεανών.
Ολοκληρώνοντας την εικόνα, ο γεωλόγος Isobel Lawrence, επίσης από το Πανεπιστήμιο του Λιντς, επισημαίνει ότι «η άνοδος της στάθμης της θάλασσας δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα της απώλειας του θαλάσσιου πάγου. Τι σημαίνει αυτό; Οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής αντικατοπτρίζουν την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα, βοηθώντας στη διατήρηση της χαμηλής θερμοκρασίας στην περιοχή. Όταν ο θαλάσσιος πάγος συρρικνώνεται, περισσότερη ηλιακή ενέργεια απορροφάται από τους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα η Αρκτική να θερμαίνεται γρηγορότερα από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον πλανήτη. Έτσι η τήξη των πάγων επιταχύνεται και στην πορεία μπορεί να δούμε να σημειώνεται άνοδος στη στάθμη της θάλασσας».
Η πρόκληση για εμάς είναι αν θα αλλάξουμε αντίληψη, σχεδιάζοντας βιώσιμα μοντέλα ανάπτυξης, προτού δούμε παράκτιες περιοχές να χάνονται και πληθυσμούς να απομακρύνονται.