Σκόνη και δάκρυα

Από τη Γη έως τον Άρη η απόσταση, τελικά, ίσως να μην είναι και τόσο μεγάλη. Ή τουλάχιστον όχι μεγαλύτερη από το μέγεθος που έχει μια σταγόνα δάκρυ κάτω από το μικροσκόπιο.

3' 40" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τις προάλλες, προσπαθούσα να πετάξω ένα drone με τον φανταστικό μου φίλο της καραντίνας, τον Ντίνο. Η ισχνή δικαιολογία μας ήταν κάποιες «επείγουσες» επαγγελματικές λήψεις. Η αναστάτωση πάντως και η χαρά καθώς το μικροσκοπικό πετούμενo υψωνόταν στον ουρανό μόνο επαγγελματική δεν ήταν –προερχόταν κατευθείαν από την παιδική μας ηλικία–, όπως εξάλλου και η αγωνία όταν το χάσαμε από τα μάτια μας και ο ενθουσιασμός όταν επιτέλους καταφέραμε να το προσγειώσουμε ανέπαφο. Τηρουμένων των αναλογιών, οι πανηγυρισμοί των επιστημόνων της NASA για την προσεδάφιση του Perseverance στον Άρη δεν διέφεραν και πολύ από τους δικούς μας, όπως είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε λίγο μετά στις οθόνες μας.

«Η απόσταση ανάμεσα στο απίστευτα μικρό και το απίστευτα μεγάλο καταλαμβάνεται από το απίστευτα περίπλοκο: τον άνθρωπο και τη φύση», έγραφε ο Λουίτζι Γκίρι για την πρώτη φωτογραφία της Γης από το διάστημα, το 1969. Σύμφωνα με τον Γκίρι, η ανθρώπινη περιέργεια, η αναζήτηση της γνώσης κινείται ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα –ανάμεσα στο μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο– προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει τα ιερογλυφικά που κρύβουν το νόημα της ζωής. Ο Γκίρι έβλεπε αυτά τα ιερογλυφικά παντού γύρω μας, στις πόλεις, στις εικόνες της τηλεόρασης, στις επιγραφές, στα τοπία, στις αφηγήσεις, στις σκέψεις και στις αναμνήσεις μας, στο ίδιο μας το σώμα.

«Έμοιαζαν με εναέριες φωτογραφίες, ήταν σαν να κοιτάω κάτω το τοπίο πετώντας με αεροπλάνο»*, γράφει η Αμερικανίδα φωτογράφος Rose-Lynn Fisher για τις πρώτες προσπάθειες να φωτογραφίσει τα δάκρυά της με ένα οπτικό μικροσκόπιο. «Ξεκίνησα αυτή τη φωτογραφική σειρά το 2008, κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης προσωπικής περιόδου, ενόσω προσπαθούσα να διαχειριστώ απώλειες και αλλαγές στη ζωή μου. Καθώς έκλαιγα πολύ τότε, δεν μου έλειπε η πρώτη ύλη», συνεχίζει. «Ό,τι βλέπουμε γύρω μας δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου. Οι τυχαίες συνθέσεις που ανακάλυπτα στις μεγεθύνσεις των δακρύων μου συχνά μου δημιουργούσαν την αίσθηση του χώρου, ήταν σαν εναέριες λήψεις ενός συναισθηματικού τοπίου. […] Είναι καταπληκτικό πώς τα μοτίβα του φυσικού κόσμου μοιάζουν μεταξύ τους, βλέπεις τις διαβρώσεις που διαμόρφωσαν τον γήινο φλοιό εκατομμύρια χρόνια πριν και με κάποιον τρόπο είναι παρόμοια με τις κρυσταλλικές δομές σε μια σταγόνα δάκρυ που σχηματίστηκε μόλις».

Πράγματι, στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που αποτελούν το βιβλίο που εξέδωσε με τίτλο «Τοπογραφία των δακρύων» βλέπουμε σχήματα που θυμίζουν έντονα γεωλογικούς σχηματισμούς, κρατήρες, διαβρώσεις του εδάφους, οροσειρές, χαράδρες και αποξηραμένες λίμνες. Εκπληκτικά παρόμοιες με τις πρώτες φωτογραφίες της επιφάνειας του Άρη που κοινοποίησε η NASA, τοπία εξαιρετικά απομακρυσμένα και αλλόκοτα γνώριμα. Τοπία που αντικρίζουμε ενδεχομένως με την ίδια λησμονημένη αίσθηση της πρώτης επαφής μας με τον κόσμο αυτόν: έναν κόσμο αδιανόητο και οικείο, στον οποίο ερχόμαστε με ένα εκκωφαντικό κλάμα.

«Τα δάκρυα είναι η πρωταρχική μας γλώσσα σε στιγμές τόσο αδυσώπητες όσο ο θάνατος, τόσο πρωταρχικές όσο η πείνα, τόσο περίπλοκες όσο οι τελετουργίες. Σταδιακά άρχισα να αναρωτιέμαι: Φαίνεται διαφορετικό ένα δάκρυ θλίψης από ένα δάκρυ χαράς; Τα δάκρυά μας όταν καθαρίζουμε κρεμμύδια διαφέρουν από τα δάκρυά μας όταν πενθούμε έναν φίλο;» γράφει η Fisher.

Σύμφωνα με την επιστήμη, τα δάκρυά μας όντως διαφέρουν. Χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: τα βασικά (αυτά που παράγουμε διαρκώς, σε ελάχιστες ποσότητες, ώστε οι κερατοειδείς να διατηρούνται υγροί), τα αντανακλαστικά (που παράγονται από ερεθισμούς, όταν π.χ. καθαρίζουμε κρεμμύδια) και τα ψυχικά (κι αυτά είναι αρκετά διαφορετικά από τα προηγούμενα, έχουν περισσότερες πρωτεϊνικές ορμόνες και την ευ-εγκεφαλίνη, ένα φυσικό παυσίπονο).

Γι’ αυτά τα τελευταία μιλάει και ο Αργεντινός πεζογράφος Χούλιο Κορτάσαρ στις «Οδηγίες για το πώς να κλάψετε»: «Προκειμένου να κλάψετε, στρέψτε τη φαντασία σας προς τον εαυτό σας και, εάν αυτό αποδειχθεί αδύνατον επειδή κυριαρχεί η πίστη σας στον εξωτερικό κόσμο, σκεφτείτε μια πάπια καλυμμένη από μυρμήγκια ή αυτούς τους κόλπους στο Στενό του Μαγγελάνου, όπου κανείς ποτέ δεν ταξιδεύει».

Με τον φανταστικό μου φίλο, πάντως, συνειδητοποιήσαμε την ειρωνεία της κατάστασης μόλις η ώρα πλησίασε έξι: το drone μας μπορεί να αρμένιζε ελεύθερο στα ουράνια, αλλά εμείς έπρεπε να τρέξουμε να κλειστούμε μέσα. Στις μέρες μας, που δεν μπορούμε καλά καλά να βγούμε από τα σπίτια μας, αλλά ταξιδεύουμε στα «Στενά» του Άρη, ίσως μπορέσουμε να στοχαστούμε αυτόν τον μικρό αχανή κόσμο με μεγαλύτερη ενάργεια, να προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε τα ιερογλυφικά του και να νιώσουμε πως η ένωση με το σύμπαν δεν είναι καμιά new age μπουρδολογία, είναι απλώς η πραγματικότητα όταν την παρατηρήσουμε από λίγο πιο κοντά, είναι τα δάκρυά μας στο μικροσκόπιο.

«Κάθε ξεχωριστό δάκρυ μας κουβαλάει έναν μικρόκοσμο της συλλογικής ανθρώπινης εμπειρίας, είναι σαν μια σταγόνα από έναν ωκεανό», όπως το θέτει η Fisher.

*rose-lynnfisher.com/tears.html

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή