Συνέβη στην Αθήνα

Τσίλερ, Χάνσεν και «εξελληνισμένος» νεοκλασικισμός. Μια θεματική αρχιτεκτονική βόλτα στα χρόνια του Όθωνα.

4' 46" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Με την άφιξη του Όθωνα το 1934 η Αθήνα ανακηρύσσεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους και αρχίζει μια περίοδος ανοικοδόμησής της με κτίσματα που έλκουν την έμπνευσή τους από τη νεοκλασική αρχιτεκτονική. Ένα κομψό διεθνές στιλ που άνθιζε στα τέλη 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, απαλλαγμένο από τα περίτεχνα διακοσμητικά στοιχεία του μπαρόκ και του ροκοκό, και το οποίο έφεραν στην Ελλάδα κυρίως βορειοευρωπαίοι αρχιτέκτονες (Δανοί, Γερμανοί, κ.ά). Κάπως έτσι, στην ταλαιπωρημένη και γεμάτη ερείπια κωμόπολη των 10.000 κατοίκων σύντομα κάνουν την εμφάνισή τους επαύλεις με κήπους, εμπορικές στοές, πολυτελή ξενοδοχεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα, σχεδιασμένα σε αυστηρές, γεωμετρικές φόρμες. Οικοδομούνται τα ανάκτορα και στα μεγάλα βουλεβάρτα Αθηναίοι και ξένοι κάτοικοι (αξιωματικοί, διπλωμάτες, πολεοδόμοι) συναντιούνται στις απογευματινές βόλτες τους. Σε αυτή τη γοητευτική Αθήνα θα περιηγηθούμε μέσα από έναν περίπατο 2,7 χλμ. που αναδίδει τη γοητεία της ως νεαρής Ευρωπαίας ντεμπιτάντ του 19ου αιώνα. 

Ξεκινάμε την περιήγησή μας με αφετηρία το Μέγαρο Ιλισίων ή αλλιώς «Βίλα Ιλίσια» επί της Βασιλίσσης Σοφίας 22, το οποίο σχεδίασε ο Σταμάτης Κλεάνθης ως κατοικία της αριστοκράτισσας Σοφίας Ντε Μπαρμπουά Λεμπρέν, περισσότερο γνωστής σαν Δούκισσα της Πλακεντίας. Το συγκρότημα αποτελείται από τέσσερα κτίρια τοποθετημένα γύρω από αυλή. Η κατοικία της δούκισσας ήταν το κεντρικό κτίριο που φέρει χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες με αψίδες και δύο πύργους. Από το 1930 στεγάζει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Συνέβη στην Αθήνα-1
Βυζαντινό Μουσείο (Φωτογραφία: Shutterstock) 

Προχωράμε προς την πλατεία Συντάγματος και περνάμε απέναντι για να θαυμάσουμε το Μέγαρο Σταθάτου επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 31. Χτίστηκε ως κατοικία του επιχειρηματία Όθωνα Σταθάτου σε σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ. Το τετραώροφο οικοδόμημα αποτελείται από δύο πτέρυγες και θεωρείται από τα πιο σημαντικά δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής της Αθήνας. Η οικογένεια Σταθάτου το παραχώρησε στο δημόσιο και για αρκετά μεγάλο διάστημα ενοικιαζόταν σε πρεσβείες. Από το 1986 στο κτίριο στεγάζεται το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. 

Τα μεγάλα πεζοδρόμια επί της Βασιλίσσης Σοφίας κάνουν τον περίπατο μια ευχάριστη εμπειρία. Επόμενη στάση, το Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού (Βασιλίσσης Σοφίας 5), απέναντι από την είσοδο της Βουλής, το οποίο επίσης ανατέθηκε στον Τσίλερ. Ωστόσο το σχέδιο του τροποποιήθηκε έπειτα από παρεμβάσεις που έκανε ο Συγγρός: «Διά τούτο και έγινεν εξαιρετικώς άτεχνον», περιγράφει ο Τσίλερ στα «Απομνημονεύματά» του. Το μέγαρο πέρασε στο Δημόσιο ως κληροδότημα για να στεγάσει το Υπουργείο Εξωτερικών.

Συνέβη στην Αθήνα-2
Οφθαλμιατρείο (Φωτογραφία: Shutterstock) 

Βγαίνοντας στην Πλατεία Συντάγματος στρίβουμε δεξιά στη λεωφ. Ελευθερίου Βενιζέλου (Πανεπιστημίου). Το πρώτο κτίριο που συναντάμε είναι αυτό του Οφθαλμιατρείου στη συμβολή με τη Σίνα (Πανεπιστημίου 26). Ήταν ένα από τα πρώτα οφθαλμιατρεία της Ευρώπης, γεγονός που δήλωνε τον εκσυγχρονισμό της Αθήνας αλλά και τη διάθεση που υπήρχε να διαδραματίσει η πόλη σημαντικό ρόλο στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Το κτίσμα, όπως το βλέπουμε σήμερα, έχει οικοδομηθεί σε διαφορετικές φάσεις: στη πρώτη μεταξύ 1847 και 1854 χτίστηκαν το υπόγειο και το ισόγειο, ενώ ο όροφος και το δώμα κατασκευάστηκαν το 1869. Όσο για το ισόγειο κτίσμα των εξωτερικών ιατρείων, είναι προσθήκη του 1916. Το αρχικό σχέδιο έκανε ο Δανός αρχιτέκτονας Χανς Κρίστιαν Χάνσεν, ενώ στη συνέχεια ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Οι αλλαγές στις οποίες προχώρησε ο Έλληνας αρχιτέκτονας προσέδωσαν έναν «βυζαντινότροπο» ρυθμό στο κτίριο, που δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα αντίθεση με τα εμβληματικά κτίρια της «Αθηναϊκής Τριλογίας» του νεοκλασικισμού που ακολουθούν λίγο παρακάτω: Το μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών (Πανεπιστημίου 28), το κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30) -και τα δύο με αναφορές στον ιωνικό ρυθμό-, και αυτό της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας (η οποία από το 2018 έχει μεταστεγαστεί στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος). Η Ακαδημία σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν και οικοδομήθηκε με δωρεά του Σίμωνος Σίνα και τη συζύγου του την περίοδο 1859-1885. Στο έργο συνεργάστηκε και ο Τσίλερ, ο οποίος είχε φτάσει στην Αθήνα για να επιβλέψει την πορεία του. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε πεντελικό μάρμαρο, ενώ εξωτερικά πάνω στις δύο κολόνες εκατέρωθεν τοποθετήθηκαν τα αγάλματα της Αθηνάς και του Απόλλωνα και στη σκάλα της εισόδου τα αγάλματα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, έργα του Ελληνοβαυαρού γλύπτη Λεωνίδα Δρόση. Η Βιβλιοθήκη (1887-1902) ολοκληρώθηκε με δωρεές των επιχειρηματιών αδελφών Παναγή, Μαρίνου και Ανδρέα Βαλλιάνου, και πάλι σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν. Η σύνθεση ακολουθεί τον δωρικό ρυθμό σε συνδυασμό με αναγεννησιακού ύφους κλίμακες.  

Συνέβη στην Αθήνα-3
Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας (Φωτογραφία: Shutterstock)

Στην απέναντι πλευρά της Πανεπιστημίου, βλέπουμε το μέγαρο του Αρσακείου Παρθεναγωγείου (Πανεπιστημίου 47-49 και Πεσμαζόγλου), το οποίο οικοδομήθηκε με δωρεά του Απόστολου Αρσάκη, μεταξύ των ετών 1846-1852, σε σχέδιο του Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Θεωρείται το πιο αυθεντικό δείγμα «εξελληνισμένου» νεοκλασικισμού. Μετά τις εργασίες αποκατάστασης που έγιναν την περίοδο 1984-1989, στους χώρους του εγκαταστάθηκε το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Συνέβη στην Αθήνα-4
Στοά Αρσακείου

Για να βγούμε στην οδό Σταδίου, όπου θα δούμε το επόμενο κτίριο, είτε θα διασχίσουμε τη στοά Αρσακείου των αρχών του 20ού αιώνα (και με την ευκαιρία θα θαυμάσουμε τον πανέμορφο γυάλινο θόλο της) είτε θα στρίψουμε αριστερά στην οδό Σανταρόζα, θα περάσουμε από την πλατεία Δικαιοσύνης και φτάνοντας στη Σταδίου θα στρίψουμε πάλι αριστερά με κατεύθυνση προς την πλατεία Συντάγματος. Προσπερνάμε την πλατεία Κλαυθμώνος και στο επόμενο τετράγωνο κάνουμε στάση στο Μέγαρο Βούρου (Σταδίου 19-21 και Χρήστου Λαδά), που θεωρείται το αθηναϊκό μεγαλούργημα του Τσίλερ. Το κτίριο οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλερ από τον Αλέξανδρο Νικολούδη για λογαριασμό του Χιώτη τραπεζίτη Σταμάτη Δεκόζη-Βούρου. Εδώ στεγάστηκε το Αττικόν, ο πρώτος κινηματογράφος της πόλης, που λειτουργούσε από το 1918 μέχρι την πυρκαγιά του 2012.

Συνέβη στην Αθήνα-5
Πλατεία Κλαυθμώνος (Φωτογραφία: Shutterstock)

Ανηφορίζουμε στην Πλατεία Συντάγματος και βγαίνουμε στη λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας. Στον αριθμό 8, στη συμβολή με την οδό Ξενοφώντος, συναντάμε το μέγαρο Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Έργο του 1870 σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν, φιλοξενεί σήμερα τα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα. Το 1896 αγοράστηκε από τον πολιτικό Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, εγγονό του ομώνυμου ήρωα της Επανάστασης και πρωθυπουργό της Ελλάδας μετά το κίνημα στο Γουδί (1909-10). Το 1974 έπειτα από προσπάθειες σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως καθηγητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες (ανάμεσά τους οι Αντώνης Σαμαράκης, Γιάννης Τσαρούχης, Σπύρος Βασιλείου κ.ά.) κηρύσσεται διατηρητέο. Η ανακαίνιση του 1993 αποκάλυψε σημαντικά αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία που είχαν καλυφθεί.

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή