H Λέσβος της Νικολέτας Μακρυωνίτου
Με το πρώτο χάραμα κι έναν καφέ σφηνάκι μπαίνω στο αυτοκίνητο. Μια πρωινή βουτιά στα γρήγορα, στη μικρή αγαπημένη μου, την παραλία με τα πεύκα, τον Άγιο Ερμογένη, 13 χλμ. έξω από τη Μυτιλήνη. ◆ Αλλάζω, φοράω στεγνό μαγιό και βάζω μπρος για τη Βαρειά. Δύο μουσεία έχει εκεί: Teriade (τηλ. 22510-23372) και Θεόφιλου (τηλ. 22510-41644). Ο Στρατής Ελευθεριάδης (Teriade), ο μεγάλος Ελληνοπαριζιάνος κριτικός τέχνης, διέκρινε τη σπουδαιότητα του Λέσβιου λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, και έστησε προς τιμήν του ολόκληρο μουσείο με τα έργα του. Στο οικογενειακό κτήμα του Teriade, εκτίθενται Πικάσο, Ματίς και Θεόφιλος μαζί. ◆ Πριν καν μεσημεριάσει, είμαι ήδη στα Πάμφιλα, στη χρωματιστή αυλή της Σμύρνης (τηλ. 22510-31482), πίνω αράκ και τρώω τους σμυρναίικους μεζέδες του Sadan και της Εύας Durkan. Μέχρι και στον ύπνο μου λιγουρεύομαι τις γεμιστές πιπεριές μπιμπέρ ντολμασί και το γιαπράκ τζιγέρ, μια τηγανιά με ψιλοκομμένο συκώτι. Σε λίγο ζητάω ένα καφεδάκι τούρκικο ορίτζιναλ και ξαναμπαίνω στο αυτοκίνητο. ◆ Τώρα οδηγώ προς Λεπέτυμνο, το ψηλότερο βουνό της Λέσβου. Φτάνω στη Φάρμα του Γιώργου Καριοφύλλη (τηλ. 6979-458991), μέσα στο βουνό, όπου βόσκουν βασιλικοί φασιανοί, αγριοπρόβατα μουφλόν, μαύρα κοτόπουλα Ινδονησίας και άλλα χαριτωμένα ζώα σε μια αληθινή κιβωτό. ◆ Στις πλαγιές του Λεπέτυμνου είναι χτισμένη η Συκαμνιά και στους πρόποδες η Σκάλα της, το ψαροχώρι του ονείρου. Κάθομαι κάπου στο λιμανάκι και παραγγέλνω έναν ελληνικό «ναι και όχι». Έχω θέα την Παναγιά τη Γοργόνα, την εκκλησιά πάνω στον βράχο, που έγινε έμπνευση για το ομώνυμο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη. ◆ Ξυλάκι παγωτό κι είμαι στο αυτοκίνητο ξανά, στον χωματόδρομο πλάι στη θάλασσα. Σε πέντε λεπτά φτάνω στην ταβέρνα Λυγαριά-Παράδεισος (τηλ. 22530-55440). Πέντε έξι τραπέζια όλα κι όλα, τα μισά ισορροπούν πάνω στα βότσαλα. Μας βγάζουν μέλαινες (μένουλες) παστές, λουλούδια γεμιστά, μελιτζάνες τηγανητές με σάλτσα. Δεν έρχομαι για τη χόρταση, αλλά γιατί η μυρωδιά του ούζου είναι αλλιώς όταν μπλέκεται με εκείνη της θάλασσας. Αυτό το σήκω-κάτσε, από ουζερί σε ουζερί, στη Λέσβο λέγεται ουζοθεραπεία, και μου αρέσει πολύ. ◆ Διασχίζω τον ομορφότερο οικισμό του Αιγαίου, τον Μόλυβο, και κατευθύνομαι προς το Σίγρι με το απολιθωμένο δάσος του. Είναι κι αυτό ένα μικρό ψαροχώρι, κάποτε λιμανάκι για δεκάδες σαρδελοκάικα. Ο Γάλλος νομπελίστας Αλμπέρ Καμύ είχε πει: «Εδώ θέλω να ’ρθω να ζήσω και να εργαστώ. Είναι ο τόπος των θεών». ◆ Με ένα ολόκληρο καφάσι craft μπίρες από τους ανεξάρτητους ζυθοποιούς της Sigri Brewery (τηλ. 22530-54369), θα ξαπλώσω χωρίς πετσέτα στη βοτσαλωτή Φανερωμένη, που είναι στα μάτια μου η ωραιότερη παραλία του νησιού. Θα περάσουν ώρες ώσπου, με βρεγμένο μαγιό, να φύγω πια για Ερεσό. ◆ Ένα τελευταίο κοκτέιλ με καρπούζι στο Parasol beach bar (τηλ. 22530-52050) επάνω στην άμμο, πριν από τον ύπνο στο Eressian Hotel & Hammam Spa (τηλ. 6987-003086) επάνω στο χωριό, σε ένα κτίριο του 1850 όμορφο σαν ψέμα. Θα κοιμηθώ και θα ονειρευτώ το πρωινό της επόμενης ημέρας, με αυγά, σύκα και λαδοτύρια, και ένα σωστό χαμάμ, το σήμα κατατεθέν του νησιού με τα δεκάδες θερμά λουτρά.
2. Της Παναγιάς τα Ράχτα. Έτσι αποκαλούν οι ντόπιοι ψαράδες τον βράχο με το ξωκλήσι της Παναγιάς της Γοργόνας μπροστά από το λιμανάκι με τα καΐκια.
3. Η ταβέρνα της Ραχήλ λέγεται αλλιώς και Λυγαριά-Παράδεισος. Όταν φτάσετε εκεί, θα καταλάβετε τον λόγο.
4. Στη φάρμα του Γιώργου Καριοφύλλη στον Λεπέτυμνο θα συναντήσετε τον Μένιο το ελάφι και πολλά άλλα χαριτωμένα ζωάκια.
H Χίος της Αλεξάνδρας Μανδράκου
Το κοντέρ θα γράψει χιλιόμετρα. Το ξέρω από τη στιγμή που το πλοίο πιάνει λιμάνι, οι μέρες στη Χίο έχουν δρόμο. Τοπία διαφορετικά και κόσμους αυθύπαρκτους, μεσαιωνικά χωριά, φιδογυριστές διαδρομές, φύση ατίθαση, αληθινή κι ανόθευτη. ◆ Η μέρα ξεκινά στον Κάμπο, το ατέλειωτο περιβόλι του νησιού. Οι ψηλοί πέτρινοι μαντρότοιχοι αποκαλύπτουν μοσχοβολιστούς μπαξέδες με εσπεριδοειδή και μεγαλοπρεπή αρχοντικά με στέρνες, μαγκανοπήγαδα και βοτσαλωτές αυλές: ταξίδι στον χρόνο και στην εποχή των Γενοβέζων, οι οποίοι εισήγαγαν στην εύφορη χιώτικη πεδιάδα την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. ◆ Ο ήλιος καίει, η θάλασσα καλεί. Πρώτη βουτιά της μέρας στα Μαύρα Βόλια, σε βαθιά κρύα νερά, που με ξυπνούν και με αναζωογονούν. Γίνομαι παιδί ξανά και φτιάχνω πυργάκια στην ακρογιαλιά, τοποθετώντας τα σμιλεμένα από την αρμύρα σκούρα βότσαλα κατά μέγεθος, το ένα πάνω στο άλλο. ◆ Επόμενη στάση, Πυργί. Το μαγιό στεγνώνει στη ζέστη του μεσημεριού, καθώς περπατώ στα σοκάκια με τα υπέροχα σπίτια με τα «ξυστά», τα ασπρόμαυρα γεωμετρικά μοτίβα που κατασκευάζονται από τη μαύρη άμμο της θάλασσας, στα Μαύρα Βόλια, και χαράσσονται με πιρούνι πάνω σε επίχρισμα ασβέστη. Πανέμορφο και καλοδιατηρημένο μαστιχοχώρι το Πυργί, όπως και οι Ολύμποι και η Βέσσα, που σήμερα δεν χώρεσαν στο ταξιδιωτικό μου καλεντάρι. Χτισμένα σαν φρούρια για να προστατεύονται από τους επιδρομείς, τα μαστιχοχώρια οργανώθηκαν από τους Γενοβέζους σε 22 οικισμούς για την καλύτερη εκμετάλλευση της μαστίχας, που συλλέγεται κάθε καλοκαίρι από τον φλοιό του μαστιχοφόρου σχίνου. Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα μαθαίνω στο εκπληκτικό Μουσείο Μαστίχας Χίου του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (τηλ. 22710-72212). Μετά την επίσκεψη, πιάνω θέση στο μπαλκόνι του καφέ, που αγναντεύει τον χιώτικο νότο, για καφέ και ένα γρήγορο σνακ, προτού ξαναβγώ στον δρόμο. ◆ Προορισμός, η αγαπημένη μου Αυλωνιά για λίγη θάλασσα ακόμα. Ρηχά νερά, ψιλό βοτσαλάκι, μια καντίνα, Αιγαίο. Κι έπειτα, επιστροφή στην ενδοχώρα ‒ η βόλτα του δειλινού στα Μεστά, το μαστιχοχώρι με τους «θόλους», τα σκεπαστά στενά που σχηματίζουν λαβύρινθους, και τα πέτρινα σπίτια χωρίς παράθυρα από την πλευρά των τειχών, είναι εμπειρία που δεν χορταίνεται. Μια σούμα στην πλατεία και πίσω στην πόλη για δείπνο στην αυλή του Χότζα (τηλ. 22710-42787). Αυτό θα πει αγάπη που αντέχει στον χρόνο.
H Σάμος της Τασούλας Επτακοίλη
Πρωινό ξύπνημα. Νωρίς, πριν ακόμα ο ήλιος υψωθεί πάνω από την πλαγιά. Φτιάχνω καφέ και βγαίνω στον κήπο. Κάθομαι στο πεζούλι, δίπλα στο παρτέρι με τις τριανταφυλλιές. Η Ρόζα εμφανίζεται σαν σίφουνας και αρχίζει να τρίβεται στα πόδια μου γουργουρίζοντας. Το χωριό κοιμάται ακόμη. Απόλυτη ησυχία που δεν θα διαρραγεί στη διάρκεια της μέρας, ούτε εκατό νοματαίοι δεν έχουν απομείνει πια στα Σκουρέικα… ◆ Μπαίνω ξανά στο σπίτι. Βάζω μουσική. Πετσέτα, αντηλιακό, βιβλίο στην ψάθινη τσάντα. Γεμίζω κι ένα ταπεράκι με κλωσάκι από το μποστάνι μας και σταφύλια από την κληματαριά μας, φορτώνω τα συμπράγκαλα στο αυτοκίνητο και ξεκινώ. Περνώ από τα Κουμέικα. Η πλακόστρωτη πλατεία τους είναι από τις πιο όμορφες του νησιού: με τον τεράστιο βαθύσκιωτο πλάτανο και τη μαρμάρινη βρύση από την οποία τρέχει ακατάπαυστα δροσερό νερό. Ένα καινούργιο εστιατόριο άνοιξε φέτος εδώ, το Sama (τηλ. 22730-36900). Θα έρθω κάποιο βράδυ. ◆ Είμαι ήδη στον περιφερειακό δρόμο. Συνήθως προτιμώ τον Μπάλο, αυτή την υπέροχη «μυστική» παραλία της νότιας Σάμου, για μπάνιο και καφέ με τους φίλους μου, την Ευαγγελία και τον Νίκο, στο μαγαζί τους, τον Έσπερο (τηλ. 22730-36451), αλλά σήμερα η πορεία μου είναι προς τα δυτικά. Η διαδρομή –μέσα από κομμάτια πυκνού πευκοδάσους, ελαιώνες και περβόλια– είναι πολύ όμορφη μέχρι τον Όρμο, το γραφικό επίνειο του Μαραθοκάμπου, και λίγες στροφές μετά ξεκινούν τα Βοτσαλάκια. Μπορεί το όνομα να ξεγελά, αλλά πρόκειται για μια αμμουδιά μήκους σχεδόν δύο χιλιομέτρων, με κομμάτια οργανωμένα και μη. Λέω να συνεχίσω για λίγα χιλιόμετρα ακόμα, μέχρι τη Χρυσή Άμμο. Τη λατρεύω αυτή την αμμουδιά. Όχι μόνο για τα τιρκουάζ νερά της και τα πεύκα που σχεδόν ακουμπούν πάνω στη χρυσή (πράγματι) άμμο αλλά και γιατί μέσα από το νερό η θέα του Κέρκη είναι μοναδική. Το πιο ψηλό βουνό της Σάμου, και δεύτερο ψηλότερο του Αιγαίου μετά το Σάος της Σαμοθράκης, γέρνει πάνω σου, θαρρείς πως θα απλώσεις το χέρι και θα το ακουμπήσεις. ◆ Βουτιές, καφές, διάβασμα μέχρι το σούρουπο. Και μετά, επιστρέφοντας στο σπίτι, πεινασμένη καθώς είμαι, κάνω στάση στον Όρμο, στην Τράτα (τηλ. 22730-37570), μια ψαροταβέρνα που ποτέ δεν με έχει απογοητεύσει. Τραπέζι κάτω από τα αλμυρίκια, δίπλα στη θάλασσα, παγωμένο ΣΑΜΑΙΝάκι στο ποτήρι και νόστιμα μεζεδάκια. ◆ Η μέρα θα κλείσει στο σημείο που ξεκίνησε: στον κήπο, με ένα σφηνάκι σούμα – «σμίτσα», όπως τη λέμε οι Σαμιώτες. «Ευτυχία δεν είναι να κάνεις πάντα αυτό που θέλεις, αλλά να θέλεις πάντα αυτό που κάνεις», έγραψε ο Τολστόι. Σήμερα τουλάχιστον το πέτυχα, αγαπητέ Λέον…