Κείμενο: Susan Chira* c.2021 The New York Times Company
Απόδοση: Μαρία Κωβαίου
Σκυμμένοι πάνω από τα φυτά μας και υπό το αυστηρό βλέμμα του δασκάλου μας, Fergus Garrett, προσπαθούσαμε να εντοπίσουμε τους μικροσκοπικούς κόμβους ενός βλαστού, για να τον κόψουμε στην συνέχεια ακριβώς κάτω από τον κόμβο και να τον φυτεύσουμε στις γλάστρες που βρίσκονταν μπροστά μας.
Ένας ελκυστικός φθινοπωρινός ήλιος γλιστρούσε από τα παράθυρα στο δωμάτιο όπου δουλεύαμε, αλλά το μάθημα αργούσε ακόμα να τελειώσει. Έπρεπε να εξασκηθούμε πρώτα στον σωστό τρόπο αναπαραγωγής νέων φυτών από σπόρους, ρίζες και φύλλα, με τον Garrett να εντοπίζει γλάστρες με ανομοιόμορφα στρωμένο χώμα, βλαστούς χωρίς ζωογόνους κόμβους, και γλάστρες με υπερβολική ή ελλιπή ποσότητα χώματος.
Μετά από ακόμα ένα δεκάωρο πρόγραμμα μαθημάτων, κάποιοι από εμάς είχαμε αρχίσει να καταρρέουμε από την κούραση, ο Garrett όμως παρέμενε ακμαίος. Μας πρότεινε, μάλιστα, μήπως θέλαμε να αναβάλουμε για μερικές ώρες το βραδινό φαγητό. Ή να σταματήσουμε, αλλά να μεταφερθούμε αργότερα στο κυρίως κτίσμα της έπαυλης για να μας δείξει μερικές ακόμα διαφάνειες.
Διανύαμε την έκτη μέρα του επταήμερου συμποσίου στην έπαυλη και τους κήπους Great Dixter House & Gardens στο χωριουδάκι Northiam της κομητείας East Sussex στην Αγγλία. Οι κήποι, έκτασης 24 στρεμμάτων, αν και εκ πρώτης όψης μοιάζουν με τους κλασικούς αγγλικούς κήπους κάποιου αγροκτήματος, στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο τολμηροί, ενώ εδώ και δεκαετίες είναι γνωστοί ως πηγή πειραματισμού και δημιουργικότητας. Συμβάσεις που έχουν να κάνουν με το χρώμα, την αρμονία και τη συμμετρία δεν έχουν θέση εδώ. Αντ’ αυτών προτιμώνται οι παλέτες από παράταιρα χρώματα, οι απροσδόκητοι συνδυασμοί φυτών και η συνεχής αλλαγή.
Kηποτεχνία παγκόσμιας κλάσης
Ο 55χρονος Garrett, ο επικεφαλής κηπουρός, συνέχισε και διεύρυνε το έργο του Christopher Lloyd (1921-2006), του θρύλου της αγγλικής κηπουρικής που έζησε στην έπαυλη Great Dixter και έκανε διάσημους τους κήπους της. Εδώ και χρόνια, κηπουροί, καλλιεργητές και μαθητές από όλον τον κόσμο έρχονται στην αγροτική αυτή γωνιά της νοτιοανατολικής Αγγλίας για να μελετήσουν τις ποικίλες νέες φυτεύσεις στους κήπους. Το 2019 ο Βασιλικός Σύλλογος Κηπουρικής απένειμε στον Garrett το μεγαλύτερο βραβείο στον κόσμο της αγγλικής κηπουρικής, το μετάλλιο τιμής Victoria Medal of Honor, σε αναγνώριση της συνεισφοράς του σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Garrett διδάσκει όλα σχεδόν τα μαθήματα των συμποσίων, τα οποία συνήθως προσφέρονται τέσσερις φορές τον χρόνο και για τα οποία πρέπει να κάνεις κράτηση μήνες πριν.
Την άνοιξη του 2020, μετά την έναρξη της πανδημίας, η έπαυλη Great Dixter House & Gardens ανέστειλε τα εκπαιδευτικά της προγράμματα και απαγόρευσε την είσοδο στο κοινό. Οι κήποι της άνοιξαν εκ νέου τον Ιούνιο του 2020 με ελεγχόμενη ροή επισκεπτών και εισιτήρια για συγκεκριμένη μέρα και ώρα. Πλέον οι κήποι έχουν ανοίξει πλήρως, αλλά οι ξεναγήσεις στην έπαυλη έχουν περιοριστεί. Οι ημερομηνίες για τα συμπόσια του 2022 και του 2023 δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα.
Εγώ παρακολούθησα το συμπόσιο τον Σεπτέμβριο του 2019 και θυμάμαι να αισθάνομαι λες και είχα προσγειωθεί σε κάποιο μάθημα διδακτορικού. Μια ερασιτέχνης κηπουρός ήμουν, άλλωστε, που βοηθούσε στην επιμέλεια ενός κοινόχρηστου ταρατσόκηπου στη Νέα Υόρκη. Οι συμμαθητές μου, όλοι τους εξαιρετικά φιλικοί, ήταν πολύ πιο έμπειροι από εμένα. Είχαν ταξιδέψει από κάθε γωνιά της Αγγλίας, των ΗΠΑ και της Νέας Ζηλανδίας και μεταξύ αυτών υπήρχαν επαγγελματίες κηπουροί και σχεδιαστές κήπων, ένας εν ενεργεία δικηγόρος (και αρκετοί δικηγόροι που το είχαν γυρίσει στην κηπουρική) και μία κηπουρός που περνούσε τον ελεύθερο χρόνο της κάνοντας τη συνοδό σε διεθνώς αναγνωρισμένους κηπουρούς σε ταξίδια, όπως πεζοπορία στα όρη της επαρχίας Γιουνάν στην Κίνα, για αναγνώριση φυτών.
Το πρόγραμμα μαθημάτων περιλάμβανε «διαδοχικές σπορές» (σ.σ. σπορές που γίνονται ανά 7 μέχρι 21 μέρες προκειμένου να διασφαλίζεται ανθοφορία καθ’ όλη ή σχεδόν καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου), σχεδιασμό με φυτά και σχεδιασμό παρτεριού, βοσκοτόπια, σύσταση του εδάφους, αναπαραγωγή φυτών, πασσάλωση και δημιουργία κομπόστ, λαχανοκομία, και, τέλος, προγραμματισμό κήπου και συντήρηση. Το πρόγραμμα περιλάμβανε, επίσης, δύο εκπαιδευτικές εκδρομές: η πρώτη στο Sissinghurst, τον φημισμένο κήπο της Vita Sackville-West, ποιήτριας, μυθιστοριογράφου και ερωμένης της Virginia Woolf, και η δεύτερη στον ιδιωτικό κήπο της Charlotte Molesworth, μιας καλλιτέχνιδος που δημιουργεί απίστευτα γλυπτά από φυτά στην εξοχή του Κεντ. Αν και η έπαυλη Great Dixter βρίσκεται στην καρδιά της περιπατητικής διαδρομής 1066 country, σε μικρή απόσταση με το αυτοκίνητο από τις γοητευτικές παραθαλάσσιες πόλεις Hastings και Rye, το πρόγραμμα του συμποσίου ήταν τόσο φορτωμένο που δεν σου επέτρεπε να κάνεις τον τουρίστα.
Το σημαντικότερο από όσα διδάσκει ο Garrett είναι το πώς να κοιτάς έναν κήπο με διαφορετικό βλέμμα – να μην επικεντρώνεσαι μόνο στα λουλούδια, αλλά να βλέπεις και τα σχήματα, τα χρώματα και τις υφές των φυλλωμάτων. Να προβλέπεις τι θα ανθίσει αυτήν την εποχή αλλά και την επόμενη. Να δημιουργείς μία σύνθεση κάτω από θόλους από φύλλα. Να επιδιώκεις τις αντιθέσεις στα ύψη, στα σχήματα και στις χρωματικές παλέτες. Να φαντάζεσαι έναν κήπο σε στρώσεις, πράγμα που απαιτεί βαθιά γνώση του πότε θα ανθίσουν και πότε θα μαραθούν τα φυτά. Αν η κηποτεχνία μοιάζει με τη ζωγραφική, τότε ο Garrett δίνει έμφαση τόσο στο φόντο όσο και στο πρώτο επίπεδο. Αντίστοιχα, η ανάλυση που κάνει σε έναν κήπο μοιάζει με τον τρόπο που ένας επιμελητής μουσείου συντάσσει το εποπτικό υλικό, επισημαίνοντας όσα θα έπρεπε να γνωρίζει ο επισκέπτης.
Κάθε μέρα, ένας καινούργιος κόσμος
Οι μέρες μας στην έπαυλη Great Dixter ξεκινούσαν μετά το πρωινό γεύμα στις 8.30 ακριβώς, οπότε και μεταφερόμασταν οδικώς από το ξενοδοχείο στην πύλη της. Τα περισσότερα πρωινά περιφερόμασταν στους κήπους χωρίς τα πλήθη επισκεπτών, απολαμβάνοντας την ησυχία και το πρωινό φως. Στη συνέχεια εμφανιζόταν ο Garrett και μας έπαιρνε μαζί του στις γύρες του, κατά τις οποίες επιθεωρούσε πώς είχαν τα πράγματα στον κάθε κήπο ξεχωριστά, εξηγώντας μας παράλληλα τις αρχές της κηπουρικής του.
Ένα πρωί μας οδήγησε στον κήπο «Long Border» (σ.σ. το μακρύ παρτέρι) που φιλοξενούσε δέντρα, λουλούδια, φτέρες, αναρριχητικά, γρασίδι, θάμνους και βολβούς. Σταμάτησε και κοίταξε προβληματισμένος ένα ξερό κομμάτι γης που όμως ήταν γεμάτο ζωή το καλοκαίρι. Το επόμενο πρωί επιστρέψαμε για να αποτιμήσουμε τις νέες φυτεύσεις, που, όμως, υποπτευόταν πως δεν λειτουργούσαν και πως ίσως θα έπρεπε να επαναξιολογηθούν. Κάθε χρόνο αντικαθιστά το 80% του «Εξωτικού Κήπου», που κάποτε φιλοξενούσε αποκλειστικά τριαντάφυλλα. Κάποια στιγμή σταμάτησαν να ευδοκιμούν, οπότε μαζί με τον Lloyd τα ξερίζωσαν. Στη θέση τους δημιούργησαν έναν πειραματικό κήπο που περιλαμβάνει τροπικά φυτά, τα οποία πρέπει κάθε χρόνο να ξεριζώνονται προσεκτικά και να αποθηκεύονται σε εσωτερικό χώρο, προκειμένου να αντέξουν και τους πιο ήπιους αγγλικούς χειμώνες. Μια άλλη μέρα κινηθήκαμε προς τον κήπο «Wall Garden», όπου και πάλι εντοπίσαμε ένα κενό κομμάτι. Tην επόμενη μέρα φυτεύθηκε με το καλλωπιστικό φυτό «γυνέριο» (pampas grass), το οποίο ο Garrett έκρινε ιδανικό, γιατί θα παρείχε δομή στον κήπο μέχρι αργά τον χειμώνα.
Ο Garrett δίδασκε δια της επανάληψης, δείχνοντας μας πρώτα τον ίδιο τον κήπο, και μετά διαφάνειες που εξηγούσαν πώς λειτουργούν οι διαδοχικές σπορές και γιατί είναι σημαντικό η ίδια έκταση να σχεδιάζεται έτσι ώστε να παρουσιάζει οπτικό ενδιαφέρον όλες τις εποχές του χρόνου. Ξεκινά με φυτά που θα αποτελούν το σημείο ενδιαφέροντος, όπως γιούκα, κωνοφόρα ή κουφοξυλιές – είδη που θα επιβιώσουν το μεγαλύτερο δυνατό διάστημα κατά τη διάρκεια του χρόνου. Έπειτα προσθέτει στρώσεις από φυτά –γαλάνθους που ανθίζουν τον Φεβρουάριο, πρίμουλες που ανθίζουν την άνοιξη, ψευδο-τσουκνίδες που κρατάνε όλο το φθινόπωρο, και νεράγκαθα, τα κιτρινισμένα απομεινάρια των οποίων δημιουργούν σχήματα ακόμα και κάτω από μία λεπτή στρώση χιονιού. Ο Garrett εκτιμά την κίνηση, τις αντιθέσεις, και το συναίσθημα και ελέγχει το χρώμα, το σχήμα και το ύψος των φυτών, έτσι ώστε να δημιουργούνται κυματισμοί.
Αυτού του είδους ο σχεδιασμός απαιτεί προσεκτικό προγραμματισμό και βαθιά γνώση των ειδών: πόσο γρήγορα μεγαλώνουν σε πλάτος και ύψος ή ποια θα προσφέρουν σκιά, ώστε μία ακόμα στρώση φυτών να μπορέσει να ευδοκιμήσει από κάτω τους. Ποια θα κάνουν χώρο για τα γύρω φυτά και ποια θα τα πνίξουν. Πόσο βαθιά και σε τι πλάτος θα αναπτυχθούν οι ρίζες τους. O Garrett παρομοιάζει τον σχεδιασμό και τη συντήρηση ενός κήπου με τις προετοιμασίες για ένα δείπνο – τι πρέπει να γίνει εγκαίρως και τι την τελευταία στιγμή, πόσες ώρες θα χρειαστούν για την προετοιμασία (ξεχορτάριασμα, κλάδεμα, φύτευση μονοετών φυτών), ποια συστατικά χρειάζονται και πώς θα συνδυαστούν.
Όταν μεταφερόμασταν στο εσωτερικό της έπαυλης, το μάθημά μας γινόταν στην αίθουσα Yeoman’s του κυρίως κτιρίου που σχεδιάστηκε από τον επιφανή αρχιτέκτονα Sir Edwin Lutyens συνδυάζοντας δύο κτίσματα (ένα του 15ου και ένα του 16ου αιώνα) με μία νεότερη προσθήκη που ολοκληρώθηκε το 1912. Το Yeoman’s είχε τζάκι, καναπέδες και ένα μακρύ τραπέζι με άβολες καρέκλες (δεν μας πείραζαν γιατί πιστεύαμε ότι θα μας ανάγκαζαν να μένουμε συγκεντρωμένοι κατά τη διάρκεια των πολύωρων μαθημάτων), διακοσμημένο με απλά μπουκέτα από τους κήπους, συμπεριλαμβανομένου ενός μπουκέτου από τα λεγόμενα «kiss-me-over-the-garden-gate», κάτι υπέροχα φυτά με κρεμαστά φούξια άνθη.
Η συντροφικότητα ήταν μεταδοτική και εμείς οι μαθητές συχνά τελειώναμε τις μέρες μας με ποτά και κουβεντολόι που κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ. Αναλύαμε τα όσα μάθαμε, ανταλλάσσαμε φωτογραφίες από κήπους όπως άλλοι ανταλλάσσουν φωτογραφίες των παιδιών τους και σχεδιάζαμε πώς θα χωρίζαμε και πώς θα φανταζόμασταν εκ νέου τις δικές μας φυτεύσεις. Μετά, πέφταμε ξεροί για ύπνο για να σηκωθούμε νωρίς το επόμενο πρωί, να απολαύσουμε το πλήρες αγγλικό πρωινό και να ξεκινήσουμε το επόμενο κεφάλαιο στην εκπαίδευσή μας.
Ένα από αυτά ήταν αφιερωμένο στην πασσάλωση: ο Garrett μας έδειχνε τον σωστό τρόπο να τοποθετούμε πασσάλους ως στήριξη για τα φυτά, σε δημόσιους κήπους όπως αυτοί του Great Dixter που εκτίθεται συνεχώς στο κοινό και είναι εξαιρετικά χρήσιμοι σε περιβάλλοντα όπως το δικό μου που βάλλονται από δυνατούς αγέρηδες. Εξασκηθήκαμε στον κόμπο «ψαλιδιά» για να συνδέουμε τους πασσάλους από μπαμπού και μάθαμε να τους τοποθετούμε κάτω από φύλλα και πίσω από τους βλαστούς για να μην φαίνονται.
Ένα άλλο κεφάλαιο αφορούσε στη σύσταση του εδάφους: συμβουλευόμενοι τα πολυσέλιδα εγχειρίδιά μας, παρακολουθούσαμε τον Garrett να αναμιγνύει το χώμα από τους κήπους με πρόσθετα στοιχεία, όπως κομμάτια από φλοιούς δέντρων, αμμοχάλικα και οργανική ύλη για τη μεγιστοποίηση της αποστράγγισης και την ενθαρρύνση της ανθοφορίας. Στη συνέχεια, ο Garret προσδιόριζε τις ποσότητες αζώτου, φωσφόρου και καλίου που είναι ιδανικές για κάθε φυτό.
Θεαματικός επίλογος
Την τελευταία μέρα, ο Garrett μας εξέτασε για να διαπιστώσει τι είχαμε μάθει. Μας χώρισε σε δύο ομάδες και μας ανέθεσε να σχεδιάσουμε παρτέρια για περιβάλλοντα πλήρως εκτεθειμένα στον ήλιο. Ορίσαμε ποια φυτά θα χρησιμοποιούσαμε ως «άγκυρες» (σημεία ενδιαφέροντος) και ποια για τις επιμέρους στρώσεις, με βάση τις ανάγκες τους σε ήλιο, το χρόνο ανάπτυξής τους και το πόσα χρειαζόμασταν για κάθε στρώση, εξετάζοντας κατά πόσο το σχέδιό μας παρείχε αρκετές αντιθέσεις σε ύψος, φύλλωμα και χρώμα.
Ο Garrett ενέκρινε την προσοχή που δείξαμε στις αντιθέσεις και την εποχικότητα, αλλά σχολίασε πως και των δύο ομάδων τα παρτέρια ήταν υπερβολικά γεμάτα με φυτά και είτε δεν είχαν αρκετή κίνηση είτε δεν έκαναν στρατηγική χρήση χρωμάτων και σχημάτων ώστε να τραβούν το βλέμμα. Μετά πήγαμε όλοι μαζί σε μία φιλόξενη παμπ για το αποχαιρετιστήριο δείπνο –παρουσία πολλών από το προσωπικό της έπαυλης– που περιλάμβανε ρoσμπίφ, ψητό αρνί, κοτόπουλο με σάλτσα, πουτίγκα Yorkshire και πελώριες μερίδες sticky toffee pudding (σ.σ. ζουμερό σπογγώδες κέικ με ψιλοκομμένους χουρμάδες, καλυμμένο από ένα ζεστό καραμελωμένο σιρόπι μαύρης ζάχαρης), apple crumble (σ.σ. μηλόπιτα με τριφτή ζύμη) και παγωτό.
Σηκωθήκαμε το επόμενο πρωί και προσπαθήσαμε να προετοιμαστούμε ψυχολογικά για την επιστροφή στην κανονική ζωή. Κάποιοι από εμάς επιστρέψαμε στην έπαυλη για έναν πρωινό περίπατο στους κήπους πριν αυτοί ανοίξουν για το κοινό. Εγώ κατευθύνθηκα σε ένα από τα αγαπημένα μου σημεία, τον κήπο «Sunk», που περιβάλλεται από τον κήπο «Barn». Και οι δύο κήποι έχουν για φόντο τα χαρακτηριστικά λευκά καμίνια του Οast house, του κτίσματος στο οποίο σε παλαιότερες εποχές γινόταν η αποξήρανση του λυκίσκου που χρησιμοποιείται στην μπύρα. Υπό το απαλό πρωινό φως και με τα εκπαιδευμένα μου πλέον μάτια, παρατήρησα το περίγραμμα μιας αχλαδιάς που αναρριχούνταν πάνω σε ένα καφασωτό, τις βαθυ-κόκκινες ντάλιες που πρώτος είχε φυτεύσει ο Lloyd και τα πλατιά, κοκκινο-πράσινα φύλλα της μπανανιάς δίπλα στα ντελικάτα μωβ αστράκια (σ.σ. μοιάζουν με τα χρυσάνθεμα και είναι γνωστά στην Αγγλία ως Michaelmas daisies). Έκλεισα τα μάτια μου και απόλαυσα το κελάηδισμα των πουλιών. Τα άνοιξα και είδα πεταλούδες να παραδίδονται στην οργιαστική βλάστηση. Και έπειτα έφυγα.
* Η Susan Chira είναι αρχισυντάκτρια του The Marshall Project και πρώην ρεπόρτερ και συντάκτρια των The New York Times.