Σε ένα σκουριασμένο, παρατημένο βαγόνι στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπράλου κάποιοι ερωτευμένοι έχουν γράψει τα ονόματά τους. Σε μια πέτρινη γαλαρία στα Στενά του Νέστου, ο Φώτης φωτογραφίζει έναν κοκκινολαίμη που μπαινοβγαίνει ατάραχος. Ο Άκης βάζει το αυτί του στη ράγα, για να επιβεβαιώσει δήθεν ότι δεν πλησιάζει τρένο. Ο Γιώργης προσπαθεί να κρατήσει ισορροπία πάνω στις γραμμές. Μεγάλοι άνθρωποι παίζουμε σαν παιδιά, θυμόμαστε όλες τις ταινίες με τρένα που έχουμε δει –από σπλάτερ μέχρι ρομάντζα– και όλους τους σχετικούς στίχους που έχουμε τραγουδήσει κατά καιρούς.
Η πεζοπορία στις γραμμές του τρένου ασκεί άλλου τύπου γοητεία. Η ταχύτητα και η δύναμη ενός τόσο εμβληματικού μέσου μεταφοράς υπονοούνται. Όταν το τρένο δεν είναι εδώ, φύση και άνθρωποι γαληνεύουν. Μετά τον Βουραϊκό και το Πήλιο, δύο ακόμα σημεία στην Ελλάδα είναι τόσο όμορφα και τόσο ιστορικά ώστε να αποκτήσουν τουριστικό τρενάκι, όπως έχει αποφασιστεί: τα Στενά του Νέστου στην Ξάνθη και το φαράγγι του Ασωπού στη Φθιώτιδα. Και είναι και από τα ελάχιστα σημεία στα οποία, παράλληλα με τις γραμμές του τρένου, έχουν αναδειχθεί πεζοπορικές διαδρομές.
Σταυρούπολη - Τοξότες
Πορεία με τον Νέστο
Τολμώ να πω ότι τα Στενά του Νέστου με τους μαιάνδρους είναι μία από τις ωραιότερες πεζοπορικές διαδρομές στην Ελλάδα και συγχρόνως ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της χώρας. Ο τεράστιος Νέστος, που χωρίζει τη Μακεδονία από τη Θράκη, πηγάζει από τη Βουλγαρία και εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος, στο διάσημο Δέλτα του, που αποτελεί Εθνικό Πάρκο. Δίπλα του, άλλοτε υψώνονται εντυπωσιακά βράχια και άλλοτε απλώνονται παρόχθια δάση, ενώ στο τμήμα από τη Σταυρούπολη έως τους Τοξότες «τρέχουν» μαζί του οι γραμμές του τρένου. Γέφυρες και πετρόκτιστες γαλαρίες-έργα τέχνης σχηματίζουν ένα σκηνικό που δεν ξεχνάς ποτέ.
Αυτή η διαδρομή, μέχρι την πανδημία, αποτελούσε το δρομολόγιο του επιβατηγού τρένου που συνέδεε την Αλεξανδρούπολη με τη Θεσσαλονίκη. Ακόμα παλαιότερα, λειτουργούσε και το Περιβαλλοντικό Τρενάκι Νέστου, που προσέφερε, κυρίως σε σχολεία, ένα σημαντικό περιβαλλοντικό μάθημα και παράλληλα μια απίθανη εμπειρία. Μέχρι αμφότερα να ενταχθούν και πάλι στα δρομολόγια, τη γραμμή διασχίζουν μόνο τα εμπορικά τρένα και οι δρεζίνες του ΟΣΕ. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο επιλέξαμε να μην πεζοπορήσουμε πάνω στις γραμμές του τρένου –το παλιό μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι εργάτες της γραμμής έχει, έτσι κι αλλιώς, κλείσει από τη βλάστηση και τις επιχώσεις–, αλλά να ακολουθήσουμε το μονοπάτι Nestos – Rodopi Trail, που αποτελεί και τμήμα του ευρωπαϊκού Ε6. Το καλό με αυτή τη διαδρομή είναι ότι μπορείτε να επιλέξετε ακριβώς τον χρόνο που θέλετε να περπατήσετε, αφού περνά από χωριά που προσεγγίζονται με το αυτοκίνητο. Το λιγότερο καλό είναι ότι δεν γίνεται όλη κατά μήκος του ποταμού και της σιδηροδρομικής γραμμής. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να φροντίσετε για τη μετακίνησή σας προς την αφετηρία και από τον τερματισμό του μονοπατιού.
«Μπορούμε να μπούμε από Σταυρούπολη, από Κομνηνά ή από Κρωμνικό. Διάλεξε», μου λέει ο Ηλίας Γερμαντζίδης, δείχνοντας τον χάρτη που έφτιαξε για τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Μαζί με τη Ραλού Βλαχοπούλου έχουν ιδρύσει τη χαρτογραφική εταιρεία Route, με έδρα την Ξάνθη, και ασχολούνται με την αποκατάσταση μονοπατιών σε όλη την Ελλάδα ‒ σε αυτό συμμετείχαν κάνοντας τη μελέτη.
Παρότι το Nestos – Rodopi Trail είναι πολύ μεγαλύτερο (ξεκινά από την Ξάνθη και φτάνει στο δασικό χωριό Ερυμάνθου, στη Ροδόπη), το τμήμα στο οποίο αναφερόμαστε έχει μήκος 20 χλμ. και θα πρέπει να υπολογίζετε περίπου 8 ώρες για να το περπατήσετε ολοκληρο. Είναι το ίδιο μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν για αιώνες οι άνθρωποι της περιοχής για το εμπόριο των περίφημων καπνών που καλλιεργούσαν.
Το πρώτο τμήμα από τη Σταυρούπολη έως το Κρωμνικό (4 ώρες) περνά από τη μεγάλη σιδηροδρομική γέφυρα της Σταυρούπολης και κινείται παράλληλα με τη γραμμή και το ποτάμι σε ένα ήμερο, αγροτικό τοπίο. Για εμάς, όμως, αξίζει περισσότερο να επιλέξετε το κομμάτι από τον εγκαταλελειμμένο οικισμό του Κρωμνικού έως τη Γαλάνη (4 ώρες). Θα δείτε τα ερείπια του παλιού οικισμού που ζωντανεύει το Πάσχα, καθώς οι κάτοικοι των Τοξοτών, με καταγωγή από εδώ, έρχονται και ανάβουν τα κεριά τους, θα χαϊδέψετε τα καλοκάγαθα σκυλιά των λιγοστών κτηνοτρόφων (μη θορυβηθείτε από τα αρχικά γαβγίσματα, το παίζουν φύλακες!), θα πεζοπορήσετε λίγο ακόμα, αν θέλετε να κατεβείτε στον σταθμό του τρένου (είναι παράκαμψη).
Στη συνέχεια, θα περάσετε το οροπέδιο, θα δείτε πιθανότατα τα άγρια άλογα του Νέστου, θα μπείτε σταδιακά στο πυκνό δάσος που είναι γεμάτο βελανιδιές, δαμασκηνιές και άλλα είδη και θα παρατηρήσετε τα μανιτάρια. Θα περπατήσετε στο παλιό καλντερίμι που σώζεται κατά τόπους, θα χάσετε το φως του ήλιου από την πυκνή βλάστηση της ρεματιάς και έπειτα θα αρχίσετε να βγαίνετε σε ξέφωτα, με θέα στην κοιλάδα του Νέστου, προς την οποία και κατηφορίζετε. Παγκάκια για ξεκούραση θα συναντάτε συχνά στο διάβα σας ‒ φτιάχτηκαν στο πλαίσιο αποκατάστασης του μονοπατιού, όπως και οι ξύλινοι φράχτες που, όπως ήταν φυσικό, έχουν πλέον πέσει. Η σήμανση επίσης δεν είναι ιδανική στα καίρια σημεία, συνεπώς καλό είναι να έχετε τον νου σας (για παράδειγμα, μετά το Κρωμνικό στη μεγάλη δεξαμενή που θα συναντήσετε, προχωράτε δεξιά και κάτω, δεν ακολουθείτε το πλακόστρωτο στο τέλος της).
Κάποτε το μονοπάτι τέμνει τη σιδηροδρομική γραμμή και εσείς συνεχίζετε απέναντι, προσεγγίζοντας επιτέλους τον Νέστο. Το ωραιότερο τμήμα της διαδρομής ξεκινά. Σαν ζούγκλα στην αρχή, με τις γραμμές να παίζουν κρυφτό με τη βλάστηση, σύντομα θα μπείτε στα περίφημα Στενά του Νέστου, τα Τέμπη της Θράκης όπως επίσης λέγονται. Περπατάτε σε ένα πανέμορφο, λαξευμένο μονοπάτι, το οποίο ανεβοκατεβαίνει και ελίσσεται, όπως προστάζει ο βράχος και οι περίφημοι μαίανδροι. Βλέπετε δίπλα σας τις γραμμές και τις εντυπωσιακές γαλαρίες, την παρόχθια βλάστηση, τις αμμουδιές και το ποτάμι, σε μια διαδρομή που δεν θα θέλετε να τελειώσει. Ενάμισι χιλιόμετρο πριν από τον τερματισμό βρίσκεται και ένα δημοφιλές σημείο θέας, που όμως θα σας χαλάσει τη διάθεση: Λόγω της γειτνίασης με τη Γαλάνη, πολλοί έρχονται εδώ για βόλτα, πετώντας τα ποτήρια του καφέ στον ανοιχτό κάδο, ο οποίος ξεχειλίζει, αφού δεν φαίνεται να τον αδειάζει κανείς.
Στη Γαλάνη, στο τέλος της διαδρομής, υπάρχει τεράστια παραλία, πάρκινγκ, καντίνα και εταιρείες υπαίθριων δραστηριοτήτων. Ευτυχώς είναι χειμώνας. Το καλοκαίρι εδώ, λέει, γίνεται το αδιαχώρητο από σκηνές, ψησταριές και φωτιές.
Αυτό που στα αλήθεια αξίζει να συμβεί σύντομα είναι να επαναλειτουργήσει το τουριστικό τρενάκι, αλλά και να διανοιχθεί το μονοπάτι παράλληλα με τις γραμμές, περνώντας και από τα εγκαταλελειμμένα Λιβερά, ο σιδηροδρομικός σταθμός των οποίων λειτούργησε κάποτε ως ξενώνας. Κι αν εκλείψουν τα σκουπίδια και η αισθητική κακοποίηση στη Γαλάνη, τότε σίγουρα θα μιλάμε για μία από τις ωραιότερες εμπειρίες που μπορεί να ζήσει κάποιος ταξιδεύοντας στην Ελλάδα. Έχει όλες τις προϋποθέσεις.
Info
›› Τα χωριά της περιοχής δεν φημίζονται για τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και εδώ η φύση κερδίζει όλες τις εντυπώσεις. Εκτός από πεζοπορίες, αξίζει με το παραπάνω η κατάβαση του Νέστου με canoe-kayak (Riverland, τηλ. 25410-62488). Ωστόσο, ενδιαφέρον έχει μια βόλτα στη Σταυρούπολη, η οποία διαθέτει και Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 6944-437472), ένας καφές με τους ντόπιους σε κάποιο από τα καφενεία και, φυσικά, η βόλτα στον σιδηροδρομικό της σταθμό. Στα Κομνηνά αξίζει να αναζητήσετε τον Μακεδονικό τάφο (κατόπιν επικοινωνίας, τηλ. 25410-51003), τον μεγαλύτερο που έχει βρεθεί στη Θράκη, και στους Τοξότες να δείτε τον σταθμό και την παλιά τούρκικη γειτονιά με το τζαμί.
›› Για τη διαμονή εξυπηρετεί είτε η Σταυρούπολη στην αρχή της διαδρομής είτε το χωριό Τοξότες στο τέλος της. Εμείς επιλέξαμε τους Τοξότες και τον όμορφο ξενώνα Κοκκύμελον (τηλ. 25410-93551, kokkymelon.gr, από 60 ευρώ με πρωινό), στα ανακαινισμένα κτίρια που χρησιμοποιούσε για τις εργασίες των καπνών ο μεγάλος καπνέμπορος Τοπάτς Αλή. Αύρα θαλπωρής, σπιτικό πρωινό και οικογενειακή φιλοξενία.
›› Απλά, νόστιμα και τίμια θα φάτε στο ταβερνάκι Παλιός Σταθμός (τηλ. 25420-22490) στη Σταυρούπολη, δίπλα στις γραμμές του τρένου, το οποίο είναι ό,τι αναζητά κανείς σε ένα ορεινό χωριό. Άψογη εξυπηρέτηση, φρέσκα λαχανικά και πατάτες στο χέρι, τέλειο ψήσιμο και καλό χύμα κρασί – ενίοτε έχει και ζωντανή μουσική. Ωραίες γεύσεις, αλλά όχι σε τόσο ειδυλλιακό περιβάλλον, προσφέρουν τα Τέμπη του Νέστου (τηλ. 25420-93071), στη Γαλάνη.
Φθιώτιδα
Το Μονοπάτι των Σιδηροδρομικών
«Ξύπνα, ξύπνα γιατί χαράζει, δεν ακούς τα πουλάκια που λαλούνε;» τραγουδάμε πρωί πρωί σαν χαρούμενη σχολική εκδρομή το τσιτάτο του συνοδοιπόρου μας Ίωνα, ο οποίος, ως εκπαιδευτικός που μυεί τα παιδιά στην ομορφιά της φύσης, ξέρει πώς να ανεβάζει το κέφι. Μέσα στο φαράγγι του Ασωπού, ακούμε πράγματι τα πουλιά, ενώ ο χειμωνιάτικος ήλιος ανεβάζει ευχάριστα τη θερμοκρασία και δημιουργεί ενδιαφέρουσες αντιθέσεις στις πτυχώσεις του φαραγγιού. Με τι διάθεση να έκαναν άραγε καθημερινά την ίδια διαδρομή οι εργάτες της δεκαετίας του 1890; Τότε ήταν που ο Χαρίλαος Τρικούπης πέρασε στη Βουλή τον νόμο για την αποπεράτωση του σιδηροδρόμου και η Λαμία απέκτησε σύνδεση με τον Πειραιά και τη Λάρισα. Το πέρασμα ωστόσο από την περιοχή του Μπράλου έως την κοιλάδα του Σπερχειού και το Λιανοκλάδι, μέσα από το φαράγγι του Ασωπού, έμελλε να αποτελέσει το μεγάλο αγκάθι του εγχειρήματος. Ως το δυσκολότερο τμήμα του, άλλαξε αρκετές φορές χέρια κατασκευαστικής εταιρείας, για να καταφέρει τελικά να λειτουργήσει επίσημα το 1908. Περιλάμβανε τη σήραγγα του Μπράλου, μήκους 2 χλμ., άλλες μικρότερες, καθώς και πολλές οδογέφυρες και σήραγγες στην Οίτη. Το συγκεκριμένο κομμάτι λειτούργησε έως το 2018, οπότε και εγκαινιάστηκε η νέα γραμμή μέσω σήραγγας Καλλιδρόμου, ενώ αναμένεται να φιλοξενήσει τουριστικό τρενάκι λόγω της ιστορίας, της φύσης και των υπέροχων τεχνικών έργων. Ακριβώς για τους ίδιους λόγους συντηρήθηκε και αναδείχθηκε και το Μονοπάτι των Σιδηροδρομικών, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι εκατοντάδες Έλληνες και ξένοι εργάτες που εργάστηκαν για την κατασκευή της γραμμής, μεταφέροντας τα υλικά με ζώα.
Η αφετηρία του βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Ηράκλεια, ακριβώς απέναντι από το εκκλησάκι. Εκεί μπορείτε να αφήσετε το αυτοκίνητο (προσοχή, καθώς είδαμε στον δρόμο σπασμένα τζάμια, οπότε πιθανότατα παρατηρούνται κλοπές). Στην αρχή είναι ένας ανηφορικός, κακοτράχαλος χωματόδρομος, οπότε όσοι διαθέτουν τζιπ μπορούν να προχωρήσουν οδικώς λίγο περισσότερο.
Το φαράγγι του Ασωπού είναι πανέμορφο και το βλέπουμε από ψηλά, καθώς το μονοπάτι έχει χαραχθεί στα βορειοδυτικά του τοιχώματα. Από τη μία η Οίτη, από την άλλη το Καλλίδρομο. Ομαλό βραχώδες έδαφος κάτω από ψηλά βράχια με μεγάλες σπηλιές. Παρότι σήμανση υπάρχει μόνο όπου είναι απολύτως απαραίτητη, είναι δύσκολο να χαθείς.
Σταδιακά, οι γραμμές του τρένου αρχίζουν να εμφανίζονται χαμηλότερα μέσα στην πυκνή βλάστηση, έως ότου διακρίνουμε την πρώτη μεγάλη γέφυρα: ένα θαυμαστό τεχνικό έργο, που σε κάνει να απορείς με την κατασκευή του σε μια τόσο δύσβατη τοποθεσία. Φαντάζεσαι εργάτες και ζώα να μεταφέρουν ράγες και πέτρινα αγκωνάρια, να λαξεύουν ίσως επιτόπου, να ανοίγουν στο χέρι, μόνο με σκαπάνες, τις σήραγγες. Τα δύο τρίτα του μονοπατιού είναι και τα ομορφότερα, παρόλο που απέχουν αρκετά από τις γραμμές. Έπειτα, βγαίνεις από το φαράγγι και περπατάς σε δάσος από χαμηλή, μακία βλάστηση, όπου επιβάλλονται οι βελανιδιές και οι κουμαριές. Φτάνουμε σε χωματόδρομο, στρίβουμε αριστερά και ξαναμπαίνουμε σε μονοπάτι – ουσιαστικά πάνω στις γραμμές του τρένου, οι οποίες σύντομα μας φέρνουν στο τέρμα της διαδρομής, στον σιδηροδρομικό σταθμό Ασωπού, που δεν λειτουργεί πια.
Το μονοπάτι αυτό καθαυτό έχει μήκος 4,5 χλμ. και δεν θα σας πάρει περισσότερο από δύο ώρες για να το περπατήσετε. Στο μεγαλύτερο μέρος του είναι βατό και καλύπτει μια υψομετρική διαφορά 240 μ., η οποία δεν γίνεται σχεδόν καθόλου αισθητή. Το μόνο που χρειάζεται προσοχή είναι τα τρία σαθρά σημεία του στο πρώτο μισό της διαδρομής, όπου μικρές κατολισθήσεις έχουν δημιουργήσει σάρες – στο ένα υπάρχει μάλιστα και συρματόσκοινο.
Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να επιστρέψετε από την ίδια διαδρομή, αν και θα μπορούσατε να βγείτε από τον χωματόδρομο στο χωριό Δελφίνο, όπου όμως θα πρέπει να σας περιμένει αυτοκίνητο. Εναλλακτικές επιλογές είναι να συνεχίσετε επιπλέον δύο ώρες πεζοπορία έως την Παύλιανη ή να επιστρέψετε μέσα από το φαράγγι, κάτι όμως που δεν ενδείκνυται τους χειμερινούς μήνες, καθώς η πορεία γίνεται μέσα στην κοίτη του ποταμού. Η επιστροφή δε από τις γραμμές του τρένου είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Όταν πάντως η γραμμή του τρένου επαναλειτουργήσει ως τοπική και τουριστική, θα μπορεί κανείς να φτάσει έως τον σταθμό Ασωπού με το τρένο και να κατεβεί από εκεί το ιστορικό μονοπάτι – τι ωραιότερο;
Info:
›› Μετά την πεζοπορία, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να βυθιστείτε στα ιαματικά νερά των λουτρών Δαμάστας, γνωστά και ως Ψωρονέρια, που απέχουν ελάχιστα από την αφετηρία του μονοπατιού. Με θερμοκρασία 33 βαθμών Κελσίου, ατμίζουν δελεαστικά τον χειμώνα και θεωρούνται ιδανικά για τη θεραπεία της ψωρίασης και γενικώς για δερματικές παθήσεις.
›› Αν σας περισσεύει χρόνος και όρεξη, κάντε μια βόλτα στον Μπράλο με τον όμορφο σιδηροδρομικό σταθμό και τα παλιά παροπλισμένα τρένα και στη Γραβιά, στο χάνι της οποίας έγινε η μεγάλη μάχη υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Το χάνι δεν σώζεται πια, όμως στο σημείο όπου βρισκόταν έχει ανεγερθεί μνημείο.
›› Για τη διαμονή σας, πολύ βολικά είναι τα σπιτάκια του Milias Camp (τηλ. 22650-91620, miliascamps.gr, από 70 ευρώ με πρωινό) στη Γραβιά. Μοιάζουν με μικρά καταφύγια, φιλοξενούν έως 5 άτομα, διαθέτουν τζάκι και είναι ιδανικά για παρέες πεζοπόρων και οικογένειες.
›› Για φαγητό επιλέξτε Το Τζάκι (τηλ. 6936-921638) στη Γραβιά. Μεγάλη ποικιλία σε μαγειρευτά ημέρας, όπως ο κόκορας με χυλοπίτες και το αγριογούρουνο στιφάδο, αλλά και νόστιμα ψητά ή σούβλας.
