Στα όρια του Αρχιπελάγους στέκεται ένα νησί πολύ κοντά στα λιμάνια της Αττικής, αρκούντως όμως βυθισμένο στο Αιγαίο ώστε να μυρίζει Κυκλάδες. Είναι μικρό αλλά αρκετά μεγάλο, ώστε κάποιοι κάτοικοί του να θέλουν να χωρίζονται σε «βόρειους» και «νότιους». Είναι ένα βασίλειο της πέτρας, αλλά έχει αμυγδαλιές, συκιές, εύφορες λαγκαδιές και κτηνοτροφία. Στέκεται σεμνό στη νησιωτική μας φιλολογία, αλλά κρύβει στις σελίδες της ιστορίας του μεσαιωνικά κάστρα, πειρατές, ακροπόλεις και λείψανα πρόσφατης βιομηχανίας. Οι γηγενείς του κάτοικοι αποκαλούνται Θερμιώτες, από τα θερμά ιαματικά του νερά, ενώ στην αρχαιότητα λέγονταν Δρύοπες και ο βασιλιάς τους, ο Κύθνος, ήταν που έδωσε στο νησί το όνομά του. Ποτέ δεν είχε τουριστική φήμη, όμως τα τελευταία λίγα χρόνια την πλησιάζει με αποφασιστικό βήμα ο υπερτουρισμός. Μόλις δύο ώρες μακριά από το Λαύριο και τρεις από τον Πειραιά, η Κύθνος, αυτό το κρυμμένο μικρό θαύμα των Κυκλάδων, περιμένει φιλόξενη και προσηνής να μας δείξει μια δυσεύρετη πλέον αθωότητα, που αναπόφευκτα έχει ημερομηνία λήξης.
Περπατάμε μέσα σε αρχαία μονοπάτια, ανάμεσα σε θεριεμένη ανοιξιάτικη βλάστηση και δίπλα σε εντυπωσιακά δομημένες ξερολιθιές – αυτά τα περίτεχνα έργα επίμονης τέχνης, που οργώνουν τις ατελείωτες χαμηλές κορυφογραμμές του νησιωτικού αναγλύφου. Εδώ κάθε σπιθαμή γης έχει καλλιεργηθεί. Στο σημείο όπου οι λαϊκές ξερολιθιές του ανθρώπινου μέτρου μετατρέπονται σε μεγαλιθικές δομές που μοιάζουν να έχουν γίνει από ράτσα ημίθεων, καταλαβαίνουμε πως έχουμε εισέλθει στα ερείπια μιας πανάρχαιας πολιτείας. Βρισκόμαστε στο Βρυόκαστρο και ένα γιγάντιο πέτρινο κλιμακοστάσιο ενώνει την αρχαία ακρόπολη με τη θάλασσα, εκεί όπου στέκεται ένα νησάκι σχεδόν ενωμένο με την ακτή, το Βρυοκαστράκι.
Στο βάθος του τοπίου διακρίνουμε κάτι που μας επαναφέρει στο σήμερα: μια στενή λωρίδα άμμου που την περικυκλώνουν δύο θάλασσες, τη διάσημη παραλία της Κολώνας, πρωταγωνιστικό θέμα καλοκαιρινών φωτογραφιών και θαλάσσιων προορισμών. Κοιτάμε τα λιγοστά σκάφη που έχουν ρίξει άγκυρα δίπλα της και, γνωρίζοντας πως το καλοκαίρι γίνονται αληθινός στόλος, ξεκινάμε μια απογευματινή πεζοπορία προς τα εκεί, τώρα που είναι ευκαιρία να τη δούμε ερημική. Στο διάβα μας συναντάμε μια άλλη παραλία: σιωπηλή, μακριά, με αρμυρίκια και κρυστάλλινα νερά, έχει το παράξενο όνομα Απόκρουση. Τη χαρακτηρίζει μια απόκοσμη ησυχία, λες και ήρθαμε στο τέλος του κόσμου – ο οδηγός μας, ο Γιώργος, μας πληροφορεί πως τη θερινή σεζόν σφύζει από κόσμο. Σήμερα όμως όλα είναι γαλήνια εδώ, και στο τοπίο πρωτοστατεί ένα παραδοσιακό, μεγάλο άσπρο σκαρί και δύο άνδρες που δουλεύουν πάνω του. Είναι μια μεγάλη τουριστική λάντζα, ένα από τα αρκετά σκάφη που τα καλοκαίρια μεταφέρουν λουόμενους από τον Μέριχα προς την Κολώνα.
Ο ένας εκ των ανδρών είναι ο Αλέκος Βιτάλης, πλοιοκτήτης και καπετάνιος. Παραδίπλα στέκεται ένας υδραίικος βαρκαλάς, που του ανήκει κι αυτός. «Σκαρωμένος στη Σύρο», μας πληροφορεί. Ένα σκαρί από την Ύδρα, φτιαγμένο στη Σύρα, τώρα αραγμένο σε μια παραλία της Κύθνου: μια ακόμα μικρή και άγνωστη περιπέτεια της ελληνικής ξυλοναυπηγικής.
Συνεχίζουμε το περπάτημά μας στο σιωπηλό τοπίο προς την Κολώνα, και, στο μπιτς μπαρ της, που το καλοκαίρι είναι γεμάτο επισκέπτες, δεν υπάρχει ψυχή. Πίνουμε ένα κρασί πάνω από την εντυπωσιακή αυτή αμμουδερή γλώσσα και σε λίγο έρχεται ένα ταχύπλοο να μας παραλάβει για να μας γυρίσει στον Μέριχα. O κυβερνήτης του είναι ένας ευγενικός νεαρός και το μικρό σκάφος πετάει σβέλτα πάνω από τα νερά που βάφονται μυστήρια από το λυκόφως. Το βράδυ επισκεπτόμαστε τη Μεσαριά – τη Χώρα του νησιού. Ακολουθώντας ένα δρομάκι γεμάτο πολύχρωμα μαγαζιά και ζωή, καταλήγουμε σε μια μικρή πλατεία και στην ταβέρνα του Ντέτζη. Σε αυτή τη φιλόξενη νησιωτική φωλιά απολαμβάνουμε την τοπική κουζίνα και παίρνουμε μια πρώτη γεύση από το γαστριμαργικό θαύμα που αποτελεί το τυρί της Κύθνου. Είμαστε στις Κυκλάδες, σε μια όμορφη πλατεία που θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται στη Χώρα της Αμοργού, της Φολεγάνδρου ή στα χωριουδάκια της Τήνου. Το προσωπικό είναι ευγενικό και όλοι τριγύρω μας χαμογελούν, λες και ξέρουν πως βρίσκονται σε ένα ευλογημένο μέρος.
Η παράδοση εμπνέει, οι άνθρωποι δημιουργούν
Το επόμενο πρωί συνεχίζουμε τη βόλτα μας στη Μεσαριά. Σε ένα σημείο που μοιάζει κεντρικό, δίπλα στο εκκλησάκι της Παναγιάς του Κάστρου με τα ημικυκλικά σκαλοπάτια, ένα καφενείο, τον πύργο του ρολογιού και ένα παρκάκι με ανθισμένα παρτέρια και προτομές παλιών τοπικών ευεργετών, στέκεται ένα διώροφο αρχοντικό, που είναι ο ξεκάθαρος πρωταγωνιστής του τοπίου. Σπίτι μιας ισχυρής γυναίκας της Κύθνου του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, της Μαργιώρας, χτισμένο από τον παππού της το 1886, είχε πρόσφατα την τύχη να αποκτήσει μια πολύχρωμη νέα ζωή στα χέρια του δισέγγονού της, αρχιτέκτονα Φώντα Διαλεισμά. Μαζί με έναν φίλο και συνεταίρο, τον Μιχάλη Δανεσσή, το μετέτρεψαν σε επιχείρηση εστίασης με εξαιρετική αισθητική, εκλεκτικό φαγητό, καφέ, κοκτέιλ, λίστα επιλεγμένων κρασιών και ένα μικρό ντελικατέσεν με ποιοτικά τοπικά προϊόντα. Του έδωσαν το όνομα, φυσικά, της προγιαγιάς, κι έτσι η μητριαρχική φιγούρα της παλιάς Μαργιώρας αναβιώνει σήμερα.
Λίγα μέτρα πιο κάτω στο στενό, ο Γιάννης Παγανέλης, για πολλά χρόνια δημοσιογράφος στην Αθήνα, αντλώντας κι αυτός έμπνευση από τις ρίζες του στο νησί, έχει δημιουργήσει ένα εργαστήρι εξαιρετικών εδεσμάτων, το ζαχαροπλαστείο Τραταμέντο. Καθώς μας μιλάει με ενθουσιασμό για τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί, χαζεύουμε το κατάστημά του, που είναι λες και βγήκε από άλλη εποχή, από ένα παραμύθι που διαδραματίζεται σε ένα μικρό χωριό χαμένο κάπου στο πέλαγος. Δύο βήματα πιο κάτω, τη δύναμη της τοπικής γαστρονομίας διαδέχεται εντυπωσιακά η τέχνη της τοπικής κεραμικής. Ο Γιώργος Γεωργούλης συνεχίζει την παράδοση με τον γιο του Γιάννη, τον οποίο βλέπουμε επί το έργον, να δουλεύει στον τροχό. Τον χώρο, ένα αυτοσχέδιο λαογραφικό μουσείο, κατακλύζουν στρατιές από πολύχρωμα ζωγραφισμένα κεραμικά σκεύη. Είναι όμως και μια άλλη μεγάλη τοπική παράδοση που ακόμη συνεχίζεται εδώ από τη νέα γενιά, αυτής της τυροκομίας. Στο σύγχρονο εργαστήριο Κύθνιος Τύρος της Γαρυφαλλιάς Μάνεση και της αδερφής της Φιλίππας, συναντάμε τις δύο γυναίκες που αποφάσισαν να μείνουν στο νησί τους, επενδύοντας στις παραδόσεις του.
Από τη Δρυοπίδα στους Αντώνηδες
Φτάνοντας στον επόμενο προορισμό μας, τη Δρυοπίδα, νιώθουμε το νησί να μεγαλώνει, να αποκτά δύο πρωτεύουσες, δύο μεριές. Ο οικισμός αυτός είναι ένα μελίσσι από σπίτια με κεραμιδένιες στέγες. Δεν παρουσιάζει τη στερεοτυπική κυκλαδίτικη εικόνα της Χώρας, κι αυτό μάλλον οφείλεται στα κεραμίδια, τα οποία έφεραν από τα καμίνια της Αθήνας οι τοπικοί αγγειοπλάστες που πήγαν εκεί ως εργάτες. Κι όμως, ενώ χανόμαστε μέσα στα στενά, έχουμε βυθιστεί και πάλι στο Αιγαίο. Σκαλοπάτια, στενάκια, ανατροπές, στροφές, μικρές πλατείες κι εκκλησάκια που εμφανίζονται ξαφνικά: η Δρυοπίδα είναι ένας λαβύρινθος. Όταν εισερχόμαστε στο σπήλαιό της, το Καταφύκι, η ζέστη της άνοιξης, που είναι έτοιμη να γίνει καλοκαίρι, μετατρέπεται σε δροσιά. Στις μεγάλες του αίθουσες φανταζόμαστε τη λαχτάρα των ντόπιων στους καιρούς της πειρατείας που έβρισκαν καταφύγιο εκεί και ακούμε τις μουσικές από τα πανηγύρια που έστησαν εκεί σε στιγμές χαράς. Τα απομεινάρια του βιομηχανικού παρελθόντος είναι επίσης εδώ: τα μεταλλεύματα ακόμη φαίνονται στις λαξευμένες πέτρες και τα τούνελ ξεδιπλώνονται σε μυστικές διαδρομές που δεν θα μάθουμε ποτέ, καταλήγοντας σε σκουριασμένες, παρατημένες πια, προβλήτες-σκάλες πάνω από τη θάλασσα. Τα ερείπια των κεντρικών κτιρίων της παλιάς μεταλλευτικής εταιρείας του νησιού στέκονται σήμερα σαν φαντάσματα στην περιοχή Λεύκες. Τόσο είχαν εντυπωσιάσει τους ντόπιους, που τα είχαν ονομάσει «σπιτάρες».
Στον όρμο της Αγίας Ειρήνης συναντάμε μέσα στο δειλινό έναν μικρόκοσμο που αποτελείται από μια ψαροταβέρνα, ένα καφέ-μπαρ και μια μικρή μπουτίκ ρούχων με την ονομασία Aneme. Οι ιδιοκτήτες της, η Άρια και ο Νικόλας, μας υποδέχονται φιλόξενα στο νησιωτικό βασίλειό τους, όπου δεν φυσούν οι άνεμοι και που, όπως μαθαίνουμε, το καλοκαίρι γεμίζει από αγκυροβολημένα σκάφη. Το ίδιο βράδυ, σε ένα γαμήλιο γλέντι στου Ντέτζη, ένας βιολιστής-τραγουδιστής και ο ίδιος ο Ντέτζης που παίζει λαούτο αυτοσχεδιάζουν δυνατά, τραχιά και ψυχωμένα. Τα νησιώτικα που παίζουν έχουν κάτι ακατέργαστο, κάτι από την παλιά Κύθνο που σιγά σιγά φεύγει.
Την επομένη, ο καθαρός πρωινός ήλιος κάνει τις χαρμόσυνες δονήσεις του όρμου της Παναγίας της Κανάλας να εκπέμπουν ένα ζωογόνο φως. Ένα πευκοδάσος κρέμεται δροσερά πάνω από κρυστάλλινα νερά και, περιπλανώμενοι ανάμεσα στα μικρά, γαλήνια παραθεριστικά σπίτια του οικισμού, κάνουμε στάση για βουτιά στους Αντώνηδες, μια ονειρεμένη παραλία με τη βραχονησίδα Πιπέρι απέναντί της να μοιάζει στα ανοιχτά σαν τεράστια πέτρα πεταμένη στη μέση του Αιγαίου. Αργότερα, στην τοπική ταβέρνα Αρχιπέλαγος, βρίσκουμε καταπληκτική ντόπια κουζίνα, στην παραλία Γαϊδουρόμαντρα μια ακόμα δόση κυκλαδίτικου εξωτισμού και στη Νάουσα το παραθαλάσσιο ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονα, που στέκεται σαν φάρος σε μια χερσόνησο που ενώνεται με το νησί με μια μικρή τσιμεντένια γέφυρα.
Οι μύθοι του κάστρου
Όλα τα τοπία της Κύθνου είναι μαγικά, αλλά ούτε που φανταζόμασταν αυτό που μας περιμένει ψηλά, σε έναν ανεμοτσακισμένο γκρεμό, στα βόρεια του νησιού. Εκεί, στο ενετικό κάστρο της Ωριάς, μας αποκαλύπτεται ένας συγκλονιστικός τόπος βγαλμένος από μεσαιωνικές μυθολογίες. Με κομμένη την ανάσα βλέπουμε γκρεμούς να κατρακυλούν στο ηλιοβασίλεμα και στο στενό Κύθνου-Τζιας. Ατενίζοντας την παραλία του Σκλάβου, διακόσια μέτρα προς τα κάτω, φανταζόμαστε ιστορίες με ιππότες και ναυτικούς του Μεσαίωνα. Περπατώντας υπνωτισμένοι στα ερείπια της εναέριας αυτής πόλης του ενετικού Αιγαίου, διαβαίνουμε απομεινάρια από μικροσκοπικές πλατείες, καταστήματα, σπίτια και εκκλησάκια, στριμωγμένα μέσα σε πέτρινα τείχη στην κορυφή του νησιού, πάνω από τις φουρτούνες και τον πλου των καραβιών.
Την τελευταία μας μέρα επισκεπτόμαστε τα Λουτρά, την παραθαλάσσια λουτρόπολη της Κύθνου, δημοφιλή από την εποχή της βασίλισσας Αμαλίας. Οι αλλοτινές τουριστικές εγκαταστάσεις των λουτρών (σχεδιασμένες από τον Χανς Κρίστιαν Χάνσεν και τον Ερνέστο Τσίλερ) και το πάλαι ποτέ Ξενία, παρατημένα εδώ και κάποιον καιρό, τώρα ετοιμάζονται για μια δεύτερη νιότη στα χέρια ενός Ισραηλινού επιχειρηματία. Συνομιλούμε για λίγο μαζί του στη μαρίνα του οικισμού, όπου μας μιλά με αγάπη για την Κύθνο όπου, όπως λέει, βρήκε την παλιά αυθεντική Ελλάδα. Δίπλα μας τα ιστιοφόρα έρχονται και φεύγουν ασταμάτητα.
Τα Λουτρά και δίπλα τους η Αγία Ειρήνη ήταν ανέκαθεν απάγκιοι όρμοι για να καταφεύγουν οι ναυτικοί από το μπουγάζι του Κάβο Ντόρο. Το επόμενο πρωί, μπαίνοντας μέσα στις ριπές και στα κύματα του, με έναν φρέσκο βοριά να χορεύει πάνω κάτω το καράβι της επιστροφής, το κάστρο της Ωριάς είναι λες και παρακολουθεί τον πλου μας. Κρεμασμένο πάνω στους γκρεμούς, εποπτεύει αγέρωχα όλο το πέλαγος, σίγουρο πως θα το επισκεφτούν μόνο όσοι σεβαστούν και αφουγκραστούν την ιστορία του. Η Κύθνος, απλωμένη κάτω από το βλέμμα του, μοιάζει αθώα και αγνή – ένας από τους τελευταίους παραδείσους του Αιγαίου.
Σημειωματάριο
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Το Λαύριο είναι το πλησιέστερο λιμάνι στην Κύθνο και το ταξίδι (ανάλογα με το καράβι) μπορεί να διαρκέσει από 1 ώρα και 45 λεπτά έως 2,5 ώρες (από 10 ευρώ η απλή μετάβαση). Το ταξίδι από τον Πειραιά έχει διάρκεια 3 ώρες (από 27,50 ευρώ η απλή μετάβαση).
Λόγω της εγγύτητάς της στην Αθήνα (απέχει μόνο 25 μίλια από αυτήν), πολλοί ιδιοκτήτες ταχύπλοων σκαφών επιλέγουν την Κύθνο ως προορισμό μονοήμερης εκδρομής, αλλά και οι ιστιοπλοϊκές εκδρομές της θερινής σεζόν χρησιμοποιούν τις δύο μαρίνες της (στον Μέριχα και στα Λουτρά) ως πρώτο (ή τελευταίο) τους σταθμό. Τέλος, συνδέεται ακτοπλοϊκά με πολλά άλλα νησιά, αποτελώντας δημοφιλή στάση για island hopping.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Chora Kythnos Suites (Χώρα, τηλ. 22810-31780, chorakythnossuites.gr). Πολυτελής επιλογή, σε απόσταση αναπνοής από τη Χώρα (5 λεπτά με τα πόδια). Μικρές σουίτες σχεδιασμένες με μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια και στρώματα Cocomat. Μεγάλη κοινόχρηστη πισίνα, γυμναστήριο και πλούσιο πρωινό. Από 230 ευρώ η σουίτα.
Ξενώνας Kοντσέτα (Μέριχας, τηλ. 22810-33024, kontseta.gr). Παραδοσιακός ξενώνας σε ύψωμα πάνω από το λιμάνι και τη μαρίνα του Μέριχα. Τα δωμάτια είναι λιτά και καλόγουστα, έχουν ωραία θέα πάνω από τη θάλασσα και η οικογένεια στην οποία ανήκουν είναι εξαιρετικά φιλόξενη. Από 85 ευρώ το δίκλινο.
Loukia’s Apartments (Λουτρά, τηλ. 22810-31500, loukiasapartments.gr). Το καλύτερο «μπαλκόνι» των Λουτρών. Οικογενειακή επιχείρηση, που προσφέρει διαμονή σε μια σειρά από καλόγουστα διαμερίσματα 50 μ. από τα ιαματικά λουτρά και 20 μ. πάνω από τη θάλασσα. Δίπλα τους στέκεται ένα τοπόσημο της περιοχής, ο πύργος Μαζαράκη. Από 50 έως 150 ευρώ το δίκλινο.
ΦΑΓΗΤΟ
Όστρια (Μέριχας, τηλ. 22810-33017). Ψαροταβέρνα δίπλα στον μόλο των αλιευτικών καϊκιών του Μέριχα. Ο Μανώλης, ο ιδιοκτήτης, είναι εξαιρετικός ψήστης και η εξυπηρέτηση κορυφαία.
Ντέτζης (Χώρα, τηλ. 22810-31204). Κλασική παραδοσιακή ταβέρνα-ψησταριά σε γραφική πλατεία της Χώρας. Ευγενικό σέρβις, καλή σχέση ποιότητας-τιμής.
Αρχιπέλαγος (Κανάλα, τηλ. 22810-32380). Ο ευγενέστατος ιδιοκτήτης αυτής της εξαιρετικής ταβέρνας, Δημήτρης Μπουρίτης, διαλέγει τα καλύτερα τοπικά υλικά και η μητέρα του, στην κουζίνα, μαγειρεύει καταπληκτικά. Επιβάλλεται να δοκιμάσετε τα σφουγγάτα, τη ρεβιθάδα καθώς και κάποια από τα τυριά τους, όπως το τρίμμα και την κοπανιστή.
Κατερίνα (Λουτρά, τηλ. 22810-31418). Παραδοσιακή ταβέρνα σε βεράντα με υπέροχη θέα προς τα Λουτρά.
Άριας (Αγία Ειρήνη, τηλ. 22810-31371, arias.gr). Για φρέσκο ψάρι και αστακό στον γραφικό όρμο της Αγίας Ειρήνης.
Μαργιώρα (Χώρα, τηλ. 22810-31809, margiora.gr). Εστιατόριο, wine-cocktail bar και delicatessen σε άψογα ανακαινισμένο αρχοντικό της Χώρας. Όπως δηλώνουν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες του για την κουζίνα τους: «Λάθος συνταγές για τις σωστές πρώτες ύλες – αυστηρά κυκλαδίτικες, δημιουργικά πειραγμένες».
ΑΓΟΡΕΣ
Παραδοσιακό Αγγειοπλαστείο Γ. Γεωργούλη (Xώρα, τηλ. 6942-423325). Ένα πωλητήριο-αληθινή «κιβωτός» της τοπικής αγγειοπλαστικής με μεγάλη γκάμα κεραμικών.
Αneme (Αγία Ειρήνη, τηλ. 6945-514540). Μικρή εκλεκτική μπουτίκ πάνω στη θάλασσα, στον όρμο της Αγίας Ειρήνης, με boho ρούχα και αξεσουάρ από Έλληνες σχεδιαστές.
Κύθνιος Τύρος (Βουδόμαντρα, Χώρα, τηλ. 22810-31763). Ένα σύγχρονο τυροκομείο που κάτω από τη διεύθυνση δύο νέων ντόπιων κοριτσιών, της Γαρυφαλλιάς και της Φιλίππας Μάνεση, παράγει περιορισμένο αριθμό κορυφαίων γαλακτοκομικών προϊόντων. Ένας «ναός» του εξαιρετικού τυριού που παράγει η Κύθνος.
Τραταμέντο (Χώρα, τηλ. 22810-31638). Εργαστήριο ζαχαροπλαστικής που χρησιμοποιεί αγνά τοπικά προϊόντα. Κάθε γλυκό είναι ένα χειροποίητο αριστούργημα. Απίθανα αμυγδαλωτά.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Experience Kythnos (experiencekythnos.gr, Γιώργος Βαδιβούλης, 6979-118996). Εξορμήσεις, πεζοπορίες και θεματικές περιηγήσεις στα αξιοθέατα του νησιού από έναν νέο, ενθουσιώδη Θερμιώτη, ο οποίος γνωρίζει καλά τον τόπο του.
