Αν και ο λόγος που ήθελα να επισκεφτώ την Ικαρία ήταν για να ζήσω ένα από τα φημισμένα πανηγύρια της μετά από δύο χρόνια περιορισμών, φτάνοντας εκεί με κέρδισαν κάποια άλλα χαρακτηριστικά της. Το πρώτο ήταν το φυσικό της κάλλος, ένας ιδιαίτερος συνδυασμός άγριου ανάγλυφου και έντονης βλάστησης που την κάνει να ξεχωρίζει από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας. Ως μικρή ήπειρο την περιγράφει χαρακτηριστικά ο Άγγελος Καλοκαιρινός, μέλος του Ορειβατικού Πεζοπορικού Συλλόγου Ικαρίας. Και αποδίδει τον πλούτο και τις εναλλαγές των τοπίων της στο γεγονός ότι βρίσκεται στα απώτερα όρια της ασιατικής τεκτονικής πλάκας, αλλά και στη θεωρία που θέλει το νησί να παίρνει τη σημερινή μορφή του από τις γεωλογικές αναστατώσεις που προκάλεσε η έκρηξη κάποιου μεγα-ηφαιστείου στο νότιο μέρος του, πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια.
Τη σχεδόν εξωτική ομορφιά της την αισθάνεσαι όταν αντικρίζεις τοπία όπως η παραλία της Λευκάδας, λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Αγίου Κηρύκου. Το χωμάτινο μονοπάτι που κατηφορίζει από τον κεντρικό δρόμο φτάνει γρήγορα στη θάλασσα και η συνέχεια της διαδρομής απαιτεί μια άσκηση ισορροπίας επάνω στις κροκάλες. Μετά από περίπου δέκα λεπτά περπάτημα προς τα δεξιά, η θάλασσα αχνίζει κι ο αέρας έχει μια μυρωδιά από θειάφι, αφού τα νερά που αναβλύζουν εδώ είναι ιαματικά. Πλησιάζω το νερό με λαχτάρα, αλλά το ζευγάρι που απολαμβάνει ήδη το λουτρό του μου φωνάζει να σταματήσω. Μου εξηγούν ότι το νερό μπροστά μου είναι τόσο καυτό, που μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα. Μου υποδεικνύουν τον βράχο που χρησιμοποιούν ως σημείο εισόδου και προειδοποιούν για τις κοφτερές πεταλίδες και τη γλιστερή επιφάνεια του πετρώδους βυθού. Η άγρια ομορφιά της Ικαρίας δεν έρχεται χωρίς τίμημα.
Περπατώ πολύ προσεκτικά και, καθώς βυθίζομαι σταδιακά μέσα στο ζεστό νερό, η θάλασσα δημιουργεί μια αίσθηση ασφαλούς αγκαλιάς. Μουλιάζοντας στα θερμά λουτρά, ατενίζω την εντυπωσιακή, βραχώδη κορυφογραμμή και συστηνόμαστε με τους υπόλοιπους λουομένους: έναν Ελληνοαμερικανό, μια Αγγλίδα και δύο Αυστραλούς. Ξεκινάμε να κουβεντιάζουμε και η συζήτηση οδηγείται γρήγορα στο θέμα των «blue zones» – των περιοχών, δηλαδή, της υφηλίου που ξεχωρίζουν για τη μακροβιότητα των κατοίκων τους. Αυτός ήταν και ο λόγος που τους έφερε στην Ικαρία.
«Μπλε ζώνη» και Πράμνιος οίνος
Στα μυστικά της «μπλε ζώνης» μυείται και το διεθνές κοινό επισκεπτών του οινοποιείου Καρίμαλη στην Πηγή, μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ευδήλου. Σε μια κατάφυτη πλαγιά με θέα τη θάλασσα, οι πεζούλες στις οποίες φύονται τα αμπέλια θυμίζουν κερκίδες αρχαίου θεάτρου. Το ειδυλλιακό σκηνικό συμπληρώνουν πέτρινα οικήματα ηλικίας άνω των 500 ετών. Τα αντιπειρατικά αυτά σπίτια, καμουφλαρισμένα μέσα στο φυσικό τοπίο, αποτελούν παράδειγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των ορεινών οικισμών του νησιού. Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελένη Καρίμαλη παραδίδει μαθήματα ικαριώτικης μαγειρικής, ακολουθώντας πρακτικές όπως το ψήσιμο του φαγητού σε χαμηλή θερμοκρασία, η χρήση προζυμιού στο ψωμί και η προσθήκη του ελαιολάδου στο τέλος του μαγειρέματος. Καθώς την ακολουθώ για να βάλει μια γάστρα με γίγαντες στον ξυλόφουρνο, διασταυρωνόμαστε με την κόρη της Ηλιάνα, η οποία ξεναγεί μια ομάδα επισκεπτών στο οινοποιείο. Περπατάμε παρέα ανάμεσα στα κλήματα την ώρα που ο ήλιος ετοιμάζεται να δύσει και μας εξηγεί τα χαρακτηριστικά τοπικών ποικιλιών, όπως το Φωκιανό, το Μπεγλέρι και το Κούντουρο. Μάλιστα, από το Φωκιανό φτιάχνεται και ο περίφημος Πράμνιος οίνος, ταυτισμένος με την Ικαρία ήδη από την εποχή του Ομήρου.
Η βόλτα μας συνεχίζεται στο πέτρινο λιοτρίβι του κτήματος, η ηλικία του οποίου εκτιμάται στα 1.200 χρόνια, και ολοκληρώνεται στον χώρο του εστιατορίου. Εκεί, με θέα τον αμπελώνα και τη θάλασσα, δοκιμάζoυμε παραδοσιακά πιάτα σπιτικής νοστιμιάς, όπως οι μελωμένοι γίγαντες, η πίτα με χόρτα εποχής και το σουφικό, η ικαριώτικη εκδοχή του μπριάμ. Ο Γιώργος, ο πατέρας της Ηλιάνας, σπεύδει να εξηγήσει ότι το αλάτι στο τραπέζι είναι εμποτισμένο με μούστο κρασιού, καθώς αυτό του προσδίδει προβιοτικές ιδιότητες. Πρόκειται για ένα από τα μυστικά μακροζωίας που μοιράζεται με τις ομάδες επισκεπτών που συμμετέχουν στα retreats του κτήματος.
Στην πλάτη του δράκου
Ακολουθώντας τη συμβουλή της Ηλιάνας, οδηγούμε προς το όρος Κοσκινά, στην απόκρημνη κορυφή του οποίου έστεκε κάποτε το κάστρο που προστάτευε τους Ικαριώτες από τους πειρατές. Κατά μήκος της διαδρομής, εντυπωσιάζουν οι πελώριοι γρανιτικοί όγκοι αλλά και ο τρόπος που κάποιοι από αυτούς αξιοποιήθηκαν για να δημιουργηθούν μοναστικά κελιά, αγροικίες και ξωκλήσια. Ανάμεσά τους, το παρεκκλήσι της Θεοσκέπαστης, σφηνωμένο ανάμεσα σε δύο πελώριους βράχους λίγο έξω από την Πηγή.
Καθώς ανηφορίζουμε με τα πόδια στο μονοπάτι προς το κάστρο του Κοσκινά, τα κουδούνια των κατσικιών αντηχούν στον κάμπο και τη θέα μονοπωλούν τα περιβόλια και τα αμπέλια που απλώνονται γύρω από την κωνική κορυφή του Κοσκινά. Τη στιγμή που σπρώχνουμε τη μεταλλική πόρτα της πέτρινης πύλης για να περάσουμε, ένα κοπάδι από κατσίκια ξεχύνεται τρομαγμένο από το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, παραδίδοντας αμαχητί την… κυριαρχία του άλλοτε κάστρου.
Εξίσου αφοπλιστική είναι η ομορφιά της φύσης στην παραλία του Να, στη βορειοδυτική πλευρά της Ικαρίας. Το ποτάμι που διασχίζει το φαράγγι της Χάλαρης συναντά τη θάλασσα σε ένα σημείο με τόσο ιδιαίτερη γεωμορφολογία, που μόνο τυχαία δεν θα επελέγη πριν από χιλιετίες για να χτιστεί εδώ ένας ναός αφιερωμένος στην Άρτεμη. Τα άγρια βράχια που αγκαλιάζουν την παραλία θυμίζουν πλάτη κοιμισμένου δράκου, φρύγανα χαϊδεύουν τα ερείπια του ναού και η ησυχία σε καλεί να αφουγκραστείς τον ήχο του ανέμου στα βούρλα του ποταμιού. Εκεί που θα έστεκαν κάποτε οι κολόνες του ναού, μια παρέα από Αμερικανίδες επιδίδονται σε άσκηση διαλογισμού. Και μόνο η εικόνα που δημιουργούν με το περίγραμμα και την ακινησία των σωμάτων τους αρκεί για να σε γαληνέψει.
Η επιστροφή των πανηγυριών
Γρανιτικό και απόκοσμο είναι το τοπίο και στο νοτιοδυτικό τμήμα της Ικαρίας. Τα λιγοστά δέντρα έχουν πάρει μόνιμη κλίση από τους έντονους ανέμους που φυσούν στην περιοχή, ενώ ο χωματόδρομος που κατηφορίζει προς το απέραντο γαλάζιο οδηγεί στο φυσικό μπαλκόνι όπου βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Ισιδώρου, που γιορτάζει στις 14 Μαΐου. Πρόκειται για τη γιορτή που ανοίγει την καλοκαιρινή σεζόν των πανηγυριών στο νησί. Όσο είναι σε εξέλιξη η πρωινή λειτουργία, ο Μάκης, ο Στέλιος, ο Κώστας και ο Σίμος σείουν την πελώρια κατσαρόλα στην οποία ετοιμάζουν γίδα βραστή και τηγανίζουν ασταμάτητα πατάτες για τα 2.000 άτομα που περιμένουν. Ο Μάκης γεμίζει τα ποτήρια μας με κόκκινο κρασί παραγωγής του κι ο Στέλιος κάνει τις συνεννοήσεις για την παραλαβή των αρκετών εκατοντάδων κιλών κρέατος που ψήνεται σε φούρνους της γύρω περιοχής. Τα τραπέζια που έχουν στηθεί στη μικρή πλατεία δίπλα στο ξωκλήσι γεμίζουν σταδιακά με κόσμο όλων των ηλικιών και εθνικοτήτων. Ανάμεσά τους, τα ζευγάρια που γνωρίσαμε στην παραλία της Λευκάδας, οι Αμερικανίδες που συναντήσαμε στον Να, Ικαριώτες που ήρθαν για την περίσταση από την Αθήνα αλλά και η νεολαία του νησιού. Το πανηγύρι είναι η εκδήλωση στην οποία συναντιούνται όλες οι «φυλές» της Ικαρίας.
Μια παρέα κτηνοτρόφων με προσκαλούν να καθίσω στο τραπέζι τους και ανυπομονούν να ξεκινήσει η ζωντανή μουσική. Με το που αρχίζουν να παίζουν τα όργανα, η πίστα γεμίζει από κόσμο που στροβιλίζεται σε ομόκεντρους κύκλους – πολύ περισσότερους απ’ όσους θα φανταζόταν κανείς ότι χωράει ο τόπος. Ήταν γιγαντωμένη η επιθυμία για ξεφάντωμα μετά από δύο χρόνια διακοπής των πανηγυριών λόγω πανδημίας κι αυτό εξηγεί και τη μαραθώνια διάρκεια της γιορτής του Αγίου Ισιδώρου. Μέχρι το ξημέρωμα το κοινό συνεχίζει να χορεύει τα πάντα: από ικαριώτικο και συρτό μέχρι την τοπική, ανάλαφρη εκδοχή του βαλς και του τανγκό. Αλλά και το ίδιο το πανηγύρι θα αποτελούσε για μέρες βασικό θέμα συζήτησης στις πλατείες των γύρω χωριών. Ώσπου το διαδέχτηκε η προετοιμασία για το επόμενο.
Σημειωματάριο
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Στην Ικαρία θα φτάσετε αεροπορικώς με απευθείας πτήσεις της Sky Express (skyexpress.gr) και της Olympic Air (olympicair.com). Ενδεικτική τιμή: από 160 ευρώ με επιστροφή. Το ακτοπλοϊκό ταξίδι από τον Πειραιά για Άγιο Κήρυκο διαρκεί από 6 έως 13½ ώρες (από 43 ευρώ η απλή μετάβαση, με Blue Star Ferries ή Hellenic Seaways) και από Πειραιά για Εύδηλο 6 ώρες και 45 λεπτά (από 54,50 ευρώ η απλή μετάβαση, με Blue Star Ferries).
ΔΙΑΜΟΝΗ
- Erofili Beach Hotel (Αρμενιστής, τηλ. 22750-71058, από 85 ευρώ). Σύγχρονο ξενοδοχείο με παραδοσιακά στοιχεία, πάνω στη θάλασσα.
- Κατοικίες Τοξότης (Αρμενιστής, τηλ. 22750-71570, από 90 ευρώ). Συγκρότημα κατοικιών μοντέρνας αισθητικής με θέα τη θάλασσα.
- Karras Star Hotel (Αυλάκι Καλαμουρίδα, τηλ. 22750-71024, από 60 ευρώ). Παραθαλάσσιο ξενοδοχείο ανάμεσα στον Εύδηλο και στο Γιαλισκάρι.
ΦΑΓΗΤΟ – ΓΛΥΚΟ
- Στο Καμπί (Άγιος Δημήτριος, τηλ. 22750-41641). Παραδοσιακές συνταγές ικαριώτικης κουζίνας αλλά και μοντέρνα πιάτα στην όμορφη πλατεία του Αγίου Δημητρίου στις Ράχες.
- Mary Mary (Αρμενιστής, τηλ. 22750-71595). Το μενού περιλαμβάνει τόσο παραδοσιακές γεύσεις, όπως η καθούρα (τοπικό κατσικίσιο τυρί) και το σουφικό, όσο και ψητά και ζυμαρικά.
- Karimalis Farmhouse Restaurant (Πηγή, τηλ. 6943-506951). Σπιτική κουζίνα με έμφαση στις χορτοφαγικές επιλογές, μέσα στους ειδυλλιακούς αμπελώνες του οινοποιείου.
- Κιαλάρης (Γιαλισκάρι, τηλ. 22750-71227). Γραφικό ψαροταβερνάκι με μικρό κατάλογο που εστιάζεται στο φρέσκο ψάρι, ιδανικό για ούζο με θέα τη θάλασσα.
- Γυναικείος Συνεταιρισμός Χριστού Ραχών Ικαρίας (Χριστός, τηλ. 22750-41076). Μοντέρνα αλλά και παραδοσιακά γλυκά και καφές από τα χέρια των μελών του συνεταιρισμού.
ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Σχεδόν κάθε δεκαήμερο του καλοκαιριού έχει και το δικό του πανηγύρι. Ανάμεσά τους, το πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στην Αρέθουσα στις 17 Ιουλίου, του Προφήτη Ηλία στις Ράχες στις 20 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής στο Πετροπούλι στις 26 Ιουλίου, του Σωτήρα στον Χριστό Ραχών στις 6 Αυγούστου, του Αγίου Φανουρίου στον Άγιο Δημήτριο στις 27 Αυγούστου, αλλά και το μεγα-πανηγύρι της Λαγκάδας τον Δεκαπενταύγουστο. Επίσης, στην Πλαγιά στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι συμμετέχοντες στο πανηγύρι πληρώνουν για το φαγητό και το ποτό που καταναλώνουν, ενισχύοντας τον πολιτιστικό σύλλογο που το διοργανώνει.
ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
Το άγριο ορεινό τοπίο της Ικαρίας διατρέχει ένα πυκνό δίκτυο μονοπατιών το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι μέχρι και τη δεκαετία του 1970, οπότε ανοίχτηκαν κανονικοί δρόμοι στο νησί. Μία από τις πιο δημοφιλείς πεζοπορίες είναι αυτή στο φαράγγι της Χάλαρης, ποτάμι που έχει συνεχή ροή και δημιουργεί εντυπωσιακά τοπία. Επίσης, η διάσχιση του συνόλου –ή μέρους– των 50 χλμ. της κορυφογραμμής του όρους Αθέρας, που καλύπτει το νησί απ’ άκρη σ’ άκρη. Παλιά μονοπάτια συνδέουν μεταξύ τους και πολλά από τα χωριά του νησιού. Ο Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος Ικαρίας (τηλ. 6972-031006) έχει δημιουργήσει χάρτες των μονοπατιών, οι οποίοι είναι διαθέσιμοι στο opsikarias.blogspot.com, ενώ διαθέτει και οδηγούς βουνού.