Κείμενο: Vivian Song c.2022 The New York Times Company / Απόδοση: Μαρία Κωβαίου
Ως κάτοικος του Παρισιού, σχεδόν ποτέ δεν πρόσεχα τα δέντρα της πόλης, μέχρι που πριν από μερικά χρόνια έπεσα πάνω στην εξής εντυπωσιακή σκηνή: έναν νεαρό άνδρα ξαπλωμένο σε ένα από τα κλαδιά ενός ιαπωνικού δέντρου παγόδα, που κρεμόταν χαμηλά πάνω από μια λιμνούλα στο πάρκο Μπυτ-Σωμόν του 19ου διαμερίσματος.
Από τη στιγμή εκείνη κατάλαβα πως τα δέντρα της πόλης –από τις εντυπωσιακές κλαίουσες ιτιές κατά μήκος του Σηκουάνα μέχρι τους στρατιωτικά παρατεταγμένους «πλατάνους του Λονδίνου» κατά μήκος της Λεωφόρου των Ηλυσίων Πεδίων– παίζουν έναν υποτιμημένο δευτερεύοντα ρόλο στην ασύγκριτη κομψότητα και στο μεγαλείο του Παρισιού.
Ήταν μια επιφοίτηση που ήρθε με καθυστέρηση: τα δέντρα των πόλεων συχνά περνούν απαρατήρητα, ιδίως στο Παρίσι, όπου δεκάδες μεγαλοπρεπή αξιοθέατα τραβούν την προσοχή ντόπιων και επισκεπτών.
Τελευταία, ωστόσο, τα δέντρα έχουν αρχίσει να γίνονται αντιληπτά, τόσο από τους πολίτες όσο και από τους πολιτικούς, όχι μόνο ως μεμονωμένα μνημεία της φύσης, ίσης σημασίας με το Λούβρο και τον Πύργο του Άιφελ, αλλά και ως χρήσιμα εργαλεία στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Νομοθέτες, δενδροκόμοι και άλλοι επενδύουν στα δέντρα του Παρισιού, σχεδιάζοντας νέα αστικά δάση, αυξάνοντας τον αριθμό των προστατευόμενων ιστορικών δέντρων και διαμορφώνοντας αστικούς περιπάτους.
«Τα δέντρα αποτελούν σημαντικό κομμάτι της παριζιάνικης ταυτότητας», αναφέρει ο αντιδήμαρχος Christophe Najdovski, που είναι υπεύθυνος για τους χώρους πρασίνου της πόλης. «Η στοίχιση των δέντρων και οι πεζόδρομοι προσφέρουν εξαιρετική δόμηση στην πόλη και αποτελούν κληρονομιά 150 χρόνων. Βαδίζουμε στα χνάρια αυτής της κληρονομιάς».
Τα «αξιοσημείωτα δέντρα»
Όπως αποδείχθηκε τελικά, το ιαπωνικό δέντρο παγόδα (που έκτοτε έχει περιφραχθεί) είναι ένα από τα δεκαπέντε δέντρα της πόλης που έχει χαρακτηριστεί «αξιοσημείωτο δέντρο του Παρισιού» από την Arbres, μια εθελοντική οργάνωση που απαρτίζεται από μερικούς από τους πλέον εξέχοντες επιστήμονες, βοτανολόγους, κηπουρούς και συγγραφείς της χώρας. Στόχος της οργάνωσης είναι η προώθηση και η προστασία των πιο όμορφων, σημαντικών και σπάνιων δέντρων της Γαλλίας με τον επίσημο χαρακτηρισμό «Arbre Remarquable de France».
Στη λίστα της οργάνωσης συγκαταλέγονται επίσης: ένα δέντρο 420 ετών, που δεν είναι μεν ιδιαίτερα εντυπωσιακό αλλά έχει εξαιρετική πολιτιστική και βιολογική αξία. Η Ροβίνια η ψευδοακακία, που ήρθε από τη Βόρεια Αμερική και φυτεύτηκε το 1601 στη μικρή πλατεία Réné Viviani, απέναντι από την Παναγία των Παρισίων, αποτελεί το αρχαιότερο δέντρο της πόλης. Αν και το φύλλωμά του εξακολουθεί να πρασινίζει, το δέντρο φέρει σημάδια από βομβαρδισμούς του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο κομματιασμένος κορμός του στηρίζεται σε σιδερένιες δοκούς.
«Είναι το μητρικό δέντρο», μου εξηγεί η Béatrice Rizzo, δασολόγος μηχανικός του δήμου, κατά τη διάρκεια ξενάγησης. «Θα μπορούσαμε να πούμε πως όλες οι ψευδοακακίες στη Γαλλία προέρχονται από αυτό το ένα δέντρο».
Εκτός από τη λίστα της Arbres, που μπορεί κανείς να βρει στην ιστοσελίδα της οργάνωσης, ο δήμος του Παρισιού διατηρεί και έναν ξεχωριστό, πιο εκτενή κατάλογο αξιοσημείωτων δέντρων – και τα 176 που τον απαρτίζουν έχουν συμπεριληφθεί σε έναν διαδραστικό χάρτη, διαθέσιμο στο κοινό. Και οι δύο λίστες μοιράζονται κοινά κριτήρια επιλογής των δέντρων, όπως ηλικία, μέγεθος και αξία από βοτανική και πολιτιστική άποψη.
Η ψευδοακακία της πλατείας Réné Viviani φέρει τον χαρακτηρισμό «remarquable» τόσο από τον δήμο του Παρισιού όσο και από την Arbres, και είναι η τελευταία από τις έξι στάσεις ενός περιπάτου με θέμα τα δέντρα που έχει δημιουργήσει ο δήμος.
«Ένα κατεστραμμένο δέντρο όπως αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να επιβιώσει στη φύση», αναφέρει ο Georges Feterman, πρόεδρος της Arbres. «Είναι σαν να προστατεύουμε μνημεία. Γιατί συντηρούμε παλιές εκκλησίες; Γιατί αποτελούν μάρτυρες της ιστορίας των ανθρώπων».
Άλλα δέντρα-τοπόσημα που περιλαμβάνονται στον αστικό περίπατο είναι οι φλαμουριές που συνορεύουν με την Πλατεία των Βοσγίων και οι λεύκες της Πλατείας Λουί Αραγκόν στο Ιλ Σαιν-Λουί.
Ισχυρές δεσμεύσεις
Πέρυσι, Παρισινοί νομοθέτες ενέκριναν ένα σχέδιο που στόχο έχει τη φύτευση 170.000 νέων δέντρων σε όλη την πόλη μέχρι το 2026 και τη δημιουργία αστικών δασών που θα βοηθούν στον περιορισμό της αυξανόμενης ζέστης και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ο δήμος εξέδωσε επίσης ένα καταστατικό δέκα σημείων που περιλαμβάνει τη δέσμευση ότι θα προστατευτούν τα αξιοσημείωτα δέντρα του Παρισιού.
«Στόχος είναι να επανεξετάσουμε άρδην τον τρόπο που προσεγγίζουμε την πόλη, να προστατεύσουμε τα δέντρα και να φυτεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα μέσα στα επόμενα έξι χρόνια», σημειώνει ο αντιδήμαρχος Najdovski.
«Τα δέντρα που στοιχίζονται κατά μήκος λεωφόρων και κεντρικών οδών είναι κυρίως “μονοτυπικά’’ (σ.σ. ενός μόνο γένους), δηλαδή είτε πλάτανοι του Λονδίνου είτε αγριοκαστανιές, που δημιουργούν ένα επαναλαμβανόμενο τοπίο», εξηγεί η Avila Tourny, επικεφαλής αρχιτέκτονας του δήμου. «Το εφέ είναι μνημειακό, όπως οι Βερσαλλίες. Και στην καρδιά του Παρισιού δημιουργεί ένα πολύ κλασικό τοπίο».
Τα τελευταία χρόνια, αναφέρει η Rizzo, δασολόγος μηχανικός, η κλιματική κρίση έχει κάνει αρκετούς πολίτες να δεθούν συναισθηματικά με τα δέντρα της πόλης τους. Όταν περαστικοί τη βλέπουν να χτυπά τους κορμούς των δέντρων με ξύλινα σφυριά (σ.σ. με τον τρόπο αυτό οι δασολόγοι ανιχνεύουν κούφια τμήματα και αξιολογούν την υγεία ενός δέντρου), συχνά τη σταματούν ανήσυχοι και εκείνη πρέπει να τους καθησυχάζει και να τους εξηγεί πως κάνει απλώς «ιατρική επίσκεψη».
«Ποτέ πριν τα δέντρα δεν είχαν διαδραματίσει τέτοιο ρόλο σωτήρων του πλανήτη και της ευημερίας μας», προσθέτει. «Κάνω αυτή τη δουλειά εδώ και τριάντα χρόνια και ποτέ δεν έχω μιλήσει τόσο πολύ για τα δέντρα».
Πράγματι, την άνοιξη που μας πέρασε, η είδηση ότι ένας πλάτανος του Λονδίνου 200 ετών κοντά στον Πύργο του Άιφελ θα κοβόταν στο πλαίσιο ανάπλασης της περιοχής για τους Ολυμπιακούς του 2024 οδήγησε σε διαμαρτυρίες και πυροδότησε οργή στο διαδίκτυο που κράτησε εβδομάδες. Όταν ρωτήθηκε για την τύχη του δέντρου, ο αντιδήμαρχος Najdovski ανέφερε ότι ο δήμος επανεξετάζει τα σχέδιά του και ότι κανένα δέντρο δεν θα υλοτομηθεί κατά τη διάρκεια της ανάπλασης.