Τήνος: Ορεινή και ανεξάντλητη

Περπατάμε στα παραδοσιακά χωριά, χαιρόμαστε τη φύση, ανακαλύπτουμε το λιγότερο προβεβλημένο πρόσωπο της γοητευτικής Κυκλαδίτισσας.

Την Τήνο τη γνώρισα πολύ νωρίς. Είναι τόπος καταγωγής του ενός παππού μου, γι’ αυτό όσο ήμουν παιδί ένιωθα ότι είναι το 1/4 της ύπαρξής μου, τόσο σημαντική. Αλλά την ίδια στιγμή και λίγο ξένη. Την επισκεπτόμουν δύο βδομάδες το χρόνο και έμενα στο σπίτι της γιαγιάς μου. Κοιμόμουν σε ένα κρεβάτι με χνουδάκια τσόχινης κουβέρτας και μια ενοχλητική μυρωδιά από τα πολλά σκυλιά της, ξυπνούσα και την έβλεπα να στεγνώνει με το πιστολάκι τα κοντοκουρεμένα ξανθά μαλλιά της. Hταν μια ηλικιωμένη γυναίκα με κόμη παιδούλας και χαρακτήρα… περιχαρακωμένης γλύκας, καλή, αλλά απόλυτη, ευαίσθητη αλλά αυστηρή, υπερβολικά θρησκευόμενη, αλλά και με έναν δυτικότροπο ορθολογισμό. Στο μυαλό μου ήταν μια ενδιαφέρουσα, ανορθόδοξη απόληξη του μικρόκοσμου απ’ τον οποίο προερχόμουν. O,τι ακριβώς και η Τήνος: ένα νησί πανέμορφο, που όμως έκρυβε τα κάλλη του κάτω από τον φερετζέ, με έντονο θρησκευτικό στοιχείο και φανατική πίστη, αλλά και με κριτικό πνεύμα, με μια προβεβλημένη εκκλησία στη Χώρα και πολλές άσημες, με περίεργα ονόματα, στα άπειρα χωριά της ενδοχώρας. Είχα ακούσει πολλά γι’ αυτά τα χωριά, αλλά τα περισσότερα δεν τα είχα δει ούτε τα είχα περπατήσει. Η γνωριμία με έναν σύλλογο ζωηρών μεσήλικων πεζοπόρων ήταν η ευκαιρία μου να το κάνω.

Λουτρά, Περάστρα, Κώμη

Ξεκινάμε από τα Λουτρά, ένα χωριό που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, σε μια νοητή ευθεία βόρεια της Χώρας, με πολύ λίγους κατοίκους το χειμώνα. Είναι καθαρό, ήσυχο και -όπως πολλά χωριά της Τήνου- καθολικό. Το Μοναστήρι των Ιησουιτών είναι κλειστό, στη Μονή-Σχολή των Ουρσουλινών, όμως, έχουμε κανονίσει να μπούμε. Για την ιστορία, οι Ουρσουλίνες ξεκίνησαν ως «κοινότητα» το 1535, ενώ κάποιες δεκαετίες αργότερα έγιναν μοναχικό τάγμα. Στην Τήνο -και αφού είχαν ήδη φτάσει στη Νάξο- ήρθαν το 1862. Το συγκρότημά τους στα Λουτρά είναι τεράστιο, πολυώροφο και γεμάτο δωμάτια: υφαντικής, φυσικής ιστορίας, φαρμακείου, αναρρωτηρίου, όπου «υπήρχε ακόμη και μοναχή-γιατρός», όπως μας λέει ο ξεναγός μας. Βλέπω κάρτες και ζωγραφιές κολλημένες στους τοίχους, κοιτώνες με μικρά στρωμένα κρεβατάκια, μια απολιθωμένη ντουσιέρα που λειτουργούσε με κάρβουνο, ένα χειροκίνητο ασανσέρ με το οποίο ανεβοκατέβαιναν τα φαγητά, μια συλλογή από παλιές φωτογραφικές μηχανές. Το τέως βασίλειο των υπερδραστήριων μοναχών δίνει την εντύπωση ότι αποτελούσε πεδίο ευρείας καλλιέργειας για τις Τηνιακές (και όχι μόνο) κορασίδες που φοιτούσαν εκεί, έστω και αν η εκπαίδευση περνούσε μέσα από ένα παγιωμένο θρησκευτικό πρίσμα. Σήμερα, η μία και μοναδική Ουρσουλίνα μένει στη Χώρα της Τήνου.

Αφήνουμε πίσω μας τα ψήγματα μιας περασμένης μοναστικής ζωής και περνάμε στις τσαχπινιές της άνοιξης: λεμονιές, αγκιναροχώραφα, συκιές, βελανιδιές. Η ρεματιά της Περάστρας είναι τοπίο παραδείσιο, μόνο τα ουρί τής λείπουν… Κατηφορίζουμε το μονοπάτι προς το χωριό, που -όπως λέει και το όνομά του- λειτουργούσε ως πέρασμα. Φτάνοντας βρίσκουμε δύο ψυχές, έναν μαγκουροφόρο γέρο και μια μεγάλης ηλικίας κυρία, πολύ ζωντανή όμως, με ντύσιμο δεκαετίας ’70 -ροζ πουλόβερ και μια χοντρή ζώνη με μεταλλικές οπές-, η οποία φτιάχνει παραδοσιακά γλυκά. Είναι και οι δύο γλυκύτατοι και πολύ μόνοι – το χειμώνα, όπως μας λένε, στο χωριό μένουν δώδεκα άτομα. Λίγο μετά την Περάστρα, στο χωριό Κώμη, η καθολική ενοριακή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Αποκεφαλιστή είναι μεγαλοπρεπής, σε τραβάει να κάτσεις να την παρατηρήσεις, όμως η στιγμή είναι η πλέον ακατάλληλη για να κάνεις τον τουρίστα. Στην εκκλησία μπαίνει μια αντρική πομπή που βαστάει στα χέρια ένα φέρετρο. Απομακρυνόμαστε… σιωπηλά και σβέλτα!

Και τα τρία χωριά ήταν έκπληξη. Αν έχετε κέφι για περπάτημα, επισκεφτείτε τα όπως εμείς, υπό μορφήν οδοιπορικού, μέσα από τα μονοπάτια. Θα βρεθείτε στην καρδιά της Τήνου και θα δείτε με τα μάτια σας την πρώτη ύλη απ’ την οποία είναι φτιαγμένη: ευλαβικά χωριουδάκια με γλυσίνες και λεμονιές και μια ρεματιά βομβαρδισμένη με βελανίδια.

Ζωγράφοι και γλύπτες στον Πύργο

Αφήνουμε το κέντρο του νησιού και κατευθυνόμαστε βορειοδυτικά με προορισμό τον Πύργο. Αλλη σελίδα αυτή. Σ’ ένα από τα διασημότερα χωριά της Τήνου πρωταγωνιστές δεν είναι οι λεμονιές και οι βελανιδιές, αλλά οι ζωγράφοι και οι γλύπτες. Από τον Πύργο κατάγεται μια σειρά καλλιτεχνών, ο Δημήτρης Φιλιππότης, ο Νικηφόρος Λύτρας και φυσικά ο Γιαννούλης Χαλεπάς· ο μεγαλύτερος γλύπτης της νεότερης Ελλάδας, ο τρελός του χωριού, ο υπότροφος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και ο βοσκός που ονομάτιζε τους μύλους, ο πατέρας της Κοιμωμένης και γιος μιας δογματικής μητέρας ο οποίος άνθησε όταν εκείνη πέθανε, ο γεράκος με το στεφανωμένο άσπρο κεφαλάκι, με τις πρωτοπόρους σκέψεις, που προσπαθούσε να βρει ευκαιρία να τις εκφράσει στα διάκενα της ζωής του, όταν δεν βρισκόταν στο ψυχιατρείο Κέρκυρας ή στην καταπιεστική οικογενειακή εστία. Το σπίτι του θα το δείτε δίπλα στο Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών. Είναι ένα απλό σπίτι, σαν λευκός κύβος, με μπλε παντζούρια και μια σημαία που ανεμίζει απέξω.  Φεύγουμε από τον Πύργο γεμάτοι από τον πλούτο που εμπεριέχει αυτό το χωριό και επιστρέφουμε στα δικά μας. Στις πεζοπορίες μας.

Στα μονοπάτια

Είναι λίγο δύσκολο να περιγραφούν όλα όσα ζήσαμε μέσα στις τρεις μέρες του ταξιδιού, οι εικόνες ήταν πυκνές και ο αρχηγός δεν άφηνε να χαθεί ούτε μία. Μπήκαμε και βγήκαμε αρκετές φορές, σαν σκίουροι, στα φυτεμένα και τα πλακόστρωτα μονοπάτια, για να περάσουμε απ’ το ένα χωριό στο άλλο, ποδοπατήσαμε τη φύση στο μονοπάτι ανάμεσα σε Μουντάδο και Σμπεράδο («όχι, ρε παιδιά, και στην Τήνο ζούγκλα, αν είναι δυνατόν…», αγανάκτησε κάποιος), καταλήξαμε στον Τριπόταμο για να φιλευτούμε χουρμάδες από την κ. Μαρία, που εμφανίστηκε από το πουθενά με το δίσκο, λες και είχαμε ραντεβού.

Είδαμε τις πιο παράδοξες εκκλησίες, τη φοβερή καθολική Παναγία της Κιουράς στην Καρδιανή (ένα χωριό μισό ορθόδοξο, μισό καθολικό) και τον καθολικό ναό του Αγίου Μιχαήλ, στον Ταραμπάδο, με τις πολλές καμάρες. Περάσαμε από τα Μοναστήρια, ένα εγκαταλελειμμένο χωριό γεμάτο χαλάσματα καφέ αποχρώσεων, την αρμονία των οποίων σπάει ο καλοδιατηρημένος λευκός Αγιος Ιωσήφ, που είναι στολισμένος με (φρέσκα… αυτό είναι το εντυπωσιακό) γαρίφαλα. Περπατήσαμε μέσα από λιβάδια με μοβ άνθη, αλλά και από το «πετρόδασος» του Βώλακα με τους εξωγήινους γρανιτένιους βράχους.

Δεν δώσαμε καμία σημασία στο μικρό Καθλικάδο, γιατί βιαζόμασταν, αλλά κάτσαμε αρκετή ώρα στον Φαλατάδο με το ανοιχτό καφενείο, που φαντάζει σαν μάννα εξ ουρανού στους πονεμένους πεζοπόρους που θέλουν καφέ και καμιά σοκολάτα για να πάρουν ενέργεια. Μπήκαμε σε ένα χωριό με αμφιλεγόμενο όνομα, κάποιοι το λένε Αγάπι (ουδέτερο), άλλοι Αγάπη (θηλυκό) –  επιλέξαμε, φυσικά, τη δεύτερη ονομασία.

Ιδιαίτερο χωριό η Αγάπη, αποπνέει μια θαλπωρή αλλά και μια κατατονία, σαν να βιώνει μια ήπιας μορφής κατάθλιψη. Ηπιαμε σπιτική λεμονάδα στην πλατεία των Δύο Χωριών από (ακόμη μία) υπερφιλόξενη κάτοικο που εμφανίστηκε από το πουθενά με το μπουκάλι και τα ποτήρια, φωτογραφίσαμε έναν -ντυμένο με τα κοσμικά του- χαρούμενο παπά με μπερέ και άσπρα γένια στην Ξινάρα, σκαρφαλώσαμε μέχρι την κορυφή του Ξώμπουργκου και ατενίσαμε την πλάση. Πεζοπορήσαμε στον Μπερδεμιάρο, καθίσαμε για φαγητό στον Τριαντάρο, είδαμε σπουργίτια να φλερτάρουν με τους περιστεριώνες σε διάφορα σημεία του νησιού.   

Η Τήνος αποδείχτηκε εξαντλητική και ανεξάντλητη! Ενα νησί καλυμμένο με δαντελένιο πέπλο, σαν αυτά που φορούσαν οι μαυροντυμένες Σπανιόλες νύφες παλιά· θέλει ψάξιμο, ανέβασμα, κατέβασμα, διάβασμα γύρω από την ιστορία του, έτσι ώστε να το καταλάβει κανείς συνολικά, να σκαλίσει την ντροπαλότητά του και να δει τι υπάρχει από κάτω. Το καλοκαίρι δεν ενδείκνυται για εξερεύνηση, έχει πολύ αέρα και απαγορευτική ζέστη για τα μονοπάτια – οι καλύτερες εποχές για μια πεζοπορία στην Τήνο είναι το φθινόπωρο και η άνοιξη. Αξίζει τον κόπο. Και για τους πρωτάρηδες που δεν έχουν καμία εικόνα ενός από τα πιο εύφορα νησιά των Κυκλάδων, και για μας, που νομίζαμε ότι το γνωρίζουμε και τελικά… δεν είχαμε ιδέα.

Αφορμές για εξόρμηση στα χωριά

Στα μουσεία των Λουτρών

Στα Λουτρά είδαμε δύο μικρά μουσεία. Το πρώτο είναι το Λαογραφικό, που στεγάζεται στη Μονή Ιησουιτών και περιλαμβάνει πλήθος αντικειμένων, από σίδερα που λειτουργούσαν με πετρέλαιο μέχρι τάματα, ωρολόγια, δαχτυλίδια και ένα κόσμημα σαν μικρό στολισμένο στέμμα (κανονίστε την επίσκεψή σας με τον κ. Λοΐζο, Τ/6945-632.502). Το δεύτερο βρίσκεται στη Μονή Ουρσουλινών, όπου θα δείτε τους χώρους και τα αντικείμενα που συνέθεταν τη ζωή των μοναχών και των οικοτρόφων, τα πάσης φύσεως εργαστήρια, τα κελιά, το μπαλκόνι της χορωδίας, ακόμη και το -άβατο για τις μαθήτριες- γραφείο της ηγουμένης με τις υπογεγραμμένες ευχετήριες κάρτες (επικοινωνήστε με τον κ. Μάνθο Δελατόλα, Τ/6973-254.927 – κάθε επισκέπτης αφήνει ό,τι ποσό θέλει για τη συντήρηση του χώρου).  

Μαρμαροτεχνία 21ου αιώνα στον Πύργο

Λίγο έξω από το κέντρο του Πύργου υπάρχει ένα μουσείο που δεν έχει καμία σχέση με ό,τι περιμένει κανείς να δει σε ένα νησιώτικο χωριό. Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας ανήκει στο Δίκτυο Θεματικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και είναι ένα από τα πιο καλαίσθητα μουσεία που έχουμε δει, ανταγωνίζεται επάξια μουσεία της Αθήνας και του εξωτερικού. Με μια επίσκεψη μέχρι εκεί θα μάθετε για την πρωτοβιομηχανική Τήνο και την τεχνολογία του μαρμάρου, θα δείτε μαρμάρινα υπέρθυρα, κρήνες, οικόσημα και φουρούσια, μπίγα (ανυψωτική μηχανή μαρμάρων) και σέσουλα (μπαζοβαγονέτο), συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών και πολλά ακόμη. Αξίζει να γνωρίσετε το μουσείο μέσα από κάποια ξενάγηση (Τ/22830-31.290, www.piop.gr). Στο χωριό του Πύργου θα βρείτε, επίσης, το Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών και ακριβώς δίπλα το σπίτι του Χαλεπά, που είναι ανοιχτό στο κοινό (πληροφορίες και για τα δύο στο Τ/22830-31.262, γενική είσοδος 3 ευρώ).

Σύγχρονη τέχνη στον Κάμπο

Στο χωριό του Κάμπου φιλοξενείται το Μουσείο Τσόκλη. Τόσο οι μυημένοι όσο και οι αμύητοι στη σύγχρονη τέχνη έχετε την ευκαιρία να δείτε το έργο και το αρχείο του εικαστικού Κώστα Τσόκλη (κατά καιρούς συνοδευόμενο από εκδηλώσεις, διαλέξεις, προβολές κ.λπ.). Το μουσείο είναι ανοιχτό κάθε χρόνο από 1η Ιουνίου έως 30 Σεπτεμβρίου (Τ/22830-51.009, www.tsoclismuseum.gr).

Στο ναό του Ποσειδώνα στα Κιόνια

Τα Κιόνια δεν είναι χωριό, είναι μάλλον προάστιο της Χώρας. Στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της περιοχής θα βρείτε το ναό του Ποσειδώνα (υπολογίζεται ότι χτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.), στον οποίο στ αματούσαν οι πιστοί καθ’ οδόν για το προσκύνημα στη Δήλο (είσοδος 2 ευρώ).

Καλαθοπλεκτική στον Βώλακα

Το πρώτο ατού του Βώλακα είναι οι ηφαιστειογενείς βράχοι, το δεύτερο οι δεξιοτέχνες καλαθοπλέκτες. Αν θέλετε καλάθια από κλαδιά ιτιάς φτιαγμένα στο χέρι, επισκεφτείτε τα εργαστήρια της περιοχής, όπως του Ιωσήφ Βίδου (Τ/6932-515.627) ή του Λουδοβίκου (Τ/6939-482.780).  

Για ελληνικό στον Φαλατάδο

Στον Φαλατάδο ανακαλύψαμε, με πολλή χαρά, ένα ευρύχωρο καφενείο-παντοπωλείο (Πέτρος Τριαντάφυλλος, Τ/22830-41.351), με ένα παλιό τζουκ μποξ και μια ζεστή κουζίνα, που -σε αντίθεση με άλλα καφενεία που δεν πέρασαν το τεστ- μπορεί να ανταποκριθεί άμεσα και με επιτυχία σε μαζική παραγγελία είκοσι πέντε ατόμων για ελληνικό καφέ.   

Ψαράκια και αμυγδαλωτά Τήνου στον Τριπόταμο

Στον Τριπόταμο (χωριό γνωστό από το σπίτι του Κορνήλιου Καστοριάδη), στη θέση Σμουρδιά, βρίσκεται το εργαστήριο του διάσημου ζαχαροπλαστείου του Χάλαρη (πρατήρια υπάρχουν και σε άλλα σημεία του νησιού). Περάστε μια βόλτα για να δοκιμάσετε παραδοσιακό παστέλι με λεμονόφυλλο, κουραμπιέδες, ψαράκια και αμυγδαλωτά Τήνου και βέβαια «τσιμπητή», ένα πολύ νόστιμο γλυκό τυροπιτάκι (Τ/22830-21.152, www.halarisgroup.com).  

Γνωριμία με την Πελαγία και τη Μονή Κεχροβουνίου

Στο μοναστηριακό συγκρότημα κοντά στον Αρνάδο μόναζε η Αγία Πελαγία, που η παράδοση τη θέλει να είδε όραμα την Παναγία να της υποδεικνύει πού είναι θαμμένη η εικόνα Της. Στο Κεχροβούνι συρρέουν συνεχώς πιστοί, αλλά στις 23 Ιουλίου γίνεται μεγάλη γιορτή, με την εικόνα να μεταφέρετ αι από τη Χώρα στη μονή, για να επιστρέψει στη θέση της την ίδια μέρα, συνοδεία πιστών που την ακολουθούν με τα πόδια.     

Οι εκκλησίες της Καρδιανής, των Μοναστηριών και της Αγάπης

Στην Καρδιανή βρίσκεται η καθολική εκκλησία της Παναγίας της Κιουράς (γιορτάζει 8/9)· ένας απίθανος ναός, με ανοιχτοπράσινους τοίχους, αγάλματα, τάματα τακτοποιημένα σε προθήκη και μια καταπακτή που προβάλλει κάτω από το μοναδικό διάφανο πλακάκι (για να μπείτε στην εκκλησία, επικοινωνήστε με την κ. Θηρεσία Δελατόλα, Τ/22830-31.345, 6972-476.242). Στα Μοναστήρια, ο ναός του Αγίου Ιωσήφ -δείγμα ζωής σε ένα νεκρό από κατοίκους αλλά ονειρεμένο χωριό- κατά πάσα πιθανότητα θα έχει το κλειδί πάνω στην πόρτα, ενώ στην Αγάπη το διακινδυνεύετε. Για να φτάσετε μέχρι το «παλαιολιθικό» εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, πρέπει να περπατήσετε ανήφορο, αφού βρείτε κάποιον από το χωριό να σας ανοίξει (πράγμα πιθανό), όμως αξίζει το ρίσκο· εκκλησάκια σαν το συγκεκριμένο σπανίζουν.