Σύρος: Αρχοντική και ρεμπέτισσα

Ελευθερία Αλαβάνου

10.06.2014 • 10:49

Βολτάρουμε στα στενά της Ερμούπολης και της Ανω Σύρου και γνωρίζουμε ένα από τα πιο ξεχωριστά νησιά του κυκλαδίτικου συμπλέγματος, που συνδυάζει την ιταλική όπερα με το ρεμπέτικο και το βιομηχανικό τοπίο με τις περίτεχνες οικιακές οροφογραφίες.

Ενα γαϊτανάκι κοριτσιών, η Κυβέλη, η Μιράντα, η Κυβέλη, η Βαλεντίνη, οι τέσσερις κρίκοι μιας αλυσίδας που ξεκινάει το 1888 με ένα εγκαταλελειμμένο μωρό. Το βρίσκει η Μαρία Αδριανού, το παραδίδει στο Βρεφοκομείο Αθηνών και το υιοθετεί τελικά με τον άντρα της Αναστάση, έναν φτωχό παπουτσή. Το υιοθετημένο μικρό μέχρι κάποια ηλικία μεγαλώνει με τους θετούς γονείς στον Αγιο Παντελεήμονα. Σε ηλικία 15 ετών κάνει τον πρώτο γάμο, μέχρι τα 18 έχει χωρίσει και έχει και δύο απογόνους.

Το μωρό του 1888 είναι η διάσημη Κυβέλη και το ένα από τα δύο τέκνα που έκανε στη διάρκεια του εφηβικού γάμου της ήταν η ηθοποιός Μιράντα Μυράτ. Παιδί της Μιράντας είναι η (επίσης ηθοποιός, ακμαία έως σήμερα) Κυβέλη Θεοχάρη και κόρη αυτής η Βαλεντίνη Ποταμιάνου, ιδρύτρια και πρόεδρος του Ινστιτούτου Κυβέλη, ενός πολύ ιδιαίτερου χώρου στην Ερμούπολη της Σύρου. Πρόκειται για ένα ανθρωποκεντρικό μουσείο που μέσα από τη ζωή και τη σταδιοδρομία της Κυβέλης και της οικογένειάς της, μέσα από φωτογραφίες, ρολόγια, καπέλα, ρούχα και κάθε είδους τεκμήρια, παρουσιάζει, με προσωποποιημένο τρόπο, ολόκληρη τη μάχη επιβίωσης που έδωσε η ανθρωπότητα στη διάρκεια του 20ού αιώνα προκειμένου η τέχνη και η εξωστρέφεια να επικρατήσουν της ορφάνιας.

Το πέρασμα από αυτό το μουσείο της Ερμούπολης μου αφήνει μια γλυκιά γεύση. Κατά παράδοξο τρόπο, ολόκληρη η πόλη με κάνει να αισθάνομαι ευχαρίστηση· νιώθω ότι βρίσκομαι σε ένα μέρος όπου έχουν συμβεί τόσα πράγματα, τα κύματα ανάπτυξης, προόδου και πολιτισμού των περασμένων αιώνων έχουν διαποτίσει τόσο βαθιά το τοπίο και τον πληθυσμό, έτσι ώστε οι συνοδοιπόροι μου κι εγώ, νιόφερτοι περαστικοί με τα καπελάκια στο κεφάλι, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να περιηγηθούμε, να δούμε και να μάθουμε, χωρίς να χρειαστεί καθόλου να ψάξουμε.   

Στην πλατεία Μιαούλη, το Δημαρχείο (με την αρχιτεκτονική βούλα του Ερνέστου Τσίλλερ, που θεμελιώθηκε το 1876 και εγκαινιάστηκε το 1898) μας δίνει μια καλή ευκαιρία να κάνουμε μια σιωπηλή βόλτα σε σκιερούς διαδρόμους ανάμεσα σε αγάλματα, να πατήσουμε εναλλάξ -μία το δεξί, μία το αριστερό- τις μύτες των ποδιών στα ασπρόμαυρα πλακάκια του δαπέδου, να περάσουμε μπροστά από ανοιχτόχρωμους μπλε τοίχους που είναι φτιαγμένοι με τέτοιον τρόπο, σαν να κλείνουν μέσα τους έναν ανεξάρτητο γαλάζιο γαλαξία.    

Το θέατρο Απόλλων, σήμα κατατεθέν της Ερμούπολης, προκαλεί πολύ διαφορετικά συναισθήματα, από γνήσιο θαυμασμό έως γνήσιο γέλιο. Είναι αστείο, γιατί είναι… μικροσκοπικό. Η πλατεία, τα θεωρεία, ο διάδρομος, όλα μοιάζουν δύο νούμερα μικρότερα από το κανονικό. Αφού περάσει η έκπληξη της πρώτης ματιάς, πάντως, καθόμαστε και χαζεύουμε το αριστοκρατικό θεατράκι της πλατείας Βαρδάκα, με το λευκό κέλυφος και την κόκκινη επένδυση, που δεν είναι ακριβώς «μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου», όπως χαρακτηρίζεται συνήθως, αλλά, όπως διαβάσαμε, «σχετίζεται με τέσσερα τουλάχιστον ιταλικά πρότυπα, τη Σκάλα του Μιλάνου (1776), το ανακαινισμένο θέατρο (1816) San Carlo της Νάπολης, το ακαδημαϊκό θέατρο στο Castelfranco (1745) και, τέλος, το Teatro della Pergola της Φλωρεντίας (1755)».

Κατά τ’ άλλα, ο μαρμάρινος ναός του Αγίου Νικολάου είναι πλουμιστός και εντυπωσιακός – όπως εντυπωσιακή είναι και η εκκλησία της ενορίας των Ψαριανών με τους πέτρινους τοίχους, η Κοίμηση της Θεοτόκου με την ομώνυμη εικόνα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, η οποία λέγεται ότι μεταφέρθηκε από Ψαριανούς εποίκους στη Σύρο.

Πολύ σημαντική πληροφορία η τελευταία, καθώς καταδεικνύει τις καταβολές και την πρόσφατη ιστορία της Σύρου, ενός νησιού που λόγω της ουδετερότητάς του την περίοδο της Επανάστασης προσέφερε φιλόξενο έδαφος για τους κυνηγημένους πληθυσμούς από τη Σμύρνη, το Αϊβαλί, την Κάσο, τη Χίο, τα Ψαρά. Η Ερμούπολη δεν υπήρχε πριν από την Επανάσταση – είναι προσφυγικό δημιούργημα, μια πόλη που στήθηκε για να στεγάσει ένα περίεργο κράμα κατατρεγμένων πλην όμως φιλόδοξων ανθρώπων, οι οποίοι στο πρόσωπό της βρήκαν πεδίον δόξης λαμπρόν, κάνοντάς την εμπορικό πυλώνα, ένα «αχανές εργοστάσιο», όπως χαρακτηρίστηκε κάποτε από Αθηναίο επισκέπτη. Εκτός από το εμβληματικό Νεώριο, που δημιουργήθηκε στη θέση του παλιού λοιμοκαθαρτηρίου, η Ερμούπολη του 19ου αιώνα γέννησε μηχανικά βυρσοδεψεία, σιδηρουργεία, ξυλουργεία, τυποβαφεία, σαπωνοποιεία, μύλους, υαλουργεία, χρωματουργεία, λουκουμοποιεία, που πάντρεψαν τα τελευταία το συριανό νερό με μια καλή χιώτικη συνταγή και έφτιαξαν τα θαυμαστά ζαχαρένια κυβάκια, η παραγωγή των οποίων συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Μια βόλτα στους δρόμους της Ερμούπουλης μας δίνει την ευκαιρία να δούμε και κάποιες πιο ιδιωτικές εκφάνσεις όλου αυτού του αναπτυξιακού κλίματος του προπερασμένου αιώνα, όπως είναι το αρχοντικό του Νικολαΐδη που χρονολογείται από το 1860-61, σήμερα είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Κοή και διαθέτει μια περίτεχνη γαλαζωπή οροφογραφία, στην οποία αναπαρίστανται θεοί του Ολύμπου και ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Το καλύτερο απ’ όλα είναι ότι το κατάστημα οπτικών του Σταύρου Κοή έχει τυπώσει την οροφογραφία σε ένα πανάκι καθαρισμού γυαλιών, έτσι ώστε, όσο κι αν απομακρυνθείς από τη Σύρο, να έχεις την καλλιτεχνία των συριανών σπιτιών για πάντα μαζί σου, μέσα στη θήκη των γυαλιών σου· να θυμάσαι ότι κάποτε οι άνθρωποι είχαν το κέφι (και τους πόρους) για να ντύνουν τους ουρανούς των σπιτιών τους με χρωματιστούς ολόσωμους θεούς και μυστακοφόρους ήρωες.  

Οι βόλτες στην Ερμούπολη μπορούν να διαρκέσουν… για πάντα, όλο και κάτι έχεις να ανακαλύψεις. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει κάτι άλλο που περιμένουμε. Και μας περιμένει. Η Ανω Σύρος (ή Απάνω Χώρα) μοιάζει με μικρό χωριό. Αντλεί τις ρίζες της από τον Μεσαίωνα και είναι χτισμένη στο λόφο απέναντι από την Ερμούπολη, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η μητρόπολη των Καθολικών, ο Σαν Τζώρτζης.  

Η περιοχή κατοικείται κυρίως από καθολικούς – δύο εξ αυτών ήταν και ο Δομένικος με την Ελπίδα, άνθρωποι φτωχοί που αναγκάστηκαν να αφήσουν τον πρωτότοκο γιο τους να πιάσει δουλειά σ’ ένα κλωστήριο, όσο ήταν ακόμα παιδί. Στη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής του το παιδάκι εργάστηκε, επίσης, ως εφημεριδοπώλης, μανάβης, λούστρος, εκδορέας, από τη Σύρο μετακόμισε στον Πειραιά, παντρεύτηκε μία φορά, απατήθηκε βάναυσα από τη γυναίκα του και τον κουμπάρο του, παντρεύτηκε και δεύτερη, αφορίστηκε από την Καθολική Εκκλησία, πέθανε σε ηλικία 67 ετών, αφού τελικά είχε αρθεί ο αφορισμός, έμεινε στην ιστορία για τη «Φραγκοσυριανή» και… δεν είναι άλλος από τον απαράμιλλο ρεμπέτη Μάρκο Βαμβακάρη.

Πάμε πάλι πίσω… Στο μωρό του 1888, το ανθρωπάκι που αφέθηκε έκθετο και ολομόναχο, την ηθοποιό Κυβέλη, που παρά τις αντίξοες συνθήκες κατάφερε να μεγαλουργήσει στη διάρκεια της ζωής της. Η ιστορία της μοιάζει με αυτήν της Σύρου, ενός νησιού διαφορετικού από τα υπόλοιπα κυκλαδονήσια, που έχει ένα παρελθόν πιο… μοιραίο, είναι ο τόπος όπου το εφοπλιστικό κεφάλαιο αναμείχθηκε με τον προσφυγικό φόβο, οι εκδιωγμένοι Μικρασιάτες με τους ιθαγενείς Ανωσυριανούς, το ρεμπέτικο με την ιταλική όπερα και το παράπονο στο στόμα ενός παιδιού-εργάτη σαν τον Μάρκο Βαμβακάρη με τη ροδοζάχαρη απ’ το γλυκό λουκούμι.

Το ωραιότερο είναι ότι, αν και τα χρόνια έχουν περάσει, όλη αυτήν τη βαριά και πολύπλοκη κληρονομιά η Σύρος δεν την αποχωρίζεται. Τη φέρει μέχρι σήμερα πάνω της – την αφήνει να πέφτει απαλά, σαν μεσοφόρι, πάνω από την Ερμούπολη, την Ανω Σύρα, τον Γαλησσά, την Ντελαγκράτσια.

Συριανές βόλτες και πρώτες καλοκαιρινές βουτιές

Φεστιβαλική Σύρος: Χορευτικά εργαστήρια και διεθνείς μαέστροι  

Συνεχίζει την πορεία που ξεκίνησε πέρυσι το Φεστιβάλ Χορού Akropoditi DanceFest (5 – 20 Ιουλίου, www.dancefest.akropoditi.gr), που περιλαμβάνει παρουσιάσεις, προβολές, σεμινάρια, εργαστήρια, καθοδηγούμενο αυτοσχεδιασμό, butoh, συνδυασμό χορού με συγχρονισμένη κολύμβηση κ.ά. Το συγκεκριμένο φεστιβάλ απευθύνεται σε επαγγελματίες και ερασιτέχνες χορευτές, έχει αρκετά δρώμενα με ελεύθερη είσοδο, λαμβάνει χώρα σε κλειστούς, ανοιχτούς και… υποβρύχιους χώρους, από το Κέντρο Χορού και την πλατεία Μιαούλη μέχρι την πισίνα του Κλειστού Γυμναστηρίου Ερμούπολης. Το Διεθνές Φεστιβάλ Αιγαίου (6 – 19 Ιουλίου, www.festivaloftheaegean.com), που ιδρύθηκε από τον Ελληνοαμερικανό μαέστρο Peter Tiboris, «παίζει» με τις επετείους: αφενός κλείνει δέκα χρόνια ζωής, αφετέρου θα γιορτάσει τα 150 χρόνια του ιστορικού θεάτρου Απόλλων, στο οποίο πραγματοποιούνται τα περισσότερα δρώμενα («Ριγκολέττο» του Βέρντι, Βάγκνερ: Εισαγωγή στον «Τανχώυζερ», «Τζαζ για παιδιά» από το Kουαρτέτο Τζαζ του Στράτου Βουγά κ.ά.). Κατά τ’ άλλα… μετρήστε: το 21ο Φεστιβάλ Κιθάρας Ερμούπολης πραγματοποιείται από 21 έως 25 Ιουλίου (www.guitarfestival.gr), το Φεστιβάλ Ακορντεόν από 24 έως 29 Αυγούστου (www.syrosaccordionfestival.com), το διεθνές φεστιβάλ animation, AnimaSyroς, από 2 έως 5 Οκτωβρίου (www.animasyros.gr).  

Θαλασσινό μουσείο στο Κίνι

Την «ανάγκη να μάθουν τα παιδιά των ψαράδων ποια είναι τα είδη που εμπορεύονται, καθώς είχαν αστικοποιηθεί τόσο πολύ που… δεν τα αναγνώριζαν», επικαλείται ο ξεναγός μας ως βασική αιτία δημιουργίας ενός μικρού θαλασσινού μουσείου στο Κίνι. Πρόκειται για έναν σπηλαιώδη και ατμοσφαιρικό λαβύρινθο, στον οποίο τα εκθέματα είναι, μεταξύ άλλων, η δράκαινα, ο ζωγράφος, η γόπα, το σκαθάρι, η σκορπίνα και η σμέρνα. Επισκεφτείτε το συγκεκριμένο μέρος αν σας γοητεύει ο βυθός, είναι σχεδιασμένο με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να νιώσετε ότι βρίσκεστε εντός του (Τ/6945-499.634, Αχιλλέας Δημητρόπουλος).

Βιομηχανικό Μουσείο και Μάρκος Βαμβακάρης

Αν θέλετε να γνωρίσετε τη βιομηχανική ταυτότητα της Σύρου, επισκεφτείτε το -πραγματικά συναρπαστικό- Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης (Τ/22810-84.762, www.ketepo.gr/el), ενώ, αν είστε λάτρεις του ρεμπέτικου και του Μάρκου Βαμβακάρη, κατευθυνθείτε προς Ανω Σύρο για να δείτε ένα μουσείο αφιερωμένο σ’ εκείνον (Τ/6945-499.634, Αχιλλέας Δημητρόπουλος).

Ινστιτούτο Κυβέλη: από τον Τολστόι στον Πιραντέλο

Σ’ ένα μεσοαστικό σπίτι του 1870 θα βρείτε το Ινστιτούτο Κυβέλη, που φέτος το καλοκαίρι παρουσιάζει την έκθεση «1914-2014: 100 χρόνια πόλεμος, έρωτας, πάθη, θέατρο», στην οποία «οι μεγάλες δυναστείες της Ευρώπης συνομιλούν με τον βραβευμένο με Νομπέλ μεγάλο θεατρικό συγγραφέα Λουίτζι Πιραντέλο, η Σάρα Μπερνάρ με τον Τολστόι και τα φαντάσματα του θεάτρου Απόλλων», ενώ κάπου ανάμεσα σ’ όλα αυτά βρίσκεται και η νεαρή Κυβέλη «από “Το κουρέλι” του Νικοντέμι». Διάρκεια έκθεσης: Ιούλιος – Αύγουστος, 7 – 10 μ.μ. με ελεύθερη είσοδο. Μεμονωμένες επισκέψεις πραγματοποιούνται έπειτα από συνεννόηση με τη Βαλεντίνη Ποταμιάνου στο Τ/6983-435.411 (www.cybele.gr).

Βουτιές από τα Βαπόρια μέχρι τον Λωτό  

Η Σύρος έχει αρκετές παραλίες, όπως είναι οι            Αζόλιμνος            (για οικογένειες),           Γαλησσάς            (αν θέλετε κοσμοπολιτισμό),          Δελφίνι          (έχει άμμο και βό  τσαλο και μαζεύει κόσμο),           Κίνι           (με εστιατόρια και καφέ),          Λωτός          (με την Παναγία Λωτιανή),          Φοί νικας          (μεγάλη παραλία, κατάλληλη για θαλάσσια σπ ορ),         Κόκκινα         (θα  τη βρείτε μετά από περίπου 20 λεπτά περπάτημα από τον Φοίνικα),         Μέγας                Γιαλός        (για όσους θέλουν αλμυ ρίκι),       Αγκαθωπές      ,       Σαντο ρινιοί      ,       Φάμπ   ρικα      ,      Βάρη      κ.ά . Μπορείτε να βουτήξετε και στην      Ερμούπολη     , στα     Κύματα    , στην  παραλία του    Αγίου      Νικολάου  , σ  τις πα  ραλίες   Τάλληρο   και  Ευαγγελίδη  στα Βαπόρια.  

Νέο αίμα στην παραγωγή συριανού κρασιού

Το Οινοποιείο Σύρου, που ιδρύθηκε προ τριετίας από τον οινολόγο Νίκο Χατζάκη, παράγει τις ετικέτες  «Φάμπρικα»  (φρουτώδες κρασί από τις ποικιλίες Μονεμβασιά και Κουντούρα) και «Σαν τα Μάραθα» (Ασύρτικο). Το οινοποιείο βρίσκεται στην περιοχή Λαγκάδα στα Τάλαντα, δεν είναι ακόμα επ ισκέψιμο, αλλά τα κρασιά του θα τα βρείτε εύκολα σε πολλά σημεία της Σύρου (Τ/22810-61.617).

Τσίπουρο δίπλα στα τρεχαντήρια

Εχετε πιει ποτέ καφέ ή πρωινό τσίπουρο με μεζέ σ’ ένα καφενείο δίπλα σε παρκαρισμένα ξύλινα σκάφη; Στο καφενείο του ταρσανά σάς δίνεται μια σπάνια ευκαιρία να δείτε πού χτυπάει η καρδιά της συριανής ναυτικής παράδοσης και να γνωρίσετε τους ανθρώπους που τη διατηρούν (Ερμούπολη, Τ/22810-77.667).