Στο Μιλάνο φέτος και για έξι μήνες διοργανώνεται η παγκόσμια έκθεση EXPO με θέμα «Τροφή για τον πλανήτη, ενέργεια για ζωή». Σε αυτήν συμμετέχουν 145 χώρες, δίνοντας το δικό τους στίγμα και την οπτική για ένα ζωτικής σημασίας θέμα, τη διατροφή, που άπτεται της ζωής όλων μας, ενώ για πολλούς είναι η καθημερινή τους αγωνία. Η Ιταλία, μέσα στη δική της οικονομική κρίση, διοργάνωσε μια μεγάλη EXPO, όχι τόσο επιβλητική όσο οι προηγούμενες του 2000 στο Αννόβερο ή του 2010 στη Σαγκάη, αλλά αρκετά ευφάνταστη και ελκυστική, με τη δική της εξάλλου άποψη και κουλτούρα διατροφής, που κατέχει καλά. Τα μοναδικά προϊόντα της, από την πίτσα και τον καφέ μέχρι τις εμβληματικές τοπικές κουζίνες και τα κρασιά, στρώνουν το χαλί των αισθήσεων για τον επισκέπτη.
Γεγονότα που συνδυάζουν τις τέχνες, μουσικές εκδηλώσεις, εικαστικές εκθέσεις, στο Μιλάνο και σε σειρά ιταλικών πόλεων, επ’ αφορμή ή με ανάλογη θεματική με την EXPO, προσφέρουν έναν ικανό πολλαπλασιαστή του ήδη μεγάλου τουριστικού ρεύματος που έχει η χώρα. Στις πρόδρομες εκδηλώσεις που οργάνωσε η Ρώμη, η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε τον Φεβρουάριο στο Vittoriano με την εντυπωσιακή έκθεση «Αιγαίο: Η γέννηση ενός Αρχιπελάγους».
Οχι βέβαια μόνο η οικοδέσποινα Ιταλία, αλλά κάθε χώρα σ’ αυτό το γεγονός προβάλλει τη δική της ταυτότητα, ενώ το θέμα της έκθεσης, η διατροφή, προσφέρει τη δυνατότητα σ’ όλες τις χώρες, ακόμη και στις μικρότερες, να επιδείξουν τη δική τους ιδιαιτερότητα. Τι άλλο πιο ξεκάθαρα εξάλλου αντιπροσωπεύει και διακρίνει κάθε πολιτισμό όσο η κουζίνα και οι διατροφικές του συνήθειες; Θεματικές ενότητες λοιπόν, όπως το ρύζι, ο καφές, το κακάο και η σοκολάτα, δίνουν τη δυνατότητα σε συστάδες μικρών και κυρίως φτωχών χωρών από τον παγκόσμιο χάρτη να επιδείξουν τα προϊόντα τους ή τη δική τους εικόνα.
Στα σημαντικά περίπτερα, βέβαια, από χώρες με μεγάλη οντότητα και παράδοση, αλλά και από νεόκοπες πλούσιες από τα πετροδολάρια, ο ανταγωνισμός δεν εξαντλείται στη διατροφή. Αφορμή παίρνει κανείς από αυτήν για να προβάλει τη δική του αφήγηση, την ιστορία, τον πολιτισμό, λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό, πάντοτε μέσα από τη δική του υποκειμενική ματιά και την ανάγκη προβολής του.
Ενας στεγασμένος δρόμος – πλατεία, μήκους 1.500 μέτρων, διαπερνά τον χώρο της έκθεσης, διοχετεύοντας τα πλήθη των επισκεπτών στις εθνικές συμμετοχές και στα περίπτερα που βρίσκονται εκατέρωθεν. Ιδιαίτερα αρχιτεκτονήματα, κάποια με ισχυρό concept και συμβολισμό ή άλλα με εμφανή την ιδιοπροσωπία της χώρας τους, εφήμερες κατασκευές που συνδυάζουν όμως τις τελευταίες τεχνολογίες παρουσίασης, μικροί φυτεμένοι αγροί και περιβάλλοντα που προσπαθούν να σε εξοικειώσουν με τα προϊόντα της πρωτογενούς παραγωγής, συνθέτουν σκηνικά και όψεις από ένα αποσπασματικό καλειδοσκόπιο που πολλές φορές επιτυγχάνει να εκπλήξει και να τέρψει.
Η μινιμαλιστική προσέγγιση του αγρού και της μέλισσας στο βρετανικό περίπτερο, τα βιοκλιματικά κελύφη των Γερμανών, η καλλιτεχνική διάθεση της Ισπανίας, όπως και η σταδιακή προσέγγιση στο γαλλικό περίπτερο μέσα από καλλιέργειες για να αισθανθεί κάποιος στο τέλος τα ποικίλα σημαινόμενα της διάσημης κουζίνας, ήταν οι δυνατές παρουσίες, αναμενόμενες από χώρες με ισχυρή παράδοση. Από την άλλη, η Ιταλία, στο επιβλητικό τεχνολογικά τεράστιο κέλυφος του περιπτέρου της, δεν έκρυβε εκπλήξεις και πάσχιζε να θέσει ερωτήματα που οι απαντήσεις τους, όμως, ήταν προφανείς.
Υστερα από όλα τα παραπάνω θα αναρωτηθεί κανείς πού ήταν η Ελλάδα μέσα σε όλα αυτά. Δυστυχώς, η χώρα μας επέλεξε να παρουσιαστεί στο Bio Mediterranean cluster, μαζί με την Αλγερία, την Αίγυπτο, την Αλβανία, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία, με μια παρουσία τόσο μικρή και ασήμαντη, που μόνο απορία και θλίψη προξενεί. Σ’ ένα γεγονός όπως οι EXPO, που στο παρελθόν η χώρα μας είχε ευπρόσωπες συμμετοχές, φέτος στη γειτονική Ιταλία, μ’ αυτό το τόσο αξιόλογο γι’ αυτήν θέμα, η Ελλάδα έδειξε το χειρότερο πρόσωπό της. Ούτε η κρίση ούτε η έλλειψη πόρων μπορούν να δικαιολογήσουν την ολιγωρία των υπευθύνων και του αρμόδιου υπουργείου, γι’ αυτή την απομειωτική εικόνα της χώρας στο διεθνές κοινό.
Και οι λόγοι είναι απλοί. Η χώρα διαθέτει στη διατροφή κάποια brands παγκοσμίως αναγνωρίσιμα. Η ελιά και το λάδι, η φέτα και το γιαούρτι, το ούζο και τα κρασιά της πλέον, η μαστίχα και τα αρωματικά της φυτά είναι μοναδικά. Η ελληνική κουζίνα είναι μέσα στις δέκα πιο αναγνωρίσιμες διεθνώς. Η Greek Salad βρίσκεται στα menu όλου του πλανήτη. Η μεσογειακή διατροφή αποκτά την πεμπτουσία της στην Ελλάδα και στην Κρήτη.
Ολα αυτά συνιστούν κεφαλαιώδους σημασίας λόγο, ώστε η χώρα να είχε μια εντυπωσιακή, λαμπρή και επάξια του γευστικού και γενικότερου πολιτισμού της παρουσία στην EXPO του Μιλάνου. Είκοσι εκατομμύρια επισκέπτες που θα κατακλύσουν την έκθεση δεν δίνουν συχνά, ούτε άλλα γεγονότα, μια τέτοια ευκαιρία, ώστε να αναδειχθεί μία από τις πιο ελκυστικές και άξιες πλευρές της οικονομίας και της ταυτότητας της χώρας πάνω στο ευ ζην. Αν δεν αρκούσε το κράτος, αν δεν έφταναν οι υπηρεσίες του, υπήρχε ο ιδιωτικός τομέας που θα μπορούσε να προστρέξει σ’ αυτή την προσπάθεια. Είναι εξάλλου αυτοί οι τομείς στους οποίους πασχίζει και δημιουργεί μόνος του με τα προϊόντα, τις εταιρείες του διατροφικού τομέα, την κουζίνα του, αλλά δεν του ζητήθηκε καν η συμβολή του.
Δεν μπορεί χώρες σαν την Ανγκόλα, τον Ισημερινό, τη Μολδαβία, το Νεπάλ, το Σουδάν –σταχυολογήσαμε κάποιες χωρίς να θέλουμε να τις απομειώσουμε– να έχουν υπέρτερη παρουσία από την Ελλάδα, εδώ δίπλα στην Ιταλία, στον δικό μας ζωτικό μεσογειακό και ευρωπαϊκό χώρο. Καθότι οι παγκόσμιες εκθέσεις, χωρίς να έχουν την αίγλη των εμβληματικών γεγονότων του Λονδίνου ή του Παρισιού στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, εξακολουθούν όμως να αποτελούν, περίπου κάθε πενταετία που διοργανώνονται, τις μείζονες ευκαιρίες προβολής των χωρών, με επισκεψιμότητα του κοινού λόγω μεγάλης διάρκειάς τους πολλαπλάσια κάθε άλλου παγκόσμιου γεγονότος, ακόμη και αυτών των Ολυμπιακών Αγώνων.
Αν η χώρα δεν αδράχνει τις ευκαιρίες που τις παρουσιάζονται και δεν αντιμετωπίζει τις προκλήσεις των καιρών με την πρέπουσα σοβαρότητα, συνεχώς θα απομακρύνεται από τους πρωταγωνιστές στον διεθνή στίβο. Η EXPO στο Μιλάνο προσφέρει ένα τοπίο επώδυνων συγκρίσεων, αλλά και μια ευκαιρία αυτογνωσίας εάν θέλουμε να αποφύγουμε τα λάθη μας στο μέλλον.
* O κ. Γιώτης Ιωαννίδης είναι αρχιτέκτονας.