Αλεξάνδρεια: αιώνια αγαπημένη

Αν και ελάχιστες εικόνες της παραπέμπουν πια στο ένδοξο παρελθόν της, παραμένει ένας προορισμός με συγκινησιακό φορτίο για τον Ελληνισμό.

Η σημερινή Αλεξάνδρεια λίγο θυμίζει την πόλη που ανακαλύπτει κανείς μέσα από το υπέροχο «Αλεξανδρινό κουαρτέτο» του Αγγλου λογοτέχνη Lawrence Durell. Στην περίπτωσή της ίσως ταιριάζει περισσότερο αυτό που ο Durell είχε γράψει για την πόλη της Ζακύνθου σε ένα άλλο βιβλίο του, «Τα ελληνικά νησιά», παρομοιάζοντάς την, μετά το σεισμό του 1953, με «μια όμορφη γυναίκα που της έχουν ρίξει βιτριόλι στο πρόσωπο˙ εδώ κι εκεί, μια καμάρα, μια κρεμαστή λάμπα, τα συντρίμμια μιας στοάς είναι ό,τι έχει μείνει από την περίφημη ομορφιά της».

 Την αρχαία πόλη είχε ρημάξει το τσουνάμι που προκάλεσε ο σεισμός του 365 μ.Χ. στην Κρήτη, όμως για την παρακμή της σύγχρονης Αλεξάνδρειας ευθύνεται κυρίως η εκδίωξη των ξένων -μεταξύ των οποίων και των Ελλήνων- από τον Νάσερ κατά την περίοδο 1955-65. Από τότε η πόλη μαράζωσε κοινωνικά, οικονομικά και αισθητικά. Ως αμιγώς τουριστικός προορισμός σήμερα, η Αλεξάνδρεια υστερεί, π.χ., του Καΐρου, το οποίο εκτός των Πυραμίδων διαθέτει και το μεγαλύτερο και σημαντικότερο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιγύπτου. Δεν είναι τυχαίο ότι εάν κλείσετε κάποια ημερήσια εκδρομή, το πιθανότερο είναι ο οδηγός και ο ξεναγός να έρθουν από το Κάιρο, μια διαδρομή που απαιτεί τουλάχιστον τρεις ώρες, σε δύσκολες μάλιστα συνθήκες.

Η πόλη, ωστόσο, παραμένει ένας συναρπαστικός προορισμός, ειδικά για τους Ελληνες ταξιδιώτες, ακόμη και εάν δεν έχουν οικογενειακή ή άλλη σχέση με αυτήν. Τα ελληνικού ενδιαφέροντος κτίρια, το σπίτι του Καβάφη, η μοναδική Bibliotheca Alexandrina, στην ανέγερση της οποίας συνεισέφεραν και Ελληνες ιδιώτες και ιδρύματα, αλλά και η ίδια η πόλη αποζημιώνουν τον επισκέπτη. Η μικρότερη δημοφιλία της σε σχέση με άλλους τουριστικούς προορισμούς της Αιγύπτου την καθιστά μάλιστα σε κάποιο βαθμό ασφαλέστερη, αφού κατά κανόνα οι τζιχαντιστές προτιμούν το Κάιρο και τα μεγάλα θέρετρα. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει και πολλά, αφού π.χ. oι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας ξεκλήρισαν κατά λάθος τον περασμένο Σεπτέμβρη ένα γκρουπ Μεξικανών τουριστών που πήγαιναν για μπάρμπεκιου στην όαση Μπαχιρίγια.

Τα απομεινάρια της αρχαίας πόλης

Ο επισκέπτης δεν πρέπει να περιμένει ότι θα πάρει ιδιαίτερη γεύση αρχαίας πόλης, αφού τα κτίσματα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων δεν άντεξαν την έλλειψη ανεκτικότητας που επέδειξαν οι χριστιανοί. Η ονομαστή βιβλιοθήκη -η οποία λειτουργούσε παράλληλα με το «Μουσείον», δηλαδή το πανεπιστήμιο της εποχής- καταστράφηκε από αλλεπάλληλες πυρκαγιές. Οσο για την ιστορία που θέλει τον χαλίφη Ομάρ να την καίει με το σκεπτικό ότι οι πάπυροι που περιλάμβανε ήταν λόγω περιεχομένου αιρετικοί -αν όχι περιττοί- πρόκειται πιθανότατα περί μύθου.  

Ο πρώτος σταθμός σε μια τυπική ημερήσια περιήγηση στην Αλεξάνδρεια είναι συνήθως οι κατακόμβες του Kom el Shoqafa, που ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1900 χάρη σε έναν γάιδαρο που στραβοπάτησε. Το λαξευμένο στο βράχο ταφικό μνημείο, είναι περιορισμένης έκτασης, έχει ωστόσο ενδιαφέρον. Aν όμως είστε κλειστοφοβικοί, είναι προτιμότερο να το προσπεράσετε. Το μοναδικό οικοδόμημα από την αρχαία πόλη που στέκει ακόμη όρθιο είναι η μονολιθική στήλη του Πομπήιου, η οποία μάλλον λόγω μεγέθους -έχει ύψος 26 μέτρα και ζυγίζει 285 τόνους- γλίτωσε την καταστροφή. Σήμερα βρίσκεται σε έναν αρχαιολογικό χώρο που ασφυκτιά ανάμεσα σε τερατώδους μεγέθους και αρχιτεκτονικής πολυκατοικίες. Η στήλη είναι χτισμένη στη θέση του «Σεράπειου», ναού αφιερωμένου στον αρχαίο θεό Σέραπι, στα σωζόμενα υπόγεια του οποίου φυλάσσονταν και οι πάπυροι που δεν χωρούσαν στη βιβλιοθήκη. Εκεί βρίσκεται και ένα από τα πλείστα «Νειλόμετρα» που λειτουργούσαν στην αρχαία Αίγυπτο για να μετρούν τη στάθμη του ποταμού.

Στο λιμάνι τώρα, στο σημείο όπου δέσποζε ο περίφημος φάρος της Αλεξάνδρειας, που λειτούργησε διαρκώς για 17 αιώνες και συγκαταλεγόταν μεταξύ των επτά θαυμάτων του αρχαίου κόσμου, σήμερα υπάρχει το οθωμανικό οχυρό του Qaitbay. Από εδώ μπορεί κανείς να απολαύσει τη θαυμάσια θέα στον παραλιακό  δρόμο της πόλης, γνωστό ως Corniche, όπου το 2002 ανεγέρθηκε η Bibliotheca Alexandrina σε σχέδια του νορβηγικού αρχιτεκτονικού γραφείου Snohetta. Η σύγχρονη βιβλιοθήκη της πόλης είναι μάλλον υποβλητική εξωτερικά, αλλά ιδιαίτερα επιβλητική στο εσωτερικό της. Εκτός από τo αχανές κεντρικό τμήμα με τους εκατοντάδες αναγνώστες -κυρίως φοιτητές από το πανεπιστήμιο της πόλης-, το συγκρότημα διαθέτει πλανητάριο και πολλούς εκθεσιακούς χώρους. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν το σχετικά μικρό αλλά αξιόλογο αρχαιολογικό μουσείο, καθώς και η μόνιμη έκθεση φωτογραφιών «Εντυπώσεις από την Αλεξάνδρεια» με πολλά εκθέματα ελληνικού ενδιαφέροντος.

Οι προσφερόμενες ημερήσιες εκδρομές δεν περιλαμβάνουν συνήθως το Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας, αλλά αξίζει να ζητήσετε να το επισκεφθείτε. Φιλοξενείται στη νεοκλασική έπαυλη η οποία χτίστηκε τον περασμένο αιώνα από τον έμπορο ξυλείας Al Saad Bassily Pasha και, πριν γίνει μουσείο, στέγαζε το αμερικανικό προξενείο. Σήμερα έχει διαμορφωθεί σε ένα μουσείο πολύ μικρότερο μεν από το αντίστοιχο του Καΐρου, αλλά εξαιρετικά φροντισμένο και ιδιαίτερα κατατοπιστικό: παρουσιάζει την ιστορία της πόλης από την εποχή των Φαραώ -μεταξύ των εκθεμάτων ξεχωρίζει η όμορφη σαρκοφάγος του υπογείου- έως και τον προηγούμενο αιώνα.

Το ελληνικό στοιχείο και το ένδοξο παρελθόν

Η Αλεξάνδρεια έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνα επισκέπτη, αφού η παροικιακή κοινότητα είχε φθάσει ίσως στο υψηλότερο, για τα δεδομένα της εποχής, επίπεδο εξέλιξης που γνώρισε ο Ελληνισμός μετά την Επανάσταση του 1821. Μια ευημερούσα, ακμάζουσα, ανεξάρτητη και δημιουργική αστική τάξη άφησε πίσω εκατοντάδες θαυμάσια δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, κήπους αλλά και καταστήματα, ελάχιστα από τα οποία λειτουργούν σήμερα.

Αξίζει να επισκεφθείτε το ελληνικό προξενείο, που λειτουργεί στις εγκαταστάσεις του παλαιού Μπενακείου Ορφανοτροφείου. Αν και πλημμελώς συντηρημένο, το κτίριο έχει ενδιαφέρον, ενώ φιλοξενεί μια πλούσια μόνιμη έκθεση φωτογραφιών από τη ζωή της ελληνικής παροικίας. Στο προξενείο υπηρέτησε επί μακρόν, ως μορφωτικός ακόλουθος, ο αείμνηστος Κωστής Μοσκώφ, χάρη στον οποίο το σπίτι του Κ. Π. Καβάφη έγινε μουσείο. Ο κορυφαίος Ελληνας ποιητής έζησε για 35 χρόνια στο γοητευτικό διαμέρισμα της οδού Lepsius, κάτω από το οποίο λειτουργούσε οίκος ανοχής. Η συγκεκριμένη επιχείρηση έχει κλείσει πια και ο δρόμος έχει μετονομαστεί σε οδό Κ. Καβάφη προς τιμήν του. Το ίδιο το μουσείο δεν διαθέτει αξιόλογα εκθέματα, ωστόσο έχει γίνει μια σοβαρή προσπάθεια αναβίωσης της ατμόσφαιρας της Αλεξάνδρειας της εποχής. Σε κάθε περίπτωση, στους λάτρεις του ποιητή προκαλεί μεγάλη συγκίνηση το γεγονός ότι έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν το σπίτι όπου αυτός έζησε.

Σε κοντινή απόσταση από το Μουσείο Καβάφη βρίσκεται η πλατεία Saad Zaghloul, με το ιστορικό ξενοδοχείο Cecil αλλά και το Délices, το τελευταίο εν λειτουργία από τα διάσημα ιστορικά  ζαχαροπλαστεία της πόλης (Αθηναίος, Τορναζάκη, Pastroudis, Tamvacos, Baudrot) τα οποία ανήκαν σε Ελληνες.

Το Délices, που διατηρεί την ατμόσφαιρα της παλιάς εποχής αλλά και την ποιότητα των γλυκών του, είναι διαμπερές, με είσοδο από την οδό Omar Lotfy αλλά και από τη λεωφόρο Saad Zaghloul, όπου βρίσκονταν και τα περισσότερα ζαχαροπλαστεία. Εκεί λειτουργεί ακόμα το καφεκοπτείο των Σοφιανόπουλων, που έχει χωριστεί στα δύο για κληρονομικούς λόγους. Λίγο πιο κάτω βρίσκεται και η παραδοσιακή αγορά της πόλης, γεμάτη αρώματα – συχνά μεθυστικά, ενίοτε δυσάρεστα. Η επίσκεψη σε αυτήν αποτελεί  -σε κάθε περίπτωση- μοναδική εμπειρία.

Γενικά, η Αλεξάνδρεια είναι μια πόλη όπου αξίζει πραγματικά να περπατήσει κανείς. Η ευεργετική παρουσία της θάλασσας καθιστά σχετικά εύκολο τον προσανατολισμό και καθαρίζει ευχάριστα την ατμόσφαιρα. Ειδικά για εμάς τους Ελληνες, μια επίσκεψη στην ιστορική για τον Ελληνισμό πόλη μπορεί να μας διδάξει πολλά για την ευκολία με την οποία μπορεί να καταρρεύσει η κοινωνική και οικονομική ευημερία όταν ταλαιπωρούνται οι θεσμοί και ξενιτεύονται οι άξιοι άνθρωποι.