Από τη Νάουσα και τον Τύρναβο έως τη Λέσβο και τη Σκύρο αναβιώνουν πανάρχαια έθιμα, που δίνουν το τέμπο της Αποκριάς.
1. ΑΜΦΙΣΣΑ
Η πάλη των στοιχειών
Ο θρύλος της γειτονιάς Χάρμαινα παίρνει σάρκα και οστά το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας, όταν τα τρομακτικά «στοιχειά» παλεύουν μεταξύ τους. Το στοιχειό-πρωταγωνιστής είναι ο Κωνσταντής, ο οποίος αυτοκτόνησε από τον καημό του για τον χαμό της αγαπημένης του Λενιώς κι έπειτα στοίχειωσε. Το βράδυ της Παρασκευής γίνεται το «Ξύπνημα και κάλεσμα του Κωνσταντή», ενώ το Σάββατο, στη «Νύχτα των Στοιχειών», θα δείτε χιλιάδες μεταμφιεσμένους να υποδύονται τα στοιχειά. Τα πανύψηλα, υπερφυσικά όντα επιδίδονται εν τέλει στην «Πάλη των Στοιχειών», σε ένα από τα πιο «δυνατά» αποκριάτικα έθιμα της Ελλάδας.
Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ
2. ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Εξαγνιστικές Τζαμάλες
Eξήντα πέντε Τζαμάλες, δηλαδή φωτιές, θα ανάψουν στις γειτονιές των Ιωαννίνων το απόγευμα της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς. Όταν οι κορμοί των δέντρων λαμπαδιάζουν, τα κλαρίνα αρχίζουν να παίζουν και το γλέντι ξεκινά. Περιλαμβάνει κρασί, φασολάδα και ατελείωτο χορό των μεταμφιεσμένων γύρω από τις φλόγες και κρατάει μέχρι το ξημέρωμα, σε ένα πανάρχαιο έθιμο εξαγνισμού και εκδίωξης των κακών πνευμάτων. Η μεγαλύτερη φωτιά στήνεται μέσα στο κάστρο των Ιωαννίνων.
Φωτογραφία: © eurokinissi
3. ΓΑΛΑΞΙΔΙ
Αλεύρι, φούμο, πόλεμος
Το Γαλαξίδι γιορτάζει τις Απόκριες με έναν ιδιότυπο πόλεμο, κατά τον οποίο ως όπλα νοούνται σακουλάκια με αλεύρι! Το έθιμο του Αλευροπόλεμου ή Αλευρομουντζουρώματα λέγεται ότι το έφεραν οι Γαλαξιδιώτες ναυτικοί από τη Σικελία ή την Ινδία. Όπως και να έχει, την Καθαρά Δευτέρα το Γαλαξίδι γίνεται κάτασπρο ή πολύχρωμο, αφού οι καρναβαλιστές (που φορούν παλιά ρούχα και μαντίλι στο κεφάλι) πετούν αδιακρίτως αλευρόσκονη, που συχνά ανακατεύεται με φούμο σε διάφορα χρώματα. Νταούλια και πίπιζες δίνουν τον ρυθμό, φωτιές ανάβουν και το ξεφάντωμα ξεκινά.
Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR
4. ΝΕΔΟΥΣΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Το δρώμενο της γονιμότητας
Στη Νέδουσα θα βιώσετε την Καθαρά Δευτέρα ένα αγροτικό δρώμενο ευετηρίας (καλοχρονιάς και γονιμότητας), το μοναδικό που διασώζει τρεις τελετουργικές πράξεις: όργωμα-σπορά, γάμος-τεκνοποίηση, θάνατος-ανάσταση. Ο Αγερμός είναι μια συμβολική πομπή που περικυκλώνει το χωριό για να το προστατεύσει από το κακό, ο Χορός των Τράγων ένας τελετουργικός χορός στον οποίο οι συμμετέχοντες φορούν κουδούνια και κέρατα. Ακολουθούν η Αροτρίαση και η Σπορά (θα δείτε δύο μεταμφιεσμένους σε βόδια να «οργώνουν» με άροτρο την πλατεία), ο Γάμος και η Τεκνοποίηση και η τελευταία πράξη με τον Φόνο του Γαμπρού, την Κηδεία και την Ανάσταση.
Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ
5. ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ ΣΕΡΡΩΝ
Τα επιβλητικά Μπαμπούγερα
Την Κυριακή της Τυρινής αλλά και την Καθαρά Δευτέρα το χωριό Φλάμπουρο στις Σέρρες διώχνει με κουδούνια τα κακά πνεύματα και καλωσορίζει την άνοιξη. Το δύσκολο έργο αναλαμβάνουν οι Μπαμπούγεροι –με φορεσιά από δέρμα αιγοπροβάτων και τα πανύψηλα πολύχρωμα καπέλα τους σε σχήμα κώνου, που είναι στολισμένα με χάντρες, μαντίλια και κορδέλες–, οι οποίοι χορεύουν στον ρυθμό που επιτάσσουν τα νταούλια και οι ζουρνάδες. Τα πορτοκάλια που θα δείτε να περνούν από χέρι σε χέρι έχουν ένα κέρμα πάνω τους και συμβολίζουν τη συγχώρεση.
Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ
6. NAOYΣΑ
Γενίτσαροι και Μπούλες
Ο τρόπος που γιορτάζεται σήμερα το πανάρχαιο έθιμο συνδέεται περισσότερο με την τουρκοκρατία. Η στιγμή του «αποχαιρετισμού», που συμβολίζει την αναχώρηση των Ναουσαίων για τον Αγώνα, είναι συγκινητική. Σε ζευγάρια, παίρνουν από το σπίτι τους τις Μπούλες (για άλλους Γενίτσαρους), ενώ η οικόγενεια τις αποχαιρετά κλαίγοντας. Έως τις 17.00 πραγματοποιούν πομπή και στήνουν χορούς. Κατά την είσοδό τους στην πλατεία Αλωνίων αφαιρούν την κέρινη προσωπίδα τους και χορεύουν έως το βράδυ. Οι Γενίτσαροι φορούν φουστανέλα, φλουριά, φυλαχτά, «ζώστρες» (αλυσίδες) και κεφαλόδεσμο, ενώ οι Μπούλες (ή Νύφες) μια πολύχρωμη γυναικεία φορεσιά – είναι όμως όλοι άντρες. Για να παρακολουθήσετε τη διαδικασία του ντυσίματος, φροντίστε να είστε στις εννέα το πρωί στον Μύλο Μάκη.
Φωτογραφία: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ
7. ΚΟΖΑΝΗ
Οι φανοί της καρποφορίας
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ανάβουν στις γειτονιές της Κοζάνης οι περίφημοι φανοί – οι φωτιές με διονυσιακό χαρακτήρα, αλλά και με αναφορές στην τουρκοκρατία, αφού αυτός ήταν ο τρόπος επικοινωνίας των κλεφταρματολών με τις οικογένειές τους. Στα μνημειώδη γλέντια που στήνονται γύρω τους, ντόπιοι και επισκέπτες τραγουδούν, ακολουθώντας τον κορυφαίο τραγουδιστή, στίχους που έχουν επιβιώσει 300 χρόνια. Τραγούδια της αγάπης, κλέφτικα και σατιρικά ξεπηδούν από τα χάλκινα όργανα και, όταν οι φανοί σβήσουν, η στάχτη τους σκορπίζεται στα χωράφια για να καρποφορήσουν.
Φωτογραφία: © ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΡΟΣ
8. Μεσότοπος Λέσβου
Οι Koυδουνάτοι με τις κουτσκούδες
Οι κτηνοτρόφοι του Μεσότοπου κάθε Κυριακή της Τυρινής «δανείζονται» από τα ζώα τους τα κουδούνια και τα φορούν σχεδόν σε όλο το σώμα τους. Τα πρόσωπά τους βάφονται μαύρα, ενώ στο κεφάλι φορούν παραδοσιακές μαντίλες ή καπέλο φτιαγμένο από νεροκολοκύθα και φτερά κόκορα και γαλοπούλας. Παράλληλα, οι κουδουνάτοι κρατούν ένα φαλλόμορφο ραβδί, την κουτσκούδα, με την οποία χτυπούν τη γη για να ξυπνήσει και να γονιμοποιηθεί. Μπροστάρης είναι ο Γέρος ή Μπρουστνέλλας, ο οποίος φοράει ολόσωμα λευκά εσώρουχα με ζωγραφισμένο έναν φαλλό, έχει κουδούνι και κρατάει έναν ξύλινο φαλλό. Η πομπή σείει όλο το χωριό εξαγνίζοντάς το και καταλήγει στην «αίθουσα» (πολιτιστικό κέντρο του χωριού), όπου δύο βρακοφόροι χορεύουν τον… ερωτικό «αράπικο χορό».
9. ΤΥΡΝΑΒΟΣ
Ο βασιλιάς φαλλός
Μασκαράδες και εντυπωσιακά άρματα παρελαύνουν στο καρναβάλι που γίνεται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ωστόσο στον Τύρναβο θα έρθετε για το έθιμο Μπουρανί, που γίνεται την Καθαρά Δευτέρα. Ονομάστηκε έτσι από την αλάδωτη σούπα που βράζει στο μεγάλο καζάνι του Τυρνάβου εκείνη τη μέρα, ωστόσο, όπως γρήγορα θα καταλάβετε, βασιλιάς είναι ο φαλλός. Πήλινα αναμνηστικά, μπαλόνια, γλειφιτζούρια, ακόμα και τα ψωμιά έχουν σχήμα φαλλού, ενώ οι Μπουρανήδες δεν σταματούν τα πειράγματα, τα οποία περιλαμβάνουν άσεμνα τραγούδια και χειρονομίες, βωμολοχίες και φυσικά τον υποχρεωτικό ασπασμό του βασιλιά φαλλού!
Φωτογραφία: © ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΓΚΑΣ
10. ΘΗΒΑ
Ο Γάμος των Βλάχων
Φερμένος από τους Βλάχους του Ασπροποτάμου, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Θήβα τον 19ο αιώνα, ετούτος ο Γάμος διαφέρει από τους υπολοίπους. Επτά ομάδες των 30 ατόμων, με αρχηγό τον Καπετάνιο και βοηθό τον Πανούση, ντυμένοι όλοι με τις βλάχικες φορεσιές, με γκλίτσες και με φλάμπουρα, γλεντούν την Κυριακή της Τυρινής υπό τους ήχους της πίπιζας και του νταουλιού. Την Καθαρά Δευτέρα οι φωτιές και οι παραδοσιακοί χοροί (μαζί και ο περίφημος πυρρίχιος) «ανάβουν» στην πλατεία και όλοι οδεύουν προς το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας για τα αρραβωνιάσματα. Η πομπή επιστρέφει στην πλατεία, συνοδεύεται από σκωπτικούς διαλόγους στη βλάχικη διάλεκτο, στους οποίους αμφισβητείται η παρθενία της νύφης κ.λπ., και το έθιμο ολοκληρώνεται με τον γάμο, τον θάνατο του γαμπρού και την ανάστασή του.
11. ΣΟΧΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Η παρέλαση με τα καλπάκια
Επισήμως τα έθιμα του Σοχού ξεκινούν το Σάββατο – ανάβουν τρεις μεγάλες φωτιές και γίνονται οι προετοιμασίες του Γάμου. Ο ίδιος ο Γάμος γίνεται την Κυριακή και την ίδια μέρα παρελαύνουν οι μασκαράδες της Αράπκας (με τοπικά ρούχα, φορεμένα ανάποδα). Την Καθαρά Δευτέρα γίνεται το έθιμο της συγχώρεσης και η μεγάλη παρέλαση των κουδουνοφόρων. Αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές του Σοχού, ωστόσο για να βιώσετε τη δύναμη του εθίμου αξίζει να τους ακολουθήσετε μέρες νωρίτερα, όταν, φορώντας τα εντυπωσιακά τους καλπάκια (μάσκες ύψους ενός μέτρου με ουρά αλεπούς και πολύχρωμες κορδέλες), γιδοπροβιές, κόκκινες εσάρπες και βαριά κουδούνια, περιφέρονται στο χωριό μαζί με νταούλια και ζουρνάδες, χορεύοντας και καλώντας τη φύση να ξυπνήσει.
12. ΣΚΥΡΟΣ
Το λιλίρισμα των Γέρων
Μαύρες ποιμενικές κάπες, τροχάδια (παραδοσιακά παπούτσια των βοσκών), γκλίτσες και μάσκες (μτσούνες) από δέρμα γιδιών: η αλλόκοτη όψη των Γέρων της Σκύρου προϊδεάζει για το μυστηριακό έθιμο, που κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή. Κατακλύζουν τα σοκάκια της Χώρας, χτυπιούνται μεταξύ τους ως ένδειξη επιβολής και χορεύουν τελετουργικά (λιλίρισμα), κάνοντας τα κουδούνια που κρέμονται από πάνω τους να χτυπούν εκστατικά. Μαζί τους περιφέρονται ο Φράγκος με την αστεία μάσκα και οι Κορέλες, φορώντας την παραδοσιακή φορεσιά, ανεμίζοντας ένα μαντίλι και τραγουδώντας τον κορελίτικο σκοπό.
+ Την Κυριακή γίνεται και η πομπή των ψαράδων, η σατιρική Τράτα, ενώ την Καθαρά Δευτέρα οι Σκυριανοί χορεύουν και γλεντούν έως το βράδυ φορώντας παραδοσιακές φορεσιές.