«Περιβάλλον και πολιτισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος», υπογραμμίζει η Λυδία Καρρά, η οποία, πριν από σχεδόν πέντε δεκαετίες, οραματίστηκε, μαζί με τον σύζυγό της Κώστα Καρρά, τη σύσταση μιας οργανωμένης ομάδας πολιτών που θα πρωτοστατούσε στην προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, οι μάχες που κέρδισαν ήταν πολλές: από τη διάσωση του οικισμού της Πλάκας και του νότιου Σαρωνικού μέχρι τον αρχαίο Πύργο της Κέας και άλλων μνημείων. Καταγράφηκαν στο συλλογικό θυμικό, συσπείρωσαν πλήθος ανθρώπων, τους οποίους η Ελληνική Εταιρεία βρήκε συμπαραστάτες στο έργο της. Η πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ μας μιλάει για τους αγώνες-σημεία αναφοράς όλων αυτών των χρόνων, το στοίχημα του φυσιολατρικού τουρισμού και την αξία των συνεργειών σε αυτή την κατεύθυνση.
Ποιους ξεχωρίζετε ως σημαντικότερους σταθμούς στο έργο που έχει να επιδείξει η Ελληνική Εταιρεία από το 1970 έως σήμερα;
Θα στεκόμουν σίγουρα στον αγώνα μας να μη γίνει βιομηχανική περιοχή ο νότιος Σαρωνικός –έτσι σώθηκαν η Αίγινα, η Ύδρα, οι Σπέτσες, ο Πόρος, η Τζια– και στην οκταετή προσπάθειά μας να κηρυχθεί το σύνολο της Πλάκας διατηρητέο και να υιοθετηθούν οι σωτήριες χρήσεις γης, βασισμένες στη μελέτη Ζήβα, που στήριξαν ο Στέφανος Μάνος και ο Αντώνης Τρίτσης. Δεν θα πρέπει ωστόσο να παραλείψω τα ξενύχτια δουλειάς που έγιναν στην Ελληνική Εταιρεία τα πρώτα χρόνια δράσης της για το περίφημο άρθρο 24 του συντάγματος για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Ποιες ήταν οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε;
Παρόλο που το περιβάλλον και ο πολιτισμός αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας, οι μάχες για το περιβάλλον και τον πολιτισμό στη χώρα μας είναι πάντα δύσκολες. Αγωνιστήκαμε ενάντια στην εκτροπή του Αχελώου επί 23 ολόκληρα χρόνια και υπήρξαμε αταλάντευτοι στη στάση και στην αφοσίωσή μας στο θέμα αυτό. Μεγάλη πρόκληση ήταν επίσης η προστασία του ιστορικού τοπίου του Μαραθώνα την περίοδο 2000-2002. Δεν καταφέραμε όλα όσα θέλαμε, αλλά πετύχαμε το Κωπηλατοδρόμιο να καταλάβει όσο γινόταν μικρότερη έκταση και να μη γίνει το slalom, ώστε να διαταραχτεί όσο το δυνατόν λιγότερο ο υγρότοπος της περιοχής. Αποτέλεσμα του αγώνα αυτού ήταν η ίδρυση του Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα και του Φορέα Διαχείρισης. Κι εδώ θα πρέπει να μιλήσω για μια συνεχιζόμενη μάχη για τη χωροταξία του τουρισμού: πρέπει να είμαστε συνεχώς στις επάλξεις, καθώς όλες οι κυβερνήσεις φέρνουν προς συζήτηση σχέδια νόμου αρκετά φιλικά προς την οικοδόμηση σε παραλίες ή προστατευόμενες περιοχές.
Γιατί τοποθετήσατε το περιβάλλον «δίπλα» στον πολιτισμό; Τι έχει αλλάξει από τότε που εμπνευστήκατε αυτή την ιδιαίτερη συνύπαρξη;
Για εμάς, περιβάλλον και πολιτισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και θεωρούμε ότι οι ενέργειές μας στον ένα τομέα έχουν σαφή αντίκτυπο στον άλλο. Το περιβαλλοντικό πρόβλημα έχει τη βάση του σε αλλαγές σε πολιτισμικές αξίες. Γι’ αυτό και θα ήταν σαφώς πιο αποτελεσματική η δημιουργία Υπουργείου Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, που θα αντιμετώπιζε την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ως ενιαίο σύνολο, παρά η σύνδεση, π.χ., του περιβάλλοντος με την ενέργεια ή του πολιτισμού με τον τουρισμό.
Μπορεί η Ελλάδα να κερδίσει το στοίχημα του φυσιολατρικού τουρισμού και πώς;
Και μπορεί, και πρέπει! Αν και έχουμε καταστρέψει πολλά –δείτε τη σημερινή εικόνα της Ελευσίνας ή της Ιεράς Οδού–, υπάρχουν ακόμη στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για τον φυσιολατρικό τουρισμό, αρκεί να προστατεύσουμε το τοπίο ως σύνολο. Έχουμε άλλωστε ευθύνη γι’ αυτό απέναντι στις νέες γενιές και στην ανθρωπότητα. Όταν δούλευα την ταινία μου «Τα άνθη του σεισμού», με θέμα τον σεισμό της Καλαμάτας, ο Patrick Leigh Fermor, σε μια κάρτα του, μου τόνισε τη σημασία της διάσωσης του τοπίου με μια ρήση του Βικτωριανού συγγραφέα John Ruskin: «Remember, a small hut can destroy a dynasty of hills» (σ.σ. μια μικρή καλύβα μπορεί να καταστρέψει ολόκληρους λόφους). Και αυτό θα έπρεπε όλοι να το έχουμε κατά νου.
Ποιες περιοχές της Ελλάδας έχουν τη μεγαλύτερη δυναμική σε αυτή την κατεύθυνση;
Πέρα από τα προφανή, δηλαδή τα νησιά μας, όλες οι περιοχές της Ελλάδας έχουν δυναμική. Αυτό που έχει σημασία, όμως, είναι το πώς θα την αξιοποιήσουν με συνέργειες και συνεχή προσπάθεια για την ανάδειξη των τοπικών στοιχείων: συντήρηση μνημείων, σχεδιασμό διαδρομών, παραγωγή τοπικών προϊόντων. Στην Πελοπόννησο είχαμε τη χαρά να εργαστούμε στο Menalon Trail, όπου, σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, ενώθηκαν εννέα πανέμορφα παραδοσιακά χωριά προσφέροντας ένα περιζήτητο και καινοτόμο τουριστικό προϊόν. Στην Ξάνθη εγκαινιάζουμε σύντομα ένα ευρύ πλέγμα μονοπατιών με μοναδική φυσική ομορφιά. Πρόκειται για το πιο φιλόδοξο project του Προγράμματος Μονοπάτια Πολιτισμού, που υλοποιείται με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, και αναμένεται να συμβάλει στην ανάπτυξη της περιοχής με τρόπο ουσιαστικό και φιλικό προς το περιβάλλον. Στην Κρήτη, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης, ένα ιστορικό μονοπάτι θα ενώσει την περιοχή των Χανίων μέσω των Λευκών Ορέων με τη Σαμαριά.
Η αποκατάσταση του βυζαντινού ναού της Αγίας Κυριακής (Νάξος) τιμήθηκε με το Βραβείο Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Τι είδους συνέργειες έχετε αναπτύξει; Πώς πείθετε τους ανθρώπους να συνδράμουν στην προσπάθειά σας;
Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε συνεργαστεί με την τοπική αυτοδιοίκηση – με Περιφέρειες και Δήμους. Αρκετοί έχουν αυξημένη ευαισθησία σε θέματα περιβάλλοντος και πολιτισμού και είναι πραγματικά χαρά να δουλεύεις μαζί τους. Ο Δήμος Σικίνου είναι ένα τέτοιο παράδειγμα: ενώσαμε τις δυνάμεις μας για τη δημιουργία του δικτύου Μονοπατιών Πολιτισμού στο νησί, τη μελέτη αποκατάστασης της Επισκοπής, την εκστρατεία για τη μείωση της πλαστικής σακούλας. Εξάλλου, σε ό,τι κάνουμε, είναι πάντα στόχος μας να έχουμε στο πλευρό μας την κοινωνία των πολιτών: δουλεύουμε με τις τοπικές μας επιτροπές και δημιουργήσαμε το δίκτυο συνεργαζόμενων σωματείων σε όλη την Ελλάδα. Πώς τους πείθουμε; Με λίγα λόγια, πράξεις και τεκμηριωμένες προτάσεις. Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται όταν τους πλησιάζεις με σοβαρότητα και συνέπεια.
Τι σημαίνει, πρακτικά, προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ενός τόπου, που όμως ζει από τον τουρισμό;
Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ενός τόπου δεν αντιτίθεται αλλά ουσιαστικά εγγυάται τη σωστή και μακροπρόθεσμη τουριστική του ανάπτυξη. Νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε πως ένας τόπος που ζει από τον τουρισμό δεν θέλει να εξαντλήσει αυτή τη δυνατότητα σε σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά να διατηρήσει τη δυναμική του όσο το δυνατόν περισσότερο. Σε όλες τις τουριστικές αφίσες της χώρας μας βλέπουμε υπέροχη φύση, όμορφους παραδοσιακούς οικισμούς και μνημεία. Είδατε ποτέ αφίσες με κακοφτιαγμένες πολυκατοικίες, χτισμένες παραλίες, αφρόντιστα χωριά; Η ΕΛΛΕΤ εργάζεται εντατικά όσον αφορά το θέμα της φέρουσας ικανότητας, προσφέροντας ένα σημαντικό εργαλείο για τη διασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης προστασίας του περιβάλλοντος και τουριστικής ανάπτυξης. Έχουμε ήδη ολοκληρώσει σχετικές μελέτες στη Σίφνο και στην Αμοργό και ξεκινάμε στη Σαντορίνη, σε συνεργασία με τον Δήμο Θήρας.