Βάζοντας πόρτα στα πολλά πολλά
Στην αρχή νόμιζα ότι κάποιο παιδάκι του χωριού κάνει φάρσα. Έβρισκα μπροστά από την πόρτα μας ένα μεγάλο βότσαλο, βαλμένο με τρόπο ώστε να μην μπορούμε να μπούμε χωρίς να το προσέξουμε. Έμαθα λοιπόν ότι αυτός είναι ο παραδοσιακός τρόπος για να αφήσει κάποιος μήνυμα στην Τήνο. Το βότσαλο σημαίνει «πέρασα να σε δω». Πράγματι, είχε περάσει ένας συγχωριανός να συνεννοηθούμε για τα σοβατίσματα ή να πει μια «καλημέρα».
Για να φτάσει κάποιος στην κεντρική πόρτα, ανεβαίνει μια σκεπαστή πέτρινη σκάλα που οδηγεί στην αυλή. Τα μπαλκόνια εδώ τα λένε «αυλές», οπότε έχουμε υιοθετήσει τη λέξη για να φαίνεται ότι αφομοιωθήκαμε. Οιοσδήποτε μπορεί να ανέβει ανεμπόδιστα στην αυλή μας. Ακόμα πιο εύκολη είναι η προσέγγιση στις πλαϊνές πόρτες, για το κατώι και για την κάμαρα όπου κοιμάμαι. Οι περιπατητές αναρωτιούνται πού καταλήγει το στενό σοκάκι ανάμεσα στο σπίτι μας και στους Αγίους Αναργύρους και περνούν κάτω από τη μικρή αψίδα για να εξερευνήσουν το αδιέξοδο. Κάποιοι ανεβαίνουν τα σκαλοπάτια, στο τέρμα του περάσματος, και καταλήγουν περίπου στο κρεβάτι μου. Περίπου. Για να είμαι ακριβής, καταλήγουν στην πίσω αυλή μας.
Δεν θα μιλούσα για εισβολείς, καθώς τα όρια του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου είναι συχνά ασαφή στα Δυο Χωριά. Έτσι το λένε το χωριό μας. Εμείς δεν είμαστε από Δυο Χωριά, γίναμε από Δυο Χωριά, με την έννοια ότι επιλέξαμε τον τόπο. Έχουμε φτιάξει μια μικρή παροικία Αθηναίων, όλοι λάτρεις των παραδοσιακών κατοικιών. Είναι σπίτια χτισμένα δύο και τρεις αιώνες πριν, υπάρχει μάλιστα γραπτή αναφορά του 1630 από τον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα, τον Ενετό χαρτογράφο. Μας αρέσουν όλα στην ντόπια αρχιτεκτονική. Μας αρέσουν τα παράγωνα δωμάτια, που προδίδουν ότι χτίστηκαν διαφορετική περίοδο το καθένα. Μας αρέσει που δεν υπάρχουν ανοίγματα στον βοριά ούτε πόρτες, ούτε παράθυρα. Θαυμάζουμε τις σάλες που είναι ψηλοτάβανες. Παινεύουμε ακόμη και τον τοίχο που βγάζει σαλαμούρα, «δεν είναι υγρασία οι κίτρινοι λεκέδες, είναι σαλαμούρα, αλάτι δηλαδή», λέμε στους νεοφερμένους.
Τήνος, Κυκλάδες (Φωτογραφία: © Δημήτρης Βλάϊκος)
Όλα μας αρέσουν, εκτός από την εγγύτητα που προκύπτει έτσι όπως είναι χτισμένα τα σπίτια, το ένα πάνω στο άλλο. Μικροί και μεγάλοι λευκοί κύβοι ενωμένοι με στεαστά. Τις καμάρες εδώ τις λένε «στεαστά», οπότε το προφέρουμε κι εμείς έτσι και όχι «στεγαστά», που είναι πιο τουριστικό. Αυτό το μπες βγες από το ένα σπίτι στο άλλο κάπως ταράζει την ψυχοσύνθεση όσων ενηλικιωθήκαμε σε διαμερίσματα με κουδούνι. Καταγράφονται βεβαίως και ευτράπελα, να μπαίνουν άγνωστοι στις αυλές νομίζοντας ότι είναι δημόσιος χώρος. Όλοι έχουν να αφηγηθούν μια ιστορία, ότι μια παρέα πέρασε το σπίτι για ταβέρνα και ζήτησε το μενού ή ότι εισέβαλε στην ιδιοκτησία ένα κοπάδι πρόβατα. Κάπως έτσι άρχισαν να μπαίνουν τα πορτάκια. Χαμηλά, ξύλινα πορτάκια, ένα μέτρο ύψος, τίποτε φοβερό, τα οποία εντούτοις ανακόπτουν τη φόρα του επισκέπτη.
Αυτά τα πορτάκια είναι η συμβολή των Αθηναίων εποίκων στην ιστορική εξέλιξη της παραδοσιακής κατοικίας, είναι ένα όριο στα πολλά πολλά. Δηλαδή, εντάξει, μας αρέσει η ζωή στο χωριό, αλλά κάπου πρέπει να προστατεύσουμε και την ιδιωτική μας ζωή. «Δεν μπορεί να φοβάσαι να κυκλοφορείς με το βρακί». Λιγοστεύουν τα βότσαλα στην πόρτα, τη θέση τους παίρνουν οι γραπτοί προπομποί στα κινητά τηλέφωνα: «Έφτιαξα ψαρόσουπα, θα φέρω για τα παιδιά». Όλο και λιγότερο φωνάζουμε κάτω από τα παράθυρα, όλο και λιγότερο αιφνιδιάζουμε με μια επίσκεψη. Μαζί μας χάνεται ο ανοιχτός χαρακτήρας που είχαν επί αιώνες τα Δυο Χωριά, ένας χαρακτήρας που δεν υπήρχε ποτέ στην Οξωμεριά, στην άλλη άκρη του νησιού.
Στον Πύργο, το απομακρυσμένο κεφαλοχώρι του Βορρά, τα σπίτια στην πλειονότητά τους έχουν χτιστές πύλες. Η εξώθυρα είναι δίφυλλη, οι παραστάδες από μάρμαρο και συχνά υπάρχει σκαλισμένο οικόσημο. Αυτή η πρώτη πόρτα ανοίγει σε αυλή ή σκαλοπάτια. Οι περιπατητές δεν θα τολμούσαν να ανοίξουν, δεν θα ήξεραν καν τι υπάρχει πίσω από την πόρτα. Ούτε το βλέμμα δεν περνά στον ιδιωτικό χώρο, πόσω μάλλον ένας άγνωστος. Λέγεται ότι έχτιζαν έτσι επειδή πολλοί άντρες ήταν καπετάνιοι και ήθελαν να προστατεύουν τις γυναίκες τους. Άλλοι αποδίδουν τον κλειστό χαρακτήρα του Πύργου στην επαγγελματική ιδιότητα των πρώτων κατοίκων της περιοχής. Ήταν Αρβανίτες φρουροί που φύλασσαν τους ντόπιους από επιδρομές. Έπρεπε να ανακόπτουν τους πειρατές, οι οποίοι ελλιμενίζονταν στον Πάνορμο, εκεί που απαγκιάζει.
Η περιοχή ήταν δύσβατη, οι χειμώνας άγριος και οι μετακινήσεις δύσκολες. Προκειμένου να ειδοποιούν τους Ενετούς στο κάστρο του Εξωμβούργου, έστελναν μήνυμα με φωτιά μέσα από παρατηρητήρια, μεσαιωνικές φρυκτωρίες. Αυτή η διαρκής αναμονή επίθεσης πειρατών έκανε τους κατοίκους του Πύργου πιο αμυντικούς, κρατούσαν την απόσταση, δεν καλοδέχονταν τον ξένο. Οι πόρτες τους, επιβλητικές, σχεδιάστηκαν ώστε να απωθούν τους ταξιδιώτες και να απομονώνουν τους ενοίκους. Φιλοξενήθηκα μερικά καλοκαίρια εκεί, σε ένα από τα σπίτια με τις μαρμάρινες πύλες, αλλά δεν γνωρίστηκα με τους συγχωριανούς. Μια «καλημέρα» με δυσκολία.
Οι πόρτες της Τήνου υπαγορεύουν συμπεριφορές. Μου αρέσει αυτό, δείχνει ότι τα σπίτια έχουν προσωπικότητα. Στα Δυο Χωριά τα σπίτια έχουν και ονόματα. Οι ένοικοι παίρνουν το όνομα του σπιτιού τους: ο Ρήγας, η Κώτσαινα, ο Αβράμης είναι ονόματα σπιτιών που έγιναν προσωνύμια γειτόνων μας. Εμάς μας αποκαλούν «Βερδάρη».
|| Το μυθιστόρημα της Λώρης Κέζα «Πέφτει η νύχτα στο Παλέρμο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.