Η νύχτα της αυγουστιάτικης πανσελήνου, όταν οι αρχαιολογικοί χώροι ανοίγουν για το κοινό, έδωσε την αφορμή για μια συζήτηση με τον Κώστα Κάπο. Έχει σχεδιάσει και επιβλέψει τον φωτισμό σε μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία της Ελλάδας, όπως ο Ναός του Ηφαίστου, ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας, το Κάστρο της Πάτρας, η Μαύρη Ράχη Ψαρών, το εσωτερικό της Ροτόντας, κάστρα, χαμάμ, διατηρητέα μέγαρα στη Θεσσαλονίκη. Κορυφαίο όλων, η Ακρόπολη των Αθηνών, για τον νυχτερινό φωτισμό της οποίας το 2004 συνεργάστηκε με τον καταξιωμένο Γάλλο φωτιστή Πιερ Μπιντό. Μας μίλησε για την κατάσταση του φωτισμού των αρχαίων μνημείων στην Ελλάδα, για τους κανόνες και τα λάθη στη φωταγώγηση και αποκάλυψε τον λόγο για τον οποίο, όταν επισκέπτεται βράδυ την περιοχή της Ακρόπολης, γυρίζει την πλάτη στον Ιερό Βράχο.
Τι αποκαλύπτει μια βραδινή βόλτα για τα αθηναϊκά μνημεία σήμερα; Είναι κακοφωτισμένα;
Τα περισσότερα μνημεία της Αθήνας, αλλά και της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων, έχουν φωτιστεί κατά τρόπο ερασιτεχνικό, με μόνο στόχο να φαίνονται απλώς στο σκοτάδι. Δεν υπήρξε ποτέ μακροπρόθεσμο πλάνο, είτε από το ΥΠ.ΠΟ. είτε από τους δημοτικούς φορείς, για να αναδειχθούν τα σημαντικά μνημεία όπως τους αξίζει.
Ποια ξεχωρίζετε από τις εφαρμοσμένες μελέτες σας;
Σαφώς θεωρώ κορωνίδα της επαγγελματικής μου δραστηριότητας τον φωτισμό των μνημείων της Ακρόπολης. Τον βλέπω λίγο σαν «παιδί» μου. Είναι μια μοναδική αίσθηση να εκπονείς τη μελέτη και να είσαι εκεί στις 4 το πρωί, εντελώς μόνος, ρυθμίζοντας τους προβολείς, για να αναδείξεις ένα από τα αριστουργήματα της ανθρωπότητας. Ίσως για τον λόγο αυτό διαμαρτυρήθηκα με κάπως έντονο τρόπο πριν από έναν χρόνο βλέποντας την έλλειψη συντήρησης της εγκατάστασης του φωτισμού, αν και είχα προσφερθεί να παρέχω δωρεάν τις υπηρεσίες μου για την αποκατάστασή του.
Φωτογραφία: © Shutterstock
Η φωτισμένη Ακρόπολη τη νύχτα παραμένει υποβλητική. Μήπως μόνο το μάτι του ειδικού αντιλαμβάνεται τα κακώς κείμενα;
Γνωρίζω ότι είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τις φθορές και τις αστοχίες διαχρονικά. Βλέπω κι εγώ πολλούς τουρίστες που προσπαθούν να τη φωτογραφίσουν, άλλοι έχοντας την απαραίτητη εμπειρία και τον σωστό εξοπλισμό και άλλοι με τα κινητά τους και με φλας. Όμως, γνωρίζοντας ακριβώς πώς έπρεπε να αναδεικνύονται τα διάφορα σημεία του μνημείου, προτιμώ, όταν επισκέπτομαι την περιοχή πια, να κάθομαι με την πλάτη μου γυρισμένη προς αυτό. Δυστυχώς, μέχρι το 2011-2012 περίπου η Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως διέθετε τόσο τους εξειδικευμένους τεχνικούς επιστήμονες όσο και τη γνώση της μελέτης εφαρμογής, και μπορούσε να συντηρεί το μνημείο αποτελεσματικά. Όταν αποχώρησαν οι άνθρωποι που γνώριζαν την εγκατάσταση, έγιναν πολλά λάθη στην επιλογή λαμπτήρων, στην απόχρωσή τους, στη σκόπευση των προβολέων και στον καθαρισμό των γυάλινων επιφανειών τους από ρύπους, που αλλοίωναν τις φωτεινές δέσμες.
Πώς μεταφράζεται αυτή η κακή συντήρηση στα μάτια ενός τουρίστα;
Ως μείωση της έντασης του φωτισμού. Έχει μειωθεί τουλάχιστον κατά 40-50%, χάθηκε η φιλοσοφία της ανάδειξης του κάθε επιμέρους στοιχείου και γενικά υποβαθμίστηκε σοβαρά το φωτιστικό αποτέλεσμα. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών με είχε καλέσει να διενεργήσω αυτοψία και είχα συντάξει πλήρη έκθεση του τι έπρεπε να γίνει, δεδομένου ότι τώρα πια είμαι ο μόνος που γνωρίζει την εγκατάσταση. Το κόστος επαναφοράς της εγκατάστασης στην πρότερη κατάσταση δεν θα υπερέβαινε τις 60.000 ευρώ, ενώ θα μπορούσαμε να κάνουμε ένα μεσοπρόθεσμο πλάνο, με τη σύμπραξη ιδιωτών χορηγών για την αντικατάσταση των προβολέων με νέους, τεχνολογίας LED. Ακόμα προσπαθώ να βρω τέτοιους χορηγούς…
Τελικά ο τρόπος που φωτίζεται ένα μνημείο είναι ζήτημα αισθητικής; Ή υπάρχουν κανόνες;
Τεχνικές οδηγίες και προδιαγραφές για τον φωτισμό μνημείων δεν υπήρχαν. Με τον καιρό τις συνέταξα μόνος μου, ακολουθούνται από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του υπουργείου Πολιτισμού και συμπεριλαμβάνονται σε υπό έκδοση Oxford Handbook.
Ενδεικτικά μπορείτε να αναφέρετε κάποιους;
Δεν «βάφουμε» ένα μνημείο χωρίς λόγο. Σεβόμαστε την ακεραιότητά του, προσπαθούμε να αναδείξουμε τη φύση του, προστατεύουμε την αισθητική του και το περιβάλλον από φωτορύπανση και ενοχλητικά φαινόμενα θάμβωσης.
Ποια είναι τα συνήθη λάθη που γίνονται στον φωτισμό των αρχαιολογικών χώρων;
Η κακή επιλογή φωτιστικών σωμάτων και αποχρώσεων του λευκού φωτός και τα έντονα φαινόμενα θάμβωσης και φωτορύπανσης, που εμποδίζουν τον θεατή να κάνει μια σωστή, τρισδιάστατη «ανάγνωση» του μνημείου.
Περιγράψτε μας με δυο λόγια τη διαδικασία που ακολουθείτε. Εκπονείτε μόνος τις μελέτες;
Προηγείται μια επίσκεψη στον χώρο, όπου συγκεντρώνεται λεπτομερειακό φωτογραφικό υλικό για κάθε σημείο. Ακολουθεί η σύνταξη της μελέτης εφαρμογής με αυστηρές προδιαγραφές των φωτιστικών που θα εγκατασταθούν και επίσης κατά τη φάση της υλοποίησης στενή συνεργασία και επίβλεψη του αναδόχου. Οπωσδήποτε υπάρχουν νέοι συνάδελφοι που κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό πάνω στον φωτισμό των μνημείων, αλλά πιστεύω ότι ένας τέτοιος φωτισμός είναι κυρίως διαισθητικός. Εννοώ ότι πρώτα «βλέπω» στο μυαλό μου τον τρόπο που θέλω να αναδείξω το μνημείο και κατόπιν επιλέγω τους προβολείς για να το πετύχω. Όντας μηχανολόγος μηχανικός με μεγάλη εμπειρία στις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, έχω την πολυτέλεια να εκπονώ το σύνολο της μελέτης μόνος μου, με μια μικρή βοήθεια στη φωτορεαλιστική απεικόνιση, εάν απαιτηθεί. Θα με αποκαλούσε κάποιος «εμπειρικό φωτιστή» που έχει μάθει πάρα πολλά ως προς την εφαρμογή και σε πραγματικές συνθήκες.
Είναι διαφορετικό να φωτίζεις ένα νέο κτίριο από ένα αρχαίο μνημείο;
Ένα μνημείο είναι εκεί για πολλούς αιώνες και θα είναι για ακόμη περισσότερους. Η όποια παρέμβαση πρέπει να είναι 100% αναστρέψιμη, ενώ όταν αποξηλωθεί δεν πρέπει να έχει προκαλέσει καμία φθορά στο μνημείο. Ο φωτιστής δεν είναι ο δημιουργός του μνημείου. Είναι απλώς κάποιος που επιλέγει έναν τρόπο να τονίσει και να αναδείξει προϋπάρχοντα αρχιτεκτονικά στοιχεία παίζοντας με το φως και με τη σκιά, μια και το βράδυ ένα μνημείο μπορεί να δείξει εντελώς διαφορετικό, απαλλαγμένο από το σκληρό φως του ήλιου.
Είναι δαπανηρή επένδυση ο φωτισμός;
Ναι, αν και με τις σύγχρονες τεχνολογίες γίνεται πιο οικονομικός. Πρόσφατα εκπόνησα μελέτη για τον φωτισμό του Ολυμπιείου και της Αψίδας του Αδριανού. Μαζί με το περιβάλλον τείχος χρειάζονται περίπου 150.000 ευρώ για να αναδειχθούν και θα απαιτείται ετήσιο κόστος της τάξεως των 2.000 ευρώ για να συντηρείται η εγκατάσταση. Ο μελετητής είναι υπεύθυνος μέχρι να ρυθμιστεί η δέσμη και του τελευταίου προβολέα, άρα η αμοιβή του είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων.
Δώστε μας μερικά εξαιρετικά παραδείγματα σωστού νυχτερινού φωτισμού παγκοσμίως.
Η Πύλη του Βρανδεμβούργου, καθώς και πολλά κτίρια της Λιόν, οι αρχές της οποίας έχουν καταρτίσει ένα μακρόπνοο πλάνο για την ανάδειξή τους. Ζώντας στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια, θα ήθελα πολύ να δω τον Λευκό Πύργο, τα κάστρα και το εξωτερικό της Ροτόντας σωστά φωτισμένα. Είναι θέμα πολιτικής απόφασης των αρμόδιων φορέων, η οποία δεν έχει ληφθεί ακόμα.