Στα πυκνά δάση της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, εκεί όπου ο ήλιος δύσκολα τρυπώνει, ευδοκιμούν δημοφιλή αλλά και πιο σπάνια βρώσιμα είδη.
ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ
«Βάλια Κάλντα» σημαίνει «ζεστή κοιλάδα» στη βλάχικη διάλεκτο, κι αυτό αυτομάτως τονίζει το ξεχωριστό μικροκλίμα της. Όταν στα υπόλοιπα Γρεβενά έχει παγετό, στην κοιλάδα η θερμοκρασία είναι υψηλότερη, οπότε οι μύκητες συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Μέσα στην πλούσια βλάστηση, η οποία αποτελείται από μαύρη πεύκη, οξιά και θαμνώδη είδη, εντοπίζονται πολλά είδη μανιταριών, αλλά ιδιαίτερα αφθονούν οι βωλίτες, τα ζαρκαδίσια στα θαμνώδη μέρη και τα αγαρικά στις ορεινές πεδιάδες. Αυτό που ξεχωρίζει όμως είναι το σπάνιο τριχόλωμα, που απαντάται μόνο εδώ και στη Φλώρινα, χάρη στην παρουσία κόκκινων πεύκων (η νοτιότερη κατανομή του είδους στα Βαλκάνια).
Η πιο ωραία διαδρομή: Η Βάλια Κάλντα προσεγγίζεται έτσι κι αλλιώς οδικώς από το χωριό Περιβόλι μέσω του διάσελου του Σταυρού ή του διάσελου της Κρανιάς. Αφού κατεβείτε στην κοιλάδα από τον χωματόδρομο, μπορείτε να περπατήσετε όπου θέλετε, μια και μανιτάρια υπάρχουν παντού. Μια ενδιαφέρουσα πεζοπορική διαδρομή, ωστόσο, είναι εκείνη που κινείται παράλληλα με το Αρκουδόρεμα και κατευθύνεται προς τη Βωβούσα.
Τι άλλο θα δείτε: Όλη η περιοχή αποτελεί τον Εθνικό Δρυμό Βάλια Κάλντα, πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Πίνδου. Περίκλειστη καθώς είναι από βουνά που ξεπερνούν σε υψόμετρο τα 2.000 μ., με βλάστηση που το φθινόπωρο εκρήγνυται από τα χρώματα, πυκνά δάση, ρέματα, σπάνια είδη φυτών, πουλιά, ερπετά, αμφίβια, θηλαστικά –μεταξύ των οποίων λύκοι και αρκούδες–, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι ατέλειωτες βόλτες στη φύση με το αυτοκίνητο ή με τα πόδια. – Ο. Χ.
ΖΑΓΟΡΙ
Λόγω της απουσίας επιβαρυμένων βιομηχανικών ζωνών, το Ζαγόρι –και εν γένει η Ήπειρος– είναι ίσως η πιο «καθαρή» περιοχή της Ελλάδας και γι’ αυτό δίνει μανιτάρια εξαιρετικής ποιότητας (οι μύκητες απορροφούν τους ρύπους της ατμόσφαιρας, του εδάφους, κ.λπ.). Στη μεγάλη δασοκάλυψη και στην ποικιλομορφία της βλάστησης οφείλεται και η ποικιλία μανιταριών που έχει να επιδείξει. Ξεχωριστή θέση κατέχουν ορισμένα σπάνια είδη κανθαρέλλας, αλλά και το περίφημο αρνάκι του δάσους, ένα σπάνιο μανιτάρι με φαρμακευτικές ιδιότητες, που φύεται σε ώριμα δάση δρυός, τα οποία γενικά έχουν υποβαθμιστεί στην Ελλάδα, αλλά όχι και στο Ζαγόρι.
Η πιο ωραία διαδρομή: Εύκολη είναι αυτή που ξεκινά έξω από το χωριό Κήποι και κατευθύνεται ανατολικά, προς τους Φραγκάδες. Εδώ θα βρείτε μεγάλη ποικιλία μανιταριών, συχνά δε και το καλοκαίρι.
Τι άλλο θα δείτε: Απολαύστε ατέλειωτες περιηγήσεις στα χωριά του Ζαγορίου, με την υπέροχη αρχιτεκτονική, τα πετρογέφυρα και τα όμορφα εκκλησάκια. Στα κεντρικά επιλέξτε το Δίλοφο, το Κουκούλι, το Καπέσοβο, τη Βίτσα και το Μονοδένδρι και στα δυτικά την Αρίστη, το Μικρό και το Μεγάλο Πάπιγκο. – Ο. Χ.
ΠΗΛΙΟ
Στο Πήλιο η γνώση για τα μανιτάρια έχει αδιάλειπτη παρουσία στον χρόνο. Αποτελεί μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων και ακόμα και τα μικρά παιδιά ξέρουν να ξεχωρίζουν τα πιο δημοφιλή βρώσιμα είδη. Τους φθινοπωρινούς μήνες η συλλογή μανιταριών συνδυάζεται με το μάζεμα του κάστανου, αφού στους ορεινούς καστανεώνες, γύρω από τα δέντρα, φύονται άγρια μανιτάρια. Το πρώτο μανιτάρι που βγαίνει εδώ είναι η μακρολεπιωτή η υψηλή ή γουργουλιάνα για τους ντόπιους. Ακολουθούν οι καισαρικοί αμανίτες και τα πορτσίνι. Περισσότερα βρίσκουμε στα χωριά του ανατολικού Πηλίου, από τη Ζαγορά και τον Άγιο Δημήτριο μέχρι το Μούρεσι και την Τσαγκαράδα. Το πυκνό δάσος της περιοχής, λόγω των πολλών βροχοπτώσεων, ευνοεί την ανάπτυξη μανιταριών.
Η πιο ωραία διαδρομή: Το Πήλιο είναι γεμάτο μονοπάτια και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες θα δείτε μανιτάρια σε οποιοδήποτε σημείο του δάσους γύρω από τα χωριά του ανατολικού Πηλίου. Ενδιαφέρουσες διαδρομές είναι αυτή που ξεκινάει από τα Χάνια και καταλήγει στο χωριό Μακρυρράχη, καθώς επίσης η διαδρομή Τσαγκαράδα-Μούρεσι και Μούρεσι-Κισσός.
Τι άλλο θα δείτε: Αυτή είναι η κατάλληλη εποχή για να επισκεφθείτε τη Ζαγορά και να προμηθευτείτε ολόφρεσκα μήλα Πηλίου από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ζαγορίν. – Λ. Κ.
ΚΑΣΤΟΡΙΑ
Το Βίτσι είναι γεμάτο βωλίτες. Από την άλλη μεριά της Καστοριάς, προς Άργος Ορεστικό, έχει και μορχέλες. Ούτως ή άλλως, οι μανιταροσυλλέκτες είναι όπως οι ψαράδες: δεν αποκαλύπτουν ποτέ τα σημεία όπου βρίσκουν αφθονία των προϊόντων που «κυνηγούν». Τα μέλη όμως του Συλλόγου Μανιταρόφιλων Δυτικής Μακεδονίας, ο οποίος έχει την έδρα του στην Καστοριά, είναι πρόθυμα να μοιραστούν τα μυστικά τους. Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1999 και από τότε έχει αναπτύξει πλούσια δράση, διοργανώνοντας γιορτές, σεμινάρια, συναντήσεις και θεματικές εκδηλώσεις. Το μάζεμα μανιταριού είναι μια παλιά συνήθεια στην περιοχή, την οποία εξασκούν και πολλοί ντόπιοι. Η περιοχή όμως μετράει άλλο ένα ρεκόρ, καθώς τον Οκτώβριο του 2010 ο τότε πρόεδρος του συλλόγου, Γιώργος Σέτκος, ανακάλυψε την πρώτη λευκή τρούφα στην Ελλάδα, γεγονός που την προσέθεσε στον μικρό κατάλογο χωρών όπου ευδοκιμεί ένα από τα πιο σπάνια και ακριβά είδη μανιταριών.
Η πιο ωραία διαδρομή: Με αφετηρία την Καστοριά και κατεύθυνση το Χιονοδρομικό Κέντρο στο Βίτσι, το οπτικό σας πεδίο θα μονοπωλεί αυτή την εποχή το παχύ στρώμα των ξερόφυλλων της οξιάς. Κάντε μια στάση στα χωριά Οξυά και Βυσσινιά και ακολουθήστε τους δασικούς δρόμους στα πλαϊνά της κεντρικής οδού.
Τι άλλο θα δείτε: Τη λίμνη Καστοριάς, την παραδοσιακή συνοικία Ντολτσό με τα μακεδονίτικα αρχοντικά και τις πολλές βυζαντινές εκκλησίες της πόλης. – Λ. Κ.
ΓΡΕΒΕΝΑ
Είναι, αναμφισβήτητα, η ελληνική πρωτεύουσα των μανιταριών. Έχει να επιδείξει πάρα πολλούς μανιταρόφιλους, ενώ διαθέτει και πάρκο με την ονομασία «Πάρκο των Μανιταριών», όπου πραγματοποιούνται σχετικές εκδηλώσεις. Στα Γρεβενά, όμως, η συλλογή και η κατανάλωση μανιταριών δεν είναι μια μόδα των τελευταίων ετών. Ανέκαθεν οι ντόπιοι συνέλεγαν μανιτάρια, και μάλιστα σε κάθε σπίτι υπήρχαν φρέσκα, κατεψυγμένα ή αποξηραμένα. Εξάλλου, σε δύσκολες εποχές, όπως κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου, αποτέλεσαν σημαντική τροφή για τους κατοίκους των Γρεβενών. Εδώ και κάποια χρόνια, με τη συμβολή των συλλόγων μανιταρόφιλων και την αρωγή των τοπικών αρχών, έχει εδραιωθεί η συλλογή μανιταριών, έχοντας μάλιστα αξιοποιηθεί και τουριστικά για την προσέλκυση επισκεπτών, και έχουν αυξηθεί τα είδη που γνωρίζουν οι συλλέκτες.
Η πιο ωραία διαδρομή: Μια πρώτη και εύκολη διαδρομή, ιδανική για να την κάνετε και με παιδιά, είναι στο αστικό δάσος Καστράκι, στα περίχωρα της πόλης των Γρεβενών. Σε αυτό το πευκοδάσος φυτρώνουν μανιτάρια και το φθινόπωρο και την άνοιξη. Εναλλακτικά, στο χωριό Ζιάκας: το φαρδύ μονοπάτι ξεκινάει λίγο έξω από τον οικισμό, στις παλιές κατασκηνώσεις, και φτάνει μέχρι την κορυφή του όρους Όρλιακας (1.464 μ.).
Τι άλλο θα δείτε: Τα πολλά πέτρινα γεφύρια στα χωριά των Γρεβενών: Ζιάκα, Πορτίτσας και Λιάτισας κοντά στο χωριό Σπήλαιο, γεφύρι Καγκέλια και Αζίζ-Αγά κοντά στο Τρίκωμο. – Λ. Κ.
ΜΕΤΣΟΒΟ
Γνωστός μανιταρότοπος, όπου βρίσκει κανείς σχεδόν όλα τα είδη βρώσιμων μανιταριών και τρούφας, το Μέτσοβο, με τα πυκνά δάση οξιάς και το μεγάλο υψόμετρο, προσελκύει το ενδιαφέρον των μανιταρόφιλων ακόμη και το καλοκαίρι. Τόσο στο Μέτσοβο όσο και στην ευρύτερη περιοχή του Ανατολικού Ζαγορίου υπάρχουν σε μεγάλη αφθονία βωλίτες, κανθαρέλλες, αμανίτες, μορχέλες, λακτάριοι, τα πιο νόστιμα μανιτάρια δηλαδή, που προσφέρουν και τις περισσότερες δυνατότητες μαγειρέματος. Τα πιο πολλά βγαίνουν δύο φορές τον χρόνο, άνοιξη και φθινόπωρο, ανάλογα με τις βροχές, τη θερμοκρασία και το υψόμετρο. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στη χρυσή τρομπέτα, που αφθονεί στα πευκοδάση του Μετσόβου, αλλά και στην τρούφα, ο πλούτος της οποίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία των αγριογούρουνων, τα οποία διασπείρουν τον μύκητα μέσω του πεπτικού τους συστήματος.
Η πιο ωραία διαδρομή: Στο μονοπάτι που συνδέει το ίδιο το Μέτσοβο με τη λίμνη του Αώου έχετε πολλές πιθανότητες να βρείτε πληθώρα εκλεκτών ειδών, εντός του πευκοδάσους αρχικά και κατόπιν μέσα στο δάσος οξιάς.
Τι άλλο θα δείτε: Περπατήστε στα σοκάκια του χωριού με τα στιβαρά πέτρινα σπίτια. Εκεί θα συναντήσετε και τους γηραιούς ντόπιους, που συχνά φορούν την παραδοσιακή ενδυμασία. Επισκεφτείτε το Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 26560-41084), την Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ (averoffmuseum.gr) και το Οινοποιείο Κατώγι Αβέρωφ, που διοργανώνει μανιταροεξορμήσεις με την ομάδα του Troufa club, η οποία μεταξύ άλλων πρωτοπορεί δημιουργώντας τα πρώτα ελληνικά τρουφόδεντρα (μέσω εγκατάστασης του μύκητα στο ριζικό σύστημα συγκεκριμένων ειδών). – Ο. Χ.
Κανθαρέλλες στο μουσείο
Από τον εντυπωσιακό και τοξικό αμανίτη muscaria μέχρι την κοινή μορχέλα και τις λευκές τρούφες, το βραβευμένο Μουσείο Μανιταριών, που συστεγάζεται με το επίσης αξιόλογο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Μετεώρων, αναλαμβάνει να μυήσει τους επισκέπτες στα μυστικά των ιδιαίτερων αυτών μυκήτων. Γλυπτά αντίγραφα, σε απόλυτη πιστότητα σε μέγεθος και χρώμα και σε τρεις διαφορετικές φάσεις του βιολογικού κύκλου των μανιταριών, φιλοξενούνται στο αντίστοιχο προσομοιωμένο οικοσύστημα, επιτρέποντας την επιτόπου άντληση πληροφοριών για τα εκθέματα από το κινητό ή το tablet, μέσω κωδικών QR. Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η ολοκαίνουργια πτέρυγα, που κατασκευάστηκε με τη συμβολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, όπου θα δείτε σε ένα τρισδιάστατο θέαμα που αξιοποιεί πρακτικές χωρικής επαυξημένης πραγματικότητας τα 12 πιο θεραπευτικά είδη, αλλά και 12 εδώδιμα. Το δραστήριο μουσείο διοργανώνει, επιπλέον, βόλτες, γευσιγνωσίες, σεμινάρια, ενώ διαθέτει καφετέρια και κατάστημα με προϊόντα μανιταριών (τηλ. 24320-24959, meteoramuseum.gr, ανοιχτά: Τρ.-Παρ. 10.00-16.00, Σάβ.-Κυρ. 10.00-17.00).
Το Μουσείο Μανιταριών στο χωριό Λάβδα Γρεβενών είναι στην ουσία μια μικρή έκθεση με αντίγραφα μανιταριών, αλλά και φρέσκα, τα οποία εναλλάσσονται κάθε εβδομάδα. Οι άνθρωποί του θα σας αφηγηθούν μανιταροϊστορίες του τόπου, ωστόσο για να το επισκεφτείτε θα πρέπει να είστε γκρουπ και να επικοινωνήσετε προηγουμένως με τον πολιτιστικό σύλλογο (τηλ. 6987-497201, Δημήτρης Μπόλης). – Ο. Χ.