Εν μέσω πανδημίας, οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας μάς κάνουν να αναθεωρήσουμε την άποψη ότι τα σενάριά τους κινούνται απαραίτητα εκτός πραγματικότητας. Και μας διδάσκουν πολλά.
Αν το 2020 γινόταν τραγούδι, το ρεφρέν θα έλεγε «σαν ταινία η ζωή μας». Αυτό ακριβώς που σκεφτόμασταν ή συζητούσαμε με φίλους στο ξεκίνημα της πανδημίας, προσπαθώντας να περιγράψουμε πόσο ασύλληπτη μας φαινόταν η νέα πραγματικότητα που καλούμασταν να ζήσουμε. Αναζητώντας μια κανονικότητα, στραφήκαμε τότε σε απλά πράγματα. Από το να απολαύσουμε ένα φλιτζάνι καφέ μέχρι να πετύχουμε το τέλειο προζύμι ή να απορροφηθούμε από μια ταινία. Οποιαδήποτε ταινία, ακόμη κι αυτές που δεν επιλέγαμε καν προ κορωνοϊού. Και αν, τελικά, όλοι μας μάθαμε κάτι από αυτή την εμπειρία, είναι πώς να τα βγάζουμε πέρα μπροστά στο άγνωστο.
Εν μέσω μιας ιστορικής υγειονομικής κρίσης, οι νέες συνήθειες που απέκτησα προσωπικά για την αντιμετώπιση της κατάστασης περιλαμβάνουν την παρακολούθηση ταινιών με τίτλους όπως Contagion (Μετάδοση) και Πανδημία – και δεν είμαι η μόνη. Στο αποκορύφωμα του lockdown, τον περασμένο Μάρτιο, πέντε από τους δέκα κορυφαίους τίτλους στο Netflix αφορούσαν πανδημίες και φυσικές καταστροφές. Σύμφωνα με την καταγραφή της τηλεθέασης, η σειρά ντοκιμαντέρ της πλατφόρμας Πανδημία: Ο κύκλος του ιού της γρίπης και η ταινία του Roland Emmerich 2012 (2009) βρίσκονταν στις πρώτες θέσεις. Το Ξέσπασμα (1995) του Wolfgang Petersen βρέθηκε στην πέμπτη, ενώ στην ένατη ήταν το περσινό 3022 του John Suits, με θέμα μια ομάδα αστροναυτών αποκλεισμένη σε έναν διαστημικό σταθμό, μετά την καταστροφή της Γης. Ταινίες που μου έμοιαζαν πολύ δραματικές ή υπερβολικές λίγους μήνες νωρίτερα, τώρα τις έβλεπα με άλλο μάτι. Ακόμα και οι πιο τρομακτικές πλοκές μού πρόσφεραν την παρηγοριά ότι τις παρακολουθούσα από απόσταση, γνωρίζοντας ότι θα είχαν ένα τέλος.
Σε πρόσφατη μελέτη, ψυχολόγοι κατέληξαν ότι όσοι επέδειξαν «νοσηρή περιέργεια» ή ενδιαφέρον για ιστορίες τρόμου ή πανδημιών κατά τη διάρκεια του lockdown ανέπτυξαν μεγαλύτερη ψυχική αντοχή. Κι αυτό γιατί, εκμεταλλευόμενοι τη «χαμηλού κινδύνου» εμπειρία παρακολούθησης μιας ταινίας και βλέποντας πώς ανταποκρίνονται σε κάποια κρίση διαφορετικοί άνθρωποι και πώς αναπτύσσουν δεξιότητες προκειμένου να την αντιμετωπίσουν, μαθαίνουμε κι εμείς πώς να αντεπεξέλθουμε σε μια ανάλογη κατάσταση, αν χρειαστεί.
Η επιστημονική φαντασία έχει επίσης αποτελέσει βάση για νέους τρόπους σκέψης, οι οποίοι, κατά τον καθηγητή Λογοτεχνίας Patrick Parrinder, μπορούν να μας βοηθήσουν να οπτικοποιήσουμε τι θα μπορούσε να συμβεί. Σήμερα, η χρήση του sci-fi ως δημιουργικού εργαλείου χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από εταιρείες όπως η Nike, η Boeing και η Microsoft, που έχουν προσλάβει ανθρώπους με εκτεταμένες γνώσεις επί του θέματος.
Οι πρώτες ταινίες επιστημονικής φαντασίας ήταν εμπνευσμένες από τα άγχη της εποχής τους και ειδικότερα από το πώς οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις θα μπορούσαν να διαμορφώσουν ένα νέο μέλλον. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η απολύτως πρώτη, κατά πολλούς, Le Voyage dans la Lune (Ταξίδι στη Σελήνη, 1902), του Georges Méliès, που δανειζόταν στοιχεία από τον Jules Verne και τον H. G. Wells. Διασκευή του ομώνυμου βιβλίου του Verne ήταν και οι 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα (1916), ο βασισμένος στο βιβλίο της Mary Shelley Φρανκενστάιν (1910) αναφερόταν στις εξελίξεις στο πεδίο της ιατρικής, ενώ το περίφημο Metropolis (1927) του Fritz Lang απεικόνιζε μια αστική δυστοπία.
Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι η χρυσή εποχή του sci-fi τροφοδοτήθηκε από τις τεχνολογικές εξελίξεις, από τη φρίκη της πρώτης ατομικής βόμβας, από την προσσελήνωση ή από το συμβάν στο Roswell, που ενέπνευσαν θέματα όπως η δυστοπική αποκάλυψη, η εξερεύνηση του διαστήματος, οι εξωγήινοι, τα τέρατα και οι ιογενείς λοιμώξεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η πρωτοποριακή ταινία του Stanley Kubrick 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (1968), το Solaris του Andrei Tarkovsky (1972), η τριλογία του Πολέμου των άστρων (1977) του George Lucas και το Alien (1979) του Ridley Scott.
Μια σύγχρονη γενιά τέτοιων ταινιών φέρνει στο προσκήνιο πιο σύνθετα θέματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία, όπως ο ρόλος των φύλων στην ταινία Δικός της (2014) του Spike Jonze, που εξετάζει την ισορροπία μεταξύ ανδρών, γυναικών και μηχανών. Ο ρατσισμός ήταν το κεντρικό θέμα του Τρέξε (2017), του Jordan Peele, ταινίας που κέρδισε Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου, ενώ το District 9 (2009) των Neill Blomkamp και Terri Tatchell πραγματεύεται το θέμα μιας αποικίας εντομοειδών εξωγήινων οι οποίοι κρατούνται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης που θυμίζει απαρτχάιντ. Όσο για το animation WALL-E (2008) του Andrew Stanton, εστιάζει στον περιβαλλοντικό αντίκτυπο του εθισμού μας στις ανέσεις.
Πριν από το lockdown έβρισκα το sci-fi κάπως αυτοαναφορικό, ίσως και εγωιστικό. Το σκεπτικό μου ήταν το εξής: Ποιος θέλει να σκέφτεται μια φανταστική αποικία Αρειανών, όταν έχουμε τόσα προβλήματα στον πραγματικό κόσμο; Ωστόσο, η συνειδητοποίηση ότι οι ταινίες μπορούν να μας βοηθήσουν να προετοιμαστούμε για μια πανδημία με έκανε να το ξανασκεφτώ. Αν δεχθούμε ότι το σινεμά επιστημονικής φαντασίας ενισχύει την ψυχική αντοχή και εντείνει την ικανότητά μας να καινοτομούμε και να σκεφτόμαστε πιο δημιουργικά, είναι πιο εύκολο να παρακολουθήσουμε μια ταινία για μια πανδημία, ακόμα και όταν οι ίδιοι βρισκόμαστε εν μέσω μιας τέτοιας. Η επιστημονική φαντασία πάντα θα μας θυμίζει τις αξίες μας, καθώς και ότι το μέλλον μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τρόπο που ζούμε τώρα.
– Emily Zak Απόδοση: Νίνα Ζβε
Δημοσιεύτηκε στο Vogue.gr – Διαβάστε περισσότερα εδώ