Διάσημος για το πνεύμα του και την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας και της ελευθερίας του λόγου, ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ, ευρύτερα γνωστός ως Βολταίρος, ήταν κεντρική μορφή του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα.
Φιλόσοφος, συγγραφέας, ιστορικός, ο Βολταίρος υπήρξε επίσης δοκιμιογράφος και κορυφαίος εκπρόσωπος του ντεϊσμού, ενώ έγινε γνωστός και για την κριτική του σε βάρος της Καθολικής Εκκλησίας.
Η ζωή του
Τα πρώτα χρόνια
Ο Βολταίρος γεννήθηκε στο Παρίσι, στις 21 Νοεμβρίου 1694. Ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος και ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών. Έχασε τη μητέρα του στα 7 του χρόνια και μετά από δύο χρόνια εισήλθε στο ιησουιτικό κολέγιο του Μεγάλου Λουδοβίκου όπου παρέμεινε ως το 1711. Ακολούθως, μελέτησε τη νομική επιστήμη.
Πριν αρχίσει τη συγγραφική του καριέρα, υπηρέτησε ως γραμματέας του Γάλλου πρέσβη στην Ολλανδία. Επέστρεψε στο Παρίσι την εποχή του θανάτου του Λουδοβίκου ΙΔ΄ και σύντομα απέκτησε φίλους μεταξύ της αριστοκρατικής τάξης. Οι σατιρικοί στίχοι του τον έκαναν ιδιαίτερα δημοφιλή στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Τότε παρουσίασε το πρώτο θεατρικό του έργο, την τραγωδία Οιδίπους (Oedipe), απομίμηση του Οιδίποδα του Σοφοκλή, στον κύκλο του.
Τον Μάιο του 1717 φυλακίστηκε στη Βαστίλη για προσβολή του αντιβασιλέα Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης, έπειτα από μια σάτιρα που συνέθεσε γι’ αυτόν. Εκεί ξαναδούλεψε τον Οιδίποδα, άρχισε το έργο Ερρικειάς (Henriade) και αποφάσισε να αλλάξει το όνομά του. Απελευθερώθηκε 11 μήνες αργότερα όταν διαπιστώθηκε ότι είχε κατηγορηθεί εσφαλμένα και για τον λόγο αυτό έλαβε χρηματική αποζημίωση 400 κορώνες.
Η τραγωδία Οιδίποδας ανέβηκε στο Théâtre Français τον Νοέμβριο του 1717 και έγινε θετικά αποδεκτή από το κοινό. Παρέμεινε στη σκηνή για 45 βραδιές και του απέφερε πλούτο και φήμη, που τον βοήθησαν να ξεκινήσει μία σειρά επικερδών επενδύσεων. Μετά την απελευθέρωσή του από τη Βαστίλη τον Απρίλιο του 1718, έγινε γνωστός ως Arouet de Voltaire ή απλά Voltaire, αν και νομικά δεν απάλειψε ποτέ το βαπτιστικό του όνομα.
Ο Βολταίρος, συνεχίζοντας τη θεατρική του παραγωγή, ολοκλήρωσε το έργο Artemire το Φεβρουάριο του 1720. Το έργο απέτυχε και ο Βολταίρος δεν το δημοσίευσε ποτέ στο σύνολό του, αν και αργότερα αναπλάστηκε με επιτυχία και κάποια μέρη του επαναχρησιμοποιήθηκαν σε άλλες εργασίες. Άλλα έργα του που δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν η τραγωδία Μαριάννα (Marianne) και η κωμωδία Ο αδιάκριτος (L’ indiscret).
Η εξορία στην Αγγλία
Το 1725 ο Βολταίρος -αν και δεν τον βάραινε κάποιο έγκλημα- επέλεξε την εξορία αντί της φυλάκισης, έπειτα από αντιπαράθεση με τον νέο ευγενή Σεβαλιέ ντε Ροάν. Από τότε έγινε υπέρμαχος της δικαστικής μεταρρύθμισης. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αγγλία τον προσέλκυσε η φιλοσοφία του Τζον Λοκ και ιδέες του μαθηματικού Ισαάκ Νεύτωνα, ενώ μέσω του φίλου του λόρδου Μπόλινμπροκ ήρθε σε επαφή με τα πνευματικά αναστήματα της αγγλικής λογοτεχνίας της εποχής. Επιπλέον, μελέτησε τη συνταγματική μοναρχία της Αγγλίας και τη θρησκευτική ανοχή.
Ο Βολταίρος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τον φιλοσοφικό ορθολογισμό και τη μελέτη των φυσικών επιστημών. Επίσης έγραψε στα αγγλικά τα πρώτα δοκίμιά του, το Δοκίμιο για την επική ποίηση και το Δοκίμιο για τους γαλλικούς εμφυλίους πολέμους, τα οποία δημοσιεύθηκαν το 1727. Η πλέον ενδιαφέρουσα παραγωγή του στην Αγγλία ήταν η συγγραφή της ιστορίας του Κάρολου 12ου της Σουηδίας, η οποία παραμένει κλασσική στον χώρο της βιογραφίας. Το έργο του Αγγλικά Γράμματα (Letters concerning the English Nation), δημοσιευμένο στα αγγλικά το 1733 και στα γαλλικά ως Lettres philosophiques το 1734, μπορεί να ειπωθεί ότι έδωσε ώθηση στην αγγλική φιλοσοφική σκέψη και επιστήμη, η οποία χαρακτήρισε την περίοδο του Διαφωτισμού. Το βιβλίο επίσημα απαγορεύθηκε στη Γαλλία.
Η επιστροφή στη Γαλλία
Ο Βολταίρος επέστρεψε στο Παρίσι έπειτα από τρία χρόνια και συνέχισε εκεί τη λογοτεχνική του παραγωγή. Δημοσίευσε τότε το επικό ποίημα Ερρικειάς (Henriade), με θέμα τους θρησκευτικούς πολέμους στη Γαλλία, όπου σατίριζε τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Το έργο κυκλοφόρησε σε 300.000 αντίτυπα. Συνάμα παρουσίασε αρκετές τραγωδίες μεταξύ των οποίων και οι Βρούτος (Brutus, 1730), Ζαΐρα (Zaire, 1733), Εριφύλη (Eriphile).
Στα 1733 γνώρισε την Εμιλί ντι Σατλέ. Διέμειναν μαζί στο Cirey, στη Λωρραίνη, απολαμβάνοντας την ανοχή του μαρκησίου ντι Σατλέ. Ο δεσμός του με την Εμιλί διήρκεσε μέχρι το θάνατό της το 1749.
Στο Cirey, ο Βολταίρος δούλεψε πάνω σε πειράματα φυσικής και χημείας. Το 1736 άρχισε την αλληλογραφία του με τον διάδοχο του θρόνου της Πρωσίας Φρειδερίκο (μετέπειτα Φρειδερίκο Β΄). Επιπλέον, έγραψε τα Στοιχεία της νευτώνειας φιλοσοφίας (Éléments de la philosophie de Newton, 1736), μια κωμική εκδοχή των θρύλων για την Ιωάννα της Λωρραίνης Η παρθένος (La Pucelle, 1755) και τα δράματα Μωάμεθ (Mahomet, 1742), Μερόπη (Mérope, 1743), και Σεμίραμις (Sémiramis, 1748). Μέσω της επιρροής της Μαντάμ Πομπαντούρ (Madame de Pompadour), έγινε βασιλικός ιστοριογράφος και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
Σκληρός κριτικός του ήταν αυτή την περίοδο ο αβάς Desfontaines και κορωνίδα των κριτικών του Desfontaines ήταν το βιβλίο Le Voltairomanie, σε απάντηση ενός λίβελου του Βολταίρου με τον τίτλο Ο Προληπτικός (Le Preservatif). Τον Απρίλιο του 1739 πραγματοποίησε ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες, οι οποίες ήταν η έδρα του για κάποιο χρονικό διάστημα. Ο Φρειδερίκος, βασιλιάς πλέον της Πρωσίας από το 1740, κατέβαλε πολλές προσπάθειες να απομακρύνει τον Βολταίρο από την Εμιλί ντι Σατλέ, αλλά ανεπιτυχώς. Τον Σεπτέμβριο του 1740, συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Κλεβ και τρεις μήνες αργότερα στο Βερολίνο έπειτα από πρόσκληση του Φρειδερίκου.
Από την πρωσική αυλή στην Ελβετία
Ο Βολταίρος επισκέφτηκε ξανά το Βερολίνο και το Πότσδαμ το 1743 στο πλαίσιο διπλωματικής αποστολής, για να πείσει τον Φρειδερίκο να συμμαχήσει με την Γαλλία, χωρίς όμως αποτέλεσμα, κατά τον πόλεμο της Αυστριακής Διαδοχής. Μετά τον θάνατο της Εμιλί ντι Σατλέ δέχτηκε την πρόσκληση του Φρειδερίκου να ζήσει στην αυλή του.
Οι σχέσεις του με το Φρειδερίκο ήταν γενικά θυελλώδεις, με τον Βολταίρο να εγκαταλείπει την Πρωσία έπειτα από τρία περίπου χρόνια, το 1753. Από απόσταση οι δύο άνδρες συμφιλιώθηκαν αργότερα και η αλληλογραφία τους επαναλήφθηκε.
Ανεπιθύμητος στη Γαλλία ο Βολταίρος εγκαταστάθηκε στη Γενεύη, ενώ απέκτησε επίσης ένα ακόμα σπίτι κοντά στη Λωζάνη. Οι αρχές της Γενεύης αντιτέθηκαν σύντομα στις ιδιωτικές θεατρικές παραστάσεις που πραγματοποιούνταν στο σπίτι του Βολταίρου, ενώ εξοργίστηκαν ακόμα περισσότερο λόγω του άρθρου «Genève» που γράφτηκε για την Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό, με την υποκίνηση του Βολταίρου, από τον Ντ’ Αλαμπέρ.
Το άρθρο, που δήλωνε ότι οι καλβινιστές πάστορες της Γενεύης είχαν δει το φως και είχαν πάψει να πιστεύουν στην οργανωμένη θρησκεία, ξεσήκωσε μια βίαιη διαμάχη. Αργότερα επιχείρησε να μεταβεί στην Ρωσία αλλά η Αικατερίνη Β΄ του αρνήθηκε την είσοδο πιεζόμενη από την Ρωσική εκκλησία και τις αντιδράσεις του ρωσικού λαού.
Τα τελευταία χρόνια στο Φερνέ και ο θάνατος
Το 1759, αγόρασε το κτήμα Φερνέ, κοντά στα γαλλο-ελβετικά σύνορα, όπου έζησε μέχρι και λίγο καιρό πριν το θάνατο του. Ο Βολταίρος συνέχισε να γράφει βιβλία, θεατρικά έργα και άλλες δημοσιεύσεις, καθώς και επιστολές. Υπήρξε κριτικός της θρησκευτικής αδιαλλαξίας και των θρησκευτικών διώξεων.
Το 1778, διανύοντας το 84ο έτος του, παρευρέθηκε στην πρώτη απόδοση της τραγωδίας του Ειρήνη (Irène), στο Παρίσι. Το ταξίδι του και η υποδοχή του ήταν μια αποθέωση, αλλά η συγκίνηση τον κατέβαλε και πέθανε λίγο αργότερα στην πρωτεύουσα στις 30 Μαΐου 1778. Ένας ηγούμενος μετέφερε κρυφά τη σορό του Βολταίρου σε ένα αβαείο στην πόλη Champagne, όπου θάφτηκε. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο Παρίσι το 1791 και ενταφιάστηκαν στο Πάνθεον.
Το έργο του
Η θεατρική παραγωγή του Βολταίρου ανέρχεται μεταξύ 50 και 60 έργων. Αν και διέθετε αξιόλογη κωμική ικανότητα, οι τραγωδίες του θεωρούνται εργασίες εξαιρετικής αξίας. Όσον αφορά στα ποιήματά του, ξεχωρίζουν η Ερρικειάδα (Henriade) και η Παρθένος (Puccele).
Το τρίτο τμήμα των εργασιών του Βολταίρου αποτελείται από τα μυθιστορήματα και τα αφηγήματα του. Αυτές οι παραγωγές – ασύγκριτα οι πιο αξιόλογοι καρποί της μεγαλοφυΐας του – συντίθονταν συνήθως ως τεύχη, με κύριο σκοπό την πολεμική στη θρησκεία ή την πολιτική. Το τέταρτο τμήμα του έργου του Βολταίρου, το ιστορικό, είναι το ογκωδέστερο όλων εκτός της αλληλογραφίας του.
Στη φιλοσοφία του, βασισμένη στο σκεπτικισμό και τον ορθολογισμό, ήταν βαθιά επηρεασμένος από το Λοκ, καθώς επίσης και από τους Montaigne και Bayle. Στην πολιτική υποστήριζε τη μεταρρύθμιση, αλλά ένιωθε φρίκη για την αμάθεια και τον πιθανό φανατισμό των ανθρώπων. Επίσης, η επιρροή του Βολταίρου στην εκλαΐκευση της επιστήμης και της φιλοσοφίας του καιρού του ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Στον Βολταίρο αποδίδεται λανθασμένα η φράση «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Στην πραγματικότητα η φράση αυτή γράφτηκε πρώτη φορά από την Evelyn Beatrice Hall στο βιογραφικό βιβλίο της The Friends of Voltaire.
Πηγή: Wikipidia
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr