Τι κοινό έχουν οι Simpsons με το αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών της περασμένης Κυριακής, ο Νίκος Ανδρουλάκης με τις Πανελλαδικές εξετάσεις και ο Λάμπρος Κωνσταντάρας με τους χρήστες των social media; Στον πραγματικό κόσμο, κανένα, στον κόσμο του Διαδικτύου, όμως, η Γενιά Z καταφέρνει και συνδέει καθημερινά εντελώς διαφορετικά πράγματα ή πρόσωπα σε ένα… meme.
Αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο μέρος της ψηφιακής κουλτούρας, τα memes δεν θα μπορούσαν να μην εμπεριέχουν και πολιτικό περιεχόμενο. Είναι, όμως, απλώς χιουμοριστικές αναρτήσεις, ή μπορούν να εμπλέξουν περισσότερο τους νέους στην πολιτική, ακόμα και να επηρεάσουν τις προτιμήσεις τους;
«Η Gen Z, από τα γεννοφάσκια της εξοικειωμένη με την τεχνολογία και “κοσμοπολίτισσα”, χρησιμοποιεί κατεξοχήν τα memes για να εκφραστεί και να
επικοινωνήσει», λέει στην «Κ» η καθηγήτρια στο τμήμα ΕΜΜΕ του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Λίζα Τσαλίκη, επισημαίνοντας πως, στο πλαίσιο της ψηφιακής κουλτούρας, τα memes συνιστούν μια μορφή ενασχόλησης με την πολιτική και τα δημόσια θέματα η οποία είναι άμεσα κατανοητή στο νεανικό κοινό – πολίτες του κόσμου.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Στα memes βλέπουμε επίσης τον τρόπο με τον οποίο το χιούμορ και η σάτιρα είναι συστατικό στοιχείο πολιτικής έκφρασης, επιτρέποντας στο περιεχόμενο του μιμιδίου να “ταξιδέψει” σε διαφορετικά εθνικά και πολιτιστικά πλαίσια», προσθέτει, εξηγώντας πως οι κοινές εμπειρίες που διαμορφώνονται, πλέον, μέσα από την ψηφιακή κουλτούρα στο TikTok, στο Ιnstagram κ.α., δημιουργούν ένα κοινό “λεξικό” που μοιράζονται και κατανοούν οι νέοι.
Αλληλεπιδρούν μεν, αλλά…
Στη διεθνή βιβλιογραφία, μελετητές όπως ο Κιμ Μπερναρντίνο και ο Φράνσις Σολάνο υποστηρίζουν πως τα memes συμβάλουν καθοριστικά στην ενίσχυση των πολιτικών συζητήσεων και «ωθούν» το κοινό να συνδιαλλαγεί ή να αντιπαρατεθεί για διάφορα πολιτικά ζητήματα, εμπεριέχοντας στοιχεία λαϊκού πολιτισμού και ποπ κουλτούρας. Αυτό είχε φανεί ήδη από τις προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ, ανάμεσα στον Ντόναλντ Τραμπ και τη Χίλαρι Κλίντον, όπου η χρήση των memes είχε πρωτοκαθεδρία στις πολιτικές αναρτήσεις στο Διαδίκτυο.
Μερίδα επικοινωνιολόγων, όμως, επισημαίνουν πως η αγάπη για τα memes δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την πολιτικοποίηση των νέων που αλληλεπιδρούν ή δημοσιεύουν τέτοιο περιεχόμενο στο Διαδίκτυο, καθώς υπάρχει πάντα η αντίληψη πως τα memes μπορεί να μη λαμβάνουν τις εκλογές ως σοβαρό ζήτημα.
Ο καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο Μονάχου, Γιάννης Θεοχάρης, εκτιμά, μιλώντας στην «Κ», ότι τα memes δεν μπορούν να επηρεάσουν την ψήφο, καθώς συνήθως αυτή καθορίζεται από πολύ στιβαρούς και μακροχρόνιους παράγοντες, όπως η πολιτική ταυτότητα ενός χρήστη, με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολο αυτή να αλλοιωθεί με περιστασιακό και στιγμιαίο επικοινωνιακό περιεχόμενο.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Εργαλείο πολιτικής επικοινωνίας
Λόγω της δημοφιλίας τους, ωστόσο, τα memes κάποιες φορές παύουν να είναι μόνο μια ευχάριστη ασχολία για τους χρήστες και γίνονται εργαλείο πολιτικής επικοινωνίας από τα ίδια τα κόμματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ΠΑΣΟΚ, το οποίο ενσωμάτωσε memes στην τελευταία του καμπάνια. Ειδικότερα, στο σποτ για τις εθνικές εκλογές του 2023 παρουσιάστηκαν πολλά memes με το παλιό ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ που κυκλοφορούν κατά καιρούς στο Διαδίκτυο κατακλύζοντας τα κοινωνικά δίκτυα. Ετσι, τα memes «καλοκαίρι με ΠΑΣΟΚ, καλοκαίρι με Ν.Δ.», «Eurovision με ΠΑΣΟΚ και Eurovison με ΣΥΡΙΖΑ» και λοιπές παραλλαγές της αλησμόνητης τηλεοπτικής ατάκας «ΠΑΣΟΚ… ωραία χρόνια», πέρασαν ξανά από τις οθόνες μας.
«Γνωρίζουμε ότι οπτικό περιεχόμενο, όπως τα βίντεο, οι εικόνες και τα memes στα social media είναι συνδεδεμένα με πολύ μεγαλύτερα επίπεδα αποδοχής και αλληλεπίδρασης από τους χρήστες σε σύγκριση με περιεχόμενο βασισμένο μόνο σε κείμενο. Συνεπώς, αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι τα memes είναι πολύ πιθανότερο να τραβήξουν την προσοχή των χρηστών σε μια προεκλογική εκστρατεία», σχολιάζει σχετικά ο κ. Θεοχάρης.
«Με απλά λόγια, οι ομάδες διαχείρισης προεκλογικής καμπάνιας των κομμάτων μπορούν να χρησιμοποιούν τα memes με στόχο να προσελκύσουν τους νέους και στη συνέχεια να περάσουν σε πιθανώς πιο αποτελεσματικές μεθόδους πειθούς, όπως το «micro-targeting», δηλαδή τη λεπτομερή στόχευση πολιτικών διαφημίσεων με βάση χαρακτηριστικά των διαφόρων χρηστών, που προκύπτουν από άλλα δεδομένα που ταιριάζουν με το προφίλ του χρήστη», καταλήγει ο ίδιος.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Memes και προπαγάνδα
Λόγω της συναισθηματικής τους φύσης, υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα memes διευκολύνουν την πόλωση. Κάποιοι μελετητές, μάλιστα, τα συνδέουν με την υπερπόλωση, τον ακροδεξιό ακτιβισμό, το τρολάρισμα και τη διάδοση παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο.
«Υπάρχουν οργανωμένα γκρουπ που εξειδικεύονται στη δημιουργία οπτικού υλικού με στόχο να περάσουν συγκεκριμένα μηνύματα. Παραδείγματος χάριν, ορισμένοι επιχειρούν να δημοσιεύσουν memes με ρατσιστικό περιεχόμενο ή έχουν στόχο την παραπληροφόρηση, επιδιώκοντας έτσι να περάσουν ακραίες απόψεις με πιο εύπεπτο τρόπο», αναφέρει ο κ. Θεοχάρης.
Τα παραπάνω έχουν εγείρει φόβους ότι οι νέοι μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στην απορρόφηση ή την ανταλλαγή παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο, ωστόσο φαίνεται πως τόσο οι ενήλικες όσο και οι έφηβοι μπορούν να την εντοπίσουν.
«Πράγματι, τα memes μπορούν να χρησιμοποιούνται για παραπληροφόρηση, όπως καθετί στην ψηφιακή κουλτούρα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η Gen Z αντιλαμβάνεται τη χρήση fake newς και τα “ξεσκεπάζει”», καταλήγει, από πλευράς της, η κ. Τσαλίκη.