Και ξαφνικά τα βλέμματα στράφηκαν σε ένα από τα όχι και τόσο αγαπημένα ψάρια στην Ελλάδα, τον τόνο. Αφορμή στάθηκε η καταγγελία των μη κυβερνητικών οργανώσεων Bloom και Foodwatch, ότι ο τόνος σε κονσέρβα είναι σε μεγάλο βαθμό μολυσμένος με υδράργυρο. Ο ΕΦΕΤ εξέδωσε μια καθησυχαστική ανακοίνωση, ωστόσο, το ενδιαφέρον του κόσμου για το θέμα παραμένει στο κόκκινο.
Ολα ξεκίνησαν όταν, σύμφωνα με τη Bloom, σε τυχαία δειγματοληψία που έγινε σε 148 κουτιά κονσέρβας σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία, Ισπανία και Ιταλία) από ένα ανεξάρτητο εργαστήριο διαπιστώθηκε ότι είχαν μολυνθεί με υδράργυρο. Σύμφωνα μάλιστα με τη σχετική έρευνα, τουλάχιστον στις μισές κονσέρβες η περιεκτικότητα σε υδράργυρο, παρόλο που δεν υπερέβαινε το μέγιστο επιτρεπτό όριο που έχει θεσπιστεί για τον τόνο (δηλαδή 1 mg/kg στο «βάρος του φρέσκου» τόνου και όχι στο τελικό προϊόν μέσα στην κονσέρβα), ξεπερνούσε το όριο που ισχύει για άλλα είδη ψαριών, δηλαδή το 0,3 mg/kg.
Σημειώνουν μάλιστα χαρακτηριστικά ότι «η μέγιστη περιεκτικότητα του τόνου σε υδράργυρο, η οποία ισχύει σήμερα στην Ευρώπη, έχει καθοριστεί με βάση τα διαπιστωμένα ποσοστά μόλυνσης του τόνου και όχι σε συνάρτηση με τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ο υδράργυρος για την ανθρώπινη υγεία και αυτό γίνεται για να εξασφαλίζεται η πώληση του 95% των τόνων».
«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στον τόνο, που είναι ένα από τα πιο μολυσμένα είδη, αποδίδεται μέγιστη ανοχή στον υδράργυρο τρεις φορές υψηλότερη από αυτή των λιγότερο μολυσμένων ειδών». Σύμφωνα με τις δύο ΜΚΟ, «κανένας υγειονομικός λόγος δεν δικαιολογεί αυτή την απόκλιση: ο υδράργυρος δεν είναι λιγότερο τοξικός αν καταναλωθεί μέσω του τόνου, μόνο η συγκέντρωση του υδραργύρου στο τρόφιμο μετράει».
Τι απαντά ο ΕΦΕΤ
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΦΕΤ, Αντώνη Ζαμπέλα, την τελευταία πενταετία έχουν πραγματοποιηθεί 150 έλεγχοι σε ψάρια (συμπεριλαμβανομένου και του τόνου) νωπά, κατεψυγμένα και κονσέρβες. Ολοι οι έλεγχοι για ανίχνευση των τριών βαρέων μετάλλων (μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο) βγήκαν αρνητικοί, με μηδενικά ποσοστά.
«Για να γίνει μια σωστή μέτρηση της περιεκτικότητας υδραργύρου σε μια κονσέρβα τόνου, θα πρέπει η συσκευασία να αναγράφει επακριβώς την ποσότητα του καθαρού τόνου, καθώς πολύ συχνά οι συσκευασίες περιέχουν κι άλλες ουσίες –άλμη, λάδι, ζαρζαβατικά– κάτι που κάνει τις μετρήσεις πιο δύσκολες».
Ο κ. Ζαμπέλας εξηγεί πως στον υδράργυρο από πλευράς διατροφής είναι δυνατόν να εκτεθούμε καταναλώνοντας ψάρια θηρευτές, όπως ο τόνος και ο ξιφίας. Ο ίδιος αναφέρεται ακόμα στην ανάλυση επικινδυνότητας που πραγματοποίησε πριν από λίγα χρόνια η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (The European Food Safety Authority), σύμφωνα με την οποία η έκθεση των Ευρωπαίων πολιτών στον υδράργυρο είναι χαμηλή, ενώ δεν υπάρχει υπέρβαση στο εβδομαδιαίο όριο σε σχέση με την επιτρεπτή ποσότητα μικρογραμμαρίων ανά κιλό.
Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τον κ. Ζαμπέλα, για να γίνει μια σωστή ανάλυση/μέτρηση της περιεκτικότητας υδραργύρου σε μια κονσέρβα τόνου, θα πρέπει η συσκευασία να αναγράφει επακριβώς την ποσότητα του καθαρού τόνου, καθώς πολύ συχνά οι συσκευασίες περιέχουν κι άλλες ουσίες –άλμη, λάδι, ζαρζαβατικά– κάτι που κάνει τις μετρήσεις πιο δύσκολες.
Σημειώνεται πως οι εταιρείες δεν είναι υποχρεωμένες να αναγράφουν ξεχωριστά την ακριβή ποσότητα του τόνου. Εν ολίγοις, οι μετρήσεις στις κονσέρβες του τόνου ενέχουν προκλήσεις σε σχέση με αυτές στη μέτρηση του νωπού.
Πάντως, ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ ανέφερε πως ο οργανισμός προγραμματίζει περισσότερους ελέγχους για τα αλιεύματα, ενώ θα επικοινωνήσει και με τις αντίστοιχες αρμόδιες αρχές στις οποίες ανέφεραν πρόβλημα οι δύο ΜΚΟ «για να δούμε τι λένε για το ζήτημα και αν πρέπει να αλλάξει κάτι στον τρόπο που γίνονται οι έλεγχοι για τα βαρέα μέταλλα στα ψάρια ή και στον τόνο ειδικότερα».
«Την τελευταία πενταετία έχουν πραγματοποιηθεί 150 έλεγχοι σε ψάρια (συμπεριλαμβανομένου και του τόνου) νωπά, κατεψυγμένα και κονσέρβες. Ολοι οι έλεγχοι για ανίχνευση των τριών βαρέων μετάλλων (μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο) βγήκαν αρνητικοί, με μηδενικά ποσοστά».
Οσον αφορά στη σύσταση για κατανάλωση τόνου στη χώρα μας, είναι αυτή που αφορά και στα υπόλοιπα ψάρια, δηλαδή κατανάλωση ψαριών δύο φορές την εβδομάδα, το ένα εκ των οποίων καλό θα ήταν να έχει άφθονα Ω3 λιπαρά, όπως για παράδειγμα η σαρδέλα ή ο σολομός.
Περιορισμός υπάρχει μόνο για τις εγκύους, οι οποίες, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΕΦΕΤ, πρέπει να είναι προσεκτικές με την έκθεσή τους στον υδράργυρο, έτσι ώστε να αποκλειστεί κάθε πιθανότητα να περάσει ο υδράργυρος στον πλακούντα την περίοδο που αναπτύσσεται το κεντρικό νευρικό σύστημα ενός βρέφους. Αλλες ειδικές συστάσεις για τον τόνο δεν υπάρχουν.
Αλλωστε, «ο τόνος έχει και πολλά προτερήματα ως ψάρι, όπως η χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος, ενώ είναι τροφή πλούσια σε πρωτεΐνη και βιταμίνες» σημειώνει ο κ. Ζαμπέλας.
Αμφιβολίες για τις μετρήσεις
Ο διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, Νίκος Χαραλαμπίδης, εκφράζει από την πλευρά του αμφιβολίες για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται σε όλο τον κόσμο το θέμα της κατανάλωσης τόνου.
Στον τόνο περιμένουμε να βρούμε ό,τι δεν μπορεί να διασπαστεί στην τροφική αλυσίδα, για παράδειγμα βαρέα μέταλλα. Πρόκειται για ψάρι που καταναλώνει τεράστιες ποσότητες τροφής. Ολα τα παραπάνω μάς δείχνουν πως πρόκειται για ένα είδος που απαιτεί συστηματική παρακολούθηση.
Ο ίδιος εξηγεί καταρχάς πως ο τόνος είναι ένα ψάρι που διανύει τεράστιες αποστάσεις, χιλιάδες χιλιόμετρα, από τη μία θάλασσα στην άλλη. Είναι ψάρι θηρευτής και βρίσκεται ψηλά στη διατροφική αλυσίδα, μαζί με το δελφίνι, τον καρχαρία, τον ξιφία.
«Σε αυτόν περιμένουμε να βρούμε ό,τι δεν μπορεί να διασπαστεί στην τροφική αλυσίδα, για παράδειγμα βαρέα μέταλλα. Πρόκειται για ψάρι που καταναλώνει τεράστιες ποσότητες τροφής. Ολα τα παραπάνω μάς δείχνουν πως πρόκειται για ένα είδος που απαιτεί συστηματική παρακολούθηση, αλλά και για μια μεγάλη βιομηχανία τόσο στο κομμάτι της αλιείας όσο και σε αυτό των τυποποιημένων προϊόντων», σημειώνει ο κ. Χαραλαμπίδης.
Συμπυκνώνοντας ο ίδιος την ουσία του ζητήματος σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, λέει τα εξής: «Οι μετρήσεις για τον εντοπισμό επιπέδων ρύπανσης από εξαιρετικά επικίνδυνες ουσίες, όπως ο υδράργυρος στις διάφορες μορφές του, είναι κάτι πέρα από μια συμβατική υποχρέωση των αρμοδίων υπηρεσιών. Είναι μια ευκαιρία να ενημερωθεί με ψυχραιμία και υπευθυνότητα ο καταναλωτής και η κοινωνία για τους κινδύνους, τα απαραίτητα μέτρα, τι πρέπει να προσέχει κ.ο.κ. Ο καταναλωτής πρέπει λοιπόν να εκπαιδεύεται σε αυτή τη διαδικασία, να αναζητά και να μπορεί να διαβάσει/εκτιμήσει την πληροφορία. Η διαφάνεια είναι το απαραίτητο στοιχείο ώστε ο καταναλωτής να έχει εμπιστοσύνη στους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Η απουσία της είναι γόνιμο έδαφος για πανικό».
Οι μετρήσεις δεν πρέπει να πραγματοποιούνται διεκπεραιωτικά αλλά για λόγους ουσίας και ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών. Αν λέμε απλώς «μετρήσαμε» είναι σαν να ρίχνουμε μια κουβέρτα πάνω από το πρόβλημα.
Ο ίδιος θέτει και μια σειρά από ερωτήματα: «Υπάρχει άραγε ενημέρωση των καταναλωτών για τις πιθανές επιπτώσεις από την κατανάλωση υδραργύρου (σε συγκεντρώσεις κάτω των ορίων); Οχι. Υπάρχει μήπως οδηγία προς τους καταναλωτές για τις ποσότητες που μπορούν να καταναλώνουν ημερησίως (με ρύπανση εντός ορίων) χωρίς υπόνοια προβλήματος στην υγεία έπειτα από μακροχρόνια κατανάλωση; Οχι. Υπάρχει κάποια συστηματική προσπάθεια που δείχνει στον καταναλωτή ότι επίκεντρο των ελέγχων είναι η υγεία του και όχι απλώς η ομαλή λειτουργία της αγοράς; Οχι. Με λίγα λόγια, οι μετρήσεις δεν πρέπει να πραγματοποιούνται διεκπεραιωτικά αλλά για λόγους ουσίας και ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών. Αν λέμε απλώς “μετρήσαμε” είναι σαν να ρίχνουμε μια κουβέρτα πάνω από το πρόβλημα».
Και όπως προσθέτει ο κ. Χαραλαμπίδης, τα διοικητικά και οικονομικά πρόστιμα δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστούν θέματα που έχουν να κάνουν με τη διατροφή και την υγεία των πολιτών. «Στον τόνο δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν οι ουσίες και οι τροφές που καταναλώνει, σε αντίθεση με τις μονάδες πάχυνσης τόνου όπου υπάρχει ένας σχετικός έλεγχος σε σχέση με το περιβάλλον που αναπτύσσεται το ψάρι και τη ζωοτροφή που καταναλώνει».
Κεντρική φωτογραφία: Shutterstock