Παρότι η Αθήνα είναι μια πόλη που δεν νοιάζεται για το παρελθόν της, εκείνο βρίσκει πάντοτε τρόπο να βγει στην επιφάνεια. Αυτό συνέβη πριν από λίγο καιρό, όταν κάποιοι από τους συνιδιοκτήτες του χώρου υποπτεύτηκαν ότι το υπόγειο της πολυκατοικίας επί της οδού Πραξιτέλους 33 –ένα μοντερνιστικό κτίριο του δεύτερου μισού της δεκαετίας το 1930– δεν ήταν απλώς μια μεγάλη αποθήκη. Από την πρώτη στιγμή που κατέβηκε τις σκάλες ο Γιώργος Γεωργακόπουλος, εικαστικός –επιμελητής και γνώστης του εμπορικού κέντρου της πόλης– βεβαιώθηκε ότι περπατούσε σε ένα από τα μεσοπολεμικά καταφύγια της πρωτεύουσας που συμπτωματικά έφθασε σχεδόν ακέραιο μέχρι τις ημέρες μας.
Το βρήκε γεμάτο σκουπίδια ετών, παραμελημένο αλλά διατηρημένο σε πολύ καλή κατάσταση, χαρακτηριστικό παράδειγμα της «μυστικής ζωής», όπως λέει ο ίδιος, που συνεχίζει να κυλάει κάτω από τα πόδια μας. «Βλέποντας το», μας είπε, «ήμουν σίγουρος για την εικαστική έκθεση. Ο ίδιος ο χώρος υποβάλλει την επιμελητική γραμμή: εμπνεόμενοι από θέματα εξουσίας, εγκλεισμού, φθοράς και σύγκρουσης, οι καλλιτέχνες δημιουργούν το δικό τους προσωρινό “καταφύγιο” ιδεών. Η έκθεση “Bunker” μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα αθέατο κομμάτι της Ιστορίας, αλλά και της ψυχής της πόλης. Μέχρι το 1936 η λέξη “καταφύγιο” δεν υπήρχε στο αθηναϊκό λεξιλόγιο. Ωστόσο, η κυβέρνηση Μεταξά, βλέποντας τα πρώτα σύννεφα του πολέμου να συγκεντρώνονται, εκπόνησε πρόγραμμα προστασίας του πληθυσμού και, παρά τις διαμαρτυρίες των ιδιοκτητών για το κόστος, οι νέες πολυκατοικίες σε Εξάρχεια, Κολωνάκι, Κυψέλη και Πατήσια άρχισαν για πρώτη φορά να σκέφτονται την απειλή του πολέμου».
Τα τρία εικονοστάσια της Νατάσσας Πουλαντζά, που βρίσκονται τοποθετημένα στον πρώτο χώρο συγκέντρωσης.
Λίγες ώρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης στην οδό Χρυσοσπηλιωτίσσης 2, όπου βρίσκεται η έξοδος του καταφυγίου, γίνονται έργα πεζοδρόμησης στο πλαίσιο συνολικής αναβάθμισης της περιοχής. Πατώντας με προσοχή πάνω στο μόλις καλουπωμένο τσιμέντο, περνάμε την πόρτα και κατεβάινουμε τα σκαλιά. Ο χώρος μυρίζει υγρασία και σκόνη, μια κλεισούρα δεκαετιών που επιτείνει το αίσθημα της εγκατάλειψης. Τα έργα των 17 καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην «Βunker» άλλοτε υπογραμμίζουν και άλλοτε σχολιάζουν την αμηχανία που γεννά αυτή η ανοίκεια συνάντηση του ελεύθερου ανθρώπου με ένα περιβάλλον εγκλεισμού. Από το ισόγειο ακόμη, στη βίντεο εγκατάσταση του Κώστα Μπασάνου, ένας άνθρωπος σκάβει ένα βαθύ λάκκο και εξαφανίζεται εντός του, ενώ στον πρώτο από τους δύο χώρους συγκέντρωσης τα «εικονοστάσια» εκτάκτου ανάγκης της Νατάσσας Πουλαντζά ρίχνουν αχνό φως στον σοβατισμένο τοίχο. Περνώντας από δωμάτιο σε δωμάτιο, υπάρχουν εμφανή σημεία του οπλισμένου σκυροδέματος, πάχους 30 εκατοστών, που αποτελούσε βασική πολεοδομική προδιαγραφή. Το καταφύγιο αυτό, αν και μικρό, περιλαμβάνει δύο θαλάμους, θωρακισμένες πόρτες εισόδου και εξόδου, διπλούς αεραγωγούς, χώρο ενδιαίτησης. Αλλά το πιο σημαντικό και σπάνιο είναι ότι διασώζεται η τροφοθήκη, στα ράφια της οποίας ο εικαστικός Ανδρέας Βούσουρας έχει τοποθετήσει παλιά οικογενειακά αντικείμενα, «ένα βουντού μνήμης», σύμφωνα με τον ίδιο. Εξαιρετική λεπτομέρεια, από το «ματάκι» της τουαλέτας βλέπει κανείς την κόκκινη λεκάνη που είχε στο μπούνκερ του ο Ενβέρ Χότζα, μια φωτογραφική εγκατάσταση του Θοδωρή Ζαφειρόπουλου.
Η έκθεση «Bunker» του Πολιτιστικού Προγράμματος Athens Intersection είναι μία από τις καλλιτεχνικές δράσεις στο Πρόγραμμα Πιλοτικής Αναβάθμισης του Εμπορικού Τριγώνου του Δήμου Αθηναίων, που υλοποιείται με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).
Η έκθεση διαρκεί έως τις 28/1.