Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή

5' 27" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κοιτάζοντάς την από ψηλά, από την ασφάλεια ενός ψηφιακού χάρτη λόγου χάρη, το πρώτο πράγμα που ίσως παρατηρήσεις στη Νέα Φιλαδέλφεια είναι το σχήμα του αστικού της κέντρου: ωοειδές, με κυκλοτερείς οδούς, μεγάλες πλατείες και πρασιές, χαρακτηριστικά κάπως σπάνια για δήμο πλησίον της Αθήνας. Κι όμως, έτσι ακριβώς, στα πρότυπα αγγλικής κηπούπολης χτίστηκε η περιοχή από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων στα χρόνια μεταξύ 1923 και 1927, προκειμένου να υποδεχθεί –τι άλλο– τους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Κυρίως εκείνους που, ενώ είχαν εγκατασταθεί στους Αμπελοκήπους, έφυγαν λόγω πυρκαγιάς, για να ζήσουν πλέον σε έναν καταπράσινο οικισμό που τότε έπαιρνε το όνομά του από ένα ρέμα της περιοχής: τον Ποδονίφτη.

Φτάνοντας σήμερα, ένα καυτό σαββατιάτικο μεσημέρι του Ιουλίου, στο ίδιο σημείο της πόλης, αφήνοντας πίσω σου τα κυπαρίσσια της λεωφόρου Δεκελείας, κάνοντας μια στάση στην πλατεία Πατριάρχου και στρίβοντας σε δρόμους με ονόματα όπως Νικαίας ή Καισαρείας, όλο και κάποιο κομματάκι θα συναντήσεις από την ιστορία της περιοχής, ενταγμένο λιγότερο ή περισσότερο ομαλά στο παρόν: μονοκατοικίες ή διπλοκατοικίες με περίτεχνες πόρτες και λεμονιές ή βουκαμβίλιες στις αυλές τους, ηλικιωμένους τοίχους στο χρώμα της παλιάς ώχρας ή του λευκού της προόδου, προσφυγικά σπίτια προστατευμένα από συστήματα συναγερμού ή εντελώς απροστάτευτα από οτιδήποτε, τη θολή επιγραφή ενός εργαστηρίου «φύλλου κρούστας και καταϊφιού» ή τέλος, την ντιζαϊνάτη ταμπέλα ενός ταχυφαγείου. Ας μην απορήσει ο επισκέπτης από ένα τέτοιο μείγμα· λίγο μετά τον σεισμό του ’99 και την κατάρρευση ή κατεδάφιση περίπου 400 προσφυγικών, ένα Προεδρικό Διάταγμα χαρακτήρισε τον οικισμό παραδοσιακό και όρισε ότι η οικοδόμηση νέων κτισμάτων ή η επισκευή παλιών επιτρέπεται, αλλά με αρχιτεκτονικούς περιορισμούς.

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή-1

Στα μπαράκια της οδού Βρυούλων, η ιστορία δίνει τη θέση της στη διασκέδαση. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

«Αξίζει να γνωρίσουμε την αρχιτεκτονική της Νέας Φιλαδέλφειας, γιατί χαρακτηρίζεται από μεγάλο πλούτο», μας λέει η Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος, συντονίστρια της MONUMENTA και γέννημα-θρέμμα της πόλης. Δεν εννοεί, ωστόσο, μόνο τα προσφυγικά. Εδώ μπορεί κανείς να θαυμάσει το 2ο Δημοτικό Σχολείο, χτισμένο το 1931 σε σχέδια του Νικόλαου Μητσάκη ή τα Bauhaus κελύφη των κλωστηρίων «Τεγόπουλου» και της εριουργίας «Μπριτάννια», χτισμένων την ίδια εποχή και με το εργατικό δυναμικό τους να αποτελείται κάποτε κυρίως από κορίτσια με επιδέξια δάχτυλα. Τις παλιές καμινάδες της υφαντουργικής «Εσπερος», που επιβλέπουν από ψηλά τα σύγχρονα πηγαινέλα της αγοράς, τις εργατικές κατοικίες του Κωνσταντινίδη, λίγα σπίτια εκλεκτικιστικού στυλ και εκκλησίες όπως η «Παναγίτσα», στολισμένες κάποτε με εικόνες που οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους. «Μερικά εκλεκτικιστικά σπίτια κατεδαφίστηκαν και χτίστηκαν με την τυπολογία του προσφυγικού», λέει η Ειρήνη Γρατσία. «Γενικά όμως ήταν ένας επιτυχημένος οικισμός, με πρότυπα, πολεοδομικό σχεδιασμό και πλέον, μεγάλη αρχιτεκτονική κληρονομιά»

Δεν είναι τα εκλεκτικιστικά τα μόνα τοπόσημα που αντικαθίστανται. Η Νέα Φιλαδέλφεια ταυτίζεται για πολλούς με την ομάδα της ΑΕΚ, η Νέα Φιλαδέλφεια σημαίνει «Σκεπαστή», σημαίνει το χαρακτηριστικό «πάμε τώρα στο “Νίκος Γκούμας”» των κυριακάτικων ραδιοφώνων. «Η ατμόσφαιρα εκείνου του γηπέδου ήταν μοναδική, ήταν μοναδικό να αγωνίζεσαι εκεί όπου μεγάλωσαν γενιές, που γράφτηκε η ιστορία της ΑΕΚ», θυμάται ο Ηλίας Ατματσίδης, τερματοφύλακας της ομάδας στη δεκαετία του ’90.

Αραγε από την πόλη της Νέας Φιλαδέλφειας έχει αναμνήσεις; «Η γενιά μου πήγαινε βόλτες στα γύρω μαγαζιά, πριν και μετά τον αγώνα και αντιμετωπίζαμε τον κόσμο, με τον οποίο ήμαστε “ένα”», λέει. Τα χρόνια βέβαια πέρασαν. Αντικρίζοντας σήμερα το υπό κατασκευήν νέο γήπεδο, κάτω από το Αλσος της πόλης, ίσως μπορέσεις να φανταστείς τις ποδοσφαιρικές ιαχές που έρχονται από το μέλλον· βλέπεις μερικά βυζαντινότροπα χαρακτηριστικά στον σχεδιασμό και αντιλαμβάνεσαι ότι κάποιες ιαχές έρχονται και από το παρελθόν.

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή-2

Το μνημείο του Πάρκου Μικρασιατών Προσφύγων και Αλησμόνητων Πατρίδων φιλοτεχνήθηκε το 1995 από τον Χρ. Μέλλιο. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Κάτι είπαμε για Αλσος όμως. Τι να γράφουν οι ταμπέλες στα δρομάκια του; Οτι εκτείνεται σε 500 στρέμματα, ότι το πρώτο πεύκο φυτεύτηκε το 1914 από τη βασίλισσα Σοφία, ότι εδώ, λειτουργούσε ώς το ’95 ζωολογικός κήπος. Σήμερα, ένα καυτό σαββατιάτικο απόγευμα του Ιουλίου, οι περιπατητές είναι ελάχιστοι και μόνο μερικές καρδερίνες ή κοκκινολαίμηδες σπάνε ενίοτε τη σιωπή. Μέχρι που έρχεται η βραδινή δροσιά. Τώρα στο Αλσος σουλατσάρουν παππούδες με τα εγγόνια τους, ζευγάρια, νεαροί με παρκαρισμένο πλέον το μηχανάκι τους. Ομορφα είναι, μα αν θες ακόμα πιο δροσερό κλίμα, μπορείς να κατηφορίσεις προς την οδό Πανόρμου, όπου εκείνο το ρέμα, ο Ποδονίφτης, προσφέρει ακόμα το ανακουφιστικό κελάρυσμα του νερού.

Αν προτιμάς τη βουή της πόλης, είναι η ώρα που οι πλατείες γεμίζουν από νεότερες γενιές: απέναντι από το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού της πρόσφυγα Φιλιώς Χαϊδεμένου, εκεί, στο μνημείο του Πάρκου Μικρασιατών Προσφύγων και Αλησμόνητων Πατρίδων, πάνω στις ορειχάλκινες φιγούρες του σκαρφαλώνουν και παίζουν μικρά παιδιά. Σε οδούς όπως Σμύρνης ή Προύσης, ανάβουν φωτεινές επιγραφές από σουβλατζίδικα, μεζεδοπωλεία, κρεπερί, μπεργκεράδικα, κινέζικα, μεξικάνικα ή μπιραρίες. Από τις αυλές των προσφυγικών έρχεται απλώς η μυρωδιά της σιτρονέλας και του βρεγμένου τσιμέντου. Αλλά στα μπαράκια της Βρυούλων, σημασία έχει η μουσική που σε δονεί, το ποτό που κρατάς, ο άνθρωπος που αγκαλιάζεις. Σημασία έχει αυτό που συμβαίνει εδώ και που συμβαίνει τώρα.

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή-3

Στη Νέα Φιλαδέλφεια θα βρεις μεζεδοπωλεία που στεγάζονται σε αρχοντικά του ’30, περίτεχνες πόρτες παλιών οικιών ή το υπό κατασκευήν γήπεδο της ΑΕΚ.

Αναμνήσεις ενός παλιού κατοίκου για τη φύση και την πόλη

Τον λένε Κώστα Παντελόγλου και γεννήθηκε στη Νέα Φιλαδέλφεια το ’43, από πατέρα Κωνσταντινουπολίτη και μητέρα Σμυρνιά. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός, πήρε μέρος στους αγώνες του «1-1-4» και του 15%, συνελήφθη από τη χούντα, εργάστηκε σε κατασκευές, εξελέγη δημοτικός σύμβουλος, εξέδωσε βιβλία, κυκλοφόρησε και κυκλοφορεί, διαδικτυακά πλέον, τον «Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας». Αν τον ρωτήσεις για την πόλη όπου μεγάλωσε, θα σου πει ότι δεν υπάρχει πια.

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή-4

«Η βάση της ήταν ο προσφυγικός συνοικισμός και γύρω υπήρχε μια απέραντη φύση, ανάμεσα σε δύο ποτάμια – τότε ήταν ποτάμια ο Κηφισός και ο Ποδονίφτης και οι άνθρωποι κάποτε κολυμπούσαν ή έπλεναν τα ρούχα τους εκεί. Ο Κόκκινος Μύλος ήταν εξοχή, τόπος εκδρομών από όλη την Αθήνα. Από το ’20 έως το ’60, η Νέα Φιλαδέλφεια ήταν το καμάρι της αστικής τάξης». Σήμερα, ο Κόκκινος Μύλος χαρακτηρίζεται μάλλον από το ομώνυμο νεκροταφείο της Νέας Φιλαδέλφειας, όπου έχουν ταφεί παλιοί δήμαρχοι, μητροπολίτες, η Φιλιώ Χαϊδεμένου, αλλά και η Πόλυ Πάνου, ο Παύλος Σιδηρόπουλος και άλλοι. Ο Κώστας Παντελόγλου θυμάται μεν ότι στην ευρύτερη περιοχή «ερχόταν και ο Βάρναλης για να πιει κρασί», μνημονεύει όμως και άλλους χώρους αναψυχής, όπως το πρώτο γήπεδο της ΑΕΚ, που ήταν ανοιχτό στον κόσμο και «που το έφτιαξαν τα παιδιά του Ιωνικού», ή τα καφενεία «Κρυστάλ» και «Βυζάντιο» στην πλατεία Πατριάρχου. «Το “Κρυστάλ” ήταν το καφενείο της προοδευτικής, αριστερής πλευράς, ενώ ο “Βυζάντιο” ήταν των σοβαρών συντηρητικών δυνάμεων», διηγείται. Δεν υπήρχαν δηλαδή αντεγκλήσεις μεταξύ τους; «Οχι, όχι», αποκρίνεται. «Δεν γίνονταν επεισόδια. Το κλίμα μεταξύ των κατοίκων της Νέας Φιλαδέλφειας ήταν τότε ειρηνικό».

Νέα Φιλαδέλφεια: Περίπατος στην ιστορία, τη φύση, την αλλαγή-5

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή