Σε μια θυρίδα του νου, ξετυλίγεται η παλιά πόλη με τις ιστορίες της. Στη βιβλιοθήκη, οι αθηναϊκοί τίτλοι έχουν ποικιλία και μέσα σε ένα από τα βιβλία βλέπω τα σκίτσα της Ελλης Σολομωνίδη-Μπαλάνου. Με το πενάκι της έχει σκιτσάρει όλη την καλλιτεχνική κίνηση από το 1960 ώς τα πρόσφατα χρόνια, οι παλιοί αναγνώστες της «Καθημερινής» γνωρίζουν… Μαζί, όμως, και την Αθήνα, κτίρια, ανθρώπους, εσωτερικά. Σκέφτομαι όλους αυτούς τους ανθρώπους της πόλης που σε ένα μπλοκάκι ή σε χαρτί ακουαρέλας έχουν σκιτσάρει και ζωγραφίσει την Αθήνα. Να ένα πεδίο έρευνας ανεξάντλητο.
Είχα πέσει πάνω στο σκίτσο της οικίας Σαριπόλου, Πατησίων και Χαλκοκονδύλη, ένα από τα παράξενα σπίτια της παλιάς Αθήνας, που έζησε σχεδόν 100 χρόνια όταν πλέον αφέθηκε και κατεδαφίστηκε το 1956. Με το πενάκι της, η Ελλη Σολομωνίδη-Μπαλάνου το έχει σκιτσάρει με τις νεογοτθικές του επάλξεις, που στεφάνωναν το σπίτι του καθηγητή Συνταγματικού και Διεθνούς Δικαίου με την πολυμελή οικογένεια. Είχε εννέα παιδιά, αλλά ήταν η κόρη του η Αθηνά, με έφεση στη ζωγραφική, που μας άφησε τις ακουαρέλες από το εσωτερικό αυτού του ξεχωριστού σπιτιού με τα ψηλοτάβανα δωμάτια. Ο χρόνος τα παρέσυρε όλα στη χώρα της λήθης. Κάτι, όμως, πάντα, μένει.
Είχα πολύ καιρό να ανοίξω τις αναμνήσεις και τις ιστορίες από την παλιά Αθήνα όπως μας τις άφησε η Μαρία Μαρκογιάννη. Ηταν μια θαυμάσια, καλοδιάθετη γυναίκα, μουσικός, δημοσιογράφος, με έναν ιδιαίτερο προσωπικό πολιτισμό. Με γλώσσα ανάλαφρη, μας άφησε τρεις τόμους στη σειρά «Ματιές στην Αθήνα που έφυγε» (που βγήκαν στη δεκαετία του 1990 από τις εκδόσεις Φιλιππότη). Εκεί, φυλλομετρώντας τον τρίτο τόμο, έπεσα πάνω στο σκίτσο της οικίας Σαριπόλου και το κουβάρι ξετυλίχτηκε. Ηταν και το σκίτσο της Ελλης Σολομωνίδη-Μπαλάνου που πυροδότησε αυτήν την ανάγκη σύνδεσης με έναν αθηναϊκό πολιτισμό, εν πολλοίς ξεχασμένο αλλά υπαρκτό. Οσο και να θέλει κανείς να σταθεί με απόσταση από μια διαδρομή πολλών δεκαετιών, είναι το αποτύπωμα των ανθρώπων που σε φέρνει διαρκώς απέναντί τους. Πλάι τους. Είναι μια ολόκληρη συνθήκη που μιλάει για την υπεράσπιση της απλότητας. Η Αθήνα, μέσα σε όλες τις αντιφάσεις της, είχε και απλότητα και ευγένεια, όπως και τραχύτητα και ευτέλεια, αλλά εκείνο το κοίτασμα της αστικής ζωής έχει πλέον εξαντληθεί. Οχι μόνο στην Αθήνα, όχι μόνο στην Ελλάδα. Θα ήθελα να έβλεπα την παρέλαση των μαυρόασπρων σκίτσων της Ελλης Σολομωνίδη-Μπαλάνου σε ένα ανάπτυγμα δεκάδων μέτρων, ώστε να γίνει κατανοητή η πυκνότητα του αστικού πολιτισμού στην Αθήνα. Το τυχαίο, λίγο-πολύ, φυλλομέτρημα πάνω στην οικία Σαριπόλου ήταν μονάχα η αφορμή.
Πάντως, σπίτια σαν την οικία Σαριπόλου, χαμένα στη δίνη των αλλαγών μέσα στην πόλη, παραμένουν συστατικά ενός ορισμένου πολιτισμού. Ακόμη και η απώλεια αυτών των σπιτιών, με την εις βάρος τους κερδοσκοπία και την αδυναμία συντήρησής τους εκείνη την εποχή, είναι και αυτή κομμάτι της ιστορίας της πόλης και πολλά έχει να πει για τους ανθρώπους και τις ιεραρχήσεις τους. Η κομψότητα του σκίτσου, μια λεπτομέρεια μονάχα σε αυτήν την αναδημοσίευση, ανακαλεί επίσης την εποχή που ένα σκίτσο έδινε υπεραξία στο δημοσίευμα, που το καθιστούσε κοινωνό όχι μόνο με την πιστή αναπαράσταση αλλά με την ιδέα ή την εντύπωση της παρατήρησης. Κατά τον ίδιο τρόπο, η πόλη, μέσα από αυτές τις διαθλάσεις της πραγματικότητας και τις ιμπρεσιονιστικές αναπαραστάσεις της, έχτιζε και χτίζει το μυθολογικό της υπόστρωμα. Φυλλομετρώντας τα σκίτσα που άφησε ο χρόνος μαζί με ένα καλλιτεχνικό χέρι σε ένα μπλοκ, η Αθήνα διαστέλλεται, γίνεται μια κοινή πατρίδα που φέρνει τα απολεσθέντα στην προθήκη και ανακατεύει την τράπουλα της μνήμης.