Πόσο συμπαγή και πόσο στέρεα φαντάζουν τα μέτωπα των μεσοπολεμικών πολυκατοικιών στη Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι από τη Νεοφύτου Βάμβα και τη Νεοφύτου Δούκα. Eνα αθηναϊκό πανό, σαν μια τοιχογραφία αστικής καινοτομίας, όπως τη φαντάστηκαν, την επιθύμησαν, την απαίτησαν οι ευκατάστατοι αστοί της Αθήνας πριν από 85 και 90 χρόνια. Εκεί, στο σημείο αυτό, θα μπορούσε το βλέμμα να σταθεί για ώρα, γιατί εκεί μπορεί κανείς να σκεφτεί τόσα πολλά για την αναγέννηση της Αθήνας στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Είχα προσέξει την κομψή αποκατάσταση της όψης στην πολυκατοικία στον αριθμό 14 της Βασιλίσσης Σοφίας, που είναι δίδυμη με τον αριθμό 12. Ενα ωραίο σύμπλεγμα του 1936 με την υπογραφή της εργοληπτικής εταιρείας «Η Στερεά» που διατηρούσαν οι αρχιτέκτονες Οδυσσέας Πουσκουλούς και Ιωάννης Πυρπινιάς. Είχαν έρθει από την Πόλη, και στην Αθήνα είχαν υπογράψει πολλά και ωραία έργα. Το γραφείο τους ήταν στο νεόδμητο τότε Μέγαρο Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Αναλαμπές μιας διαδρομής που μου είχαν αποκαλυφθεί στο μεσοπολεμικό διαμέρισμα της πολυκατοικίας της λεωφόρου Συγγρού, που είχαν σχεδιάσει οι δυο τους ως δίδυμο, εκεί όπου είχαν τη δική τους κατοικία, εκεί όπου συνεχίζεται η οικογενειακή παράδοση. Από τη Ρηγίλλης ώς την Ηρώδου του Αττικού, η Βασ. Σοφίας έχει αυτήν τη βεντάλια της αθηναϊκής ρυθμολογίας από τον εκλεκτικισμό ώς τον μοντερνισμό, με στάσεις στο 1910, στο 1930, στο 1960. Οι δύο πολυκατοικίες που σχεδίασαν ο Πουσκουλούς και ο Περπινιάς συνορεύουν δεξιά με μια πολυκατοικία του 1968 (στη θέση διώροφου νεοκλασικού με αέτωμα) και αμέσως μετά ακολουθούν τα μέτωπα της μεγάλης πολυκατοικίας που φέρει την υπογραφή του αρχιτέκτονα Δημήτρη Φωτιάδη, που ήταν από την Πόλη και αυτός, σε συνεργασία με τον Ιωάννη Χαλεπά. Ηταν ένα επίτευγμα της οικοδομικής, με μελέτη του 1932, και έξοδο επίσης προς την οδό Μουρούζη, αλλάζοντας δραματικά την κλίμακα και την όψη της περιοχής. Πιο κάτω συνεχιζόταν ένα άλλο μεγάλο οικιστικό σύμπλεγμα, η πολυκατοικία Πεσμαζόγλου, που κατέληγε σε πυργοειδή απόληξη (ώς το 1964). Είναι ένα κομμάτι της Βασ. Σοφίας χωρίς τις χαρακτηριστικές πρασιές, μια εξαίρεση στο ύφος του δρόμου, που είχε επισημάνει με επιστολή του στην «Καθημερινή» ο Σύλλογος των Αθηναίων (15.2.64). Ολος αυτός ο αστικός πλούτος είχε συσσωρευτεί στα λίγα οικοδομικά τετράγωνα της Βασ. Σοφίας (Κηφισιάς ώς το 1932) και μετά το 1930 είχε εκφραστεί με κομψά μοντερνιστικά διαμερίσματα. Ηταν η επιτομή της καινοτομίας, του εξευρωπαϊσμού, του καλού γούστου. Σήμερα, οι όψεις από το 1932 και το 1936 γεννούν αισθήματα ψυχικής εγγύτητας για την πόλη και τις διαδρομές των ανθρώπων της. Δεν θα αργήσει η εποχή που οι μοντέρνες πολυκατοικίες της δεκαετίας του 1930 θα είναι αιωνόβιες και ένας νέος κύκλος βλέμματος και αισθήματος θα επενδυθεί πάνω σε αυτές τις θυρίδες της αθηναϊκής ιστορίας. Οι πυκνές συσπειρώσεις της αθηναϊκής νεωτερικότητας πριν από τον πόλεμο του ’40 ήταν στο Κολωνάκι, στο ιστορικό κέντρο και στην Πατησίων, με μικρές μοντέρνες αποικίες σε όλες τις συνοικίες. Αλλά αυτά τα μέτωπα στη Βασ. Σοφίας, που φιλτράρουν με διακριτική χάρη τις νεωτερικές διαφυγές μέσα σε κλασικές και πανδήμως αποδεκτές μορφές, είχαν προκαλέσει μια μείζονα ανακατάταξη στην οικιστική εξέλιξη της Βασ. Σοφίας, που εξαρχής ήταν μια προθήκη του αστικού γούστου. Μια απόπειρα προσομοίωσης των διαδοχικών όψεων αυτής της λεωφόρου από το 1900 ώς σήμερα θα γεννούσε πλήθος συναισθημάτων και σκέψεων. Το βάθος της αστικής ιστορίας της Αθήνας πηγαίνει πολλές δεκαετίες πίσω και αντανακλάται πλέον σε προσόψεις που φέρουν τις στρώσεις αναρίθμητων βιωμάτων. Στη Βασ. Σοφίας 12 και 14 το βλέμμα γεμίζει από την αρχοντιά της προπολεμικής ζωής.
Η αρχοντιά της δεκαετίας του ’30 στη Βασιλίσσης Σοφίας
2' 48" χρόνος ανάγνωσης
Φωτογραφία της δεκαετίας του 1930 από τις νεόδμητες πολυκατοικίες στη Βασιλίσσης Σοφίας 12 και 14. Φωτ. ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΥΣΚΟΥΛΟΥΣ