Οσα ελάχιστα ίχνη έχουν διασωθεί από τον θρίαμβο της μικροαστικής κατοικίας ανάμεσα στο 1920 και στο 1960, έχουν θέση αξιοθέατου μέσα στον πυκνό αστικό ιστό. Κατά κανόνα μιλάμε για μια ειδική κατηγορία μικρών σπιτιών, μονοκατοικιών, που φύτρωναν στις παρυφές του κέντρου εκείνη την εποχή. Οταν βλέπω αυτά τα σπίτια, συχνά προχειροκτισμένα, ενίοτε κακότεχνα, αλλά πάντα αληθινά, δηλαδή έντιμα, κοντοστέκομαι να τα ζυγίσω με το βλέμμα. Λίγοι τα εκτιμούν, γιατί τα χρόνια πέρασαν, η ηλικία τους άφησε άγαρμπα τα σημάδια της, και η γειτνίασή τους με τις ογκώδεις πολυκατοικίες, τα αποστέρησε από το πιο σημαντικό ίσως πλεονέκτημά τους: το φως, την αυλή, τον αέρα, την απλότητα και το αβίαστο της ύπαρξης. Κοντά στο Νοσοκομείο Παίδων προς τη Μεσογείων, σε μια περιοχή έντονα χτισμένη πλέον, επιζούν σκόρπια, ελάχιστα, δείγματα αυτών των συχνά κυβιστικών σπιτιών του ’40 και του ’50, χτισμένων σε έναν αμήχανο συνοικιακό μοντερνισμό, με κάποιες μνήμες μιας πρότερης αρχιτεκτονικής σύνθεσης, ανάλογα με τον εμπειροτεχνίτη ή τον εργολάβο. Είναι ένα κοινωνικό κεφάλαιο της Αθήνας, άξιο να ερευνηθεί.
Στο Γουδί, στα δρομάκια που φέρουν το όνομα Ζίχνης ή Αιγίου, θα βρει κανείς 2-3 τέτοια σπίτια. Σημειώνω την ύπαρξή τους γιατί έχουν θέση πλέον ενός ιδιαίτερου αποθέματος, πολύ δε περισσότερο που η ανώνυμη αρχιτεκτονική τους γεννάει αμηχανία για το πώς εντάσσονται στην ιστορία της πόλης. Τα βρίσκω πολύ συμπαθή, αυτά τα κατά κανόνα μικρά σπίτια, που χτίζονταν σε εξίσου μικρά οικόπεδα, με απουσία κάθε επίφασης ή επίδειξης, μόνο καμιά φορά η εξώθυρα μαρτυρούσε την τέχνη του μάστορα ή τα λίγο παραπάνω χρήματα που μπορούσαν να εξασφαλίσουν μία ωραία είσοδο. Οπως στο σπιτάκι γωνία Αιγίου 14 και Σαλώνων, ένα κυβιστικό σπίτι με μακρόστενα παράθυρα και με θύρα εξόχως ιδιαίτερη, περίτεχνη παρά το φθηνό ξύλο και τον αδρό σοβά ολόγυρα. Στεκόμουν να την κοιτάξω αυτήν την πόρτα, με τα ωραία μεταλλικά διακοσμητικά στοιχεία, που θα μπορούσες να βρεις και σε ένα νεοκλασικό σπίτι της τελευταίας περιόδου. Αλλά εδώ, η οικονομία της συνοικίας, την εποχή που χτίστηκε το σπίτι αυτό, μιλούσε για περιστολή των δαπανών. Αλλά η εξώθυρα έχει κύρος, έχει αρχοντιά και στρέφεται προς τον δημόσιο χώρο επιχειρώντας να δηλώσει κάτι.
Σήμερα το σπίτι μοιάζει κλειστό. Μια ελληνική σημαία κυματίζει και μια θαλερή συκιά στεφανώνει το κυβιστικό σπίτι. Είναι μια Αθήνα σε αφάνεια και απόσυρση. Αυτά τα μικρά σπίτια, με τα 2-3 δωμάτια, όλα περιορισμένων τετραγωνικών μέτρων, χτίζονταν γρήγορα σε συνοικίες που ήταν στο μεταίχμιο της αστικοποίησης λίγο πριν και λίγο μετά τον πόλεμο. Τα πιο περίτεχνα τα έβλεπε κανείς στις παλιές αστικές συνοικίες, όπως τα Κάτω Πατήσια, αλλά στις σχεδόν ημιαστικές περιοχές, όπως ήταν το Γουδί, τα Ιλίσια, του Ζωγράφου, τα μικρά, κατά κανόνα μονώροφα σπίτια αυτής της απλούστατης αρχιτεκτονικής σύνθεσης χτίζονταν σε χωματόδρομους πριν ακόμη υπάρξουν σωστές υποδομές. Η θέα τους σήμερα έχει πολλά να πει για το παρελθόν όλων αυτών των συνοικιών, που είχαν και αυλές και κήπους, και χέρσα οικόπεδα και εξοχικά σπίτια, αλλά και πολλά από αυτά τα απλά σπιτάκια.
Στην οδό Ζίχνης 1, ένα κυβιστικό σπίτι με ημικυκλικό εξώστη με υποστύλωμα, μοιάζει να χτίστηκε γύρω στο 1950. Είναι και αυτό ένα ίχνος μιας Αθήνας που αφήνει τα όστρακα μιας περασμένης στρωματογραφίας. Ηδη, για τη νέα γενιά αυτά τα σπίτια είναι αρχαιολογία του άστεως.