Βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας, αλλά ποτέ δεν έχουμε δει την καλλιτεχνική τους αξία. Αλλωστε δεν ζωγραφίστηκαν προς τέρψιν των οφθαλμών μας, αλλά για να αποκτήσουν μια αύρα υπερβατική. Να ακούν τις προσευχές μας και να καταλαγιάζουν τον πόνο μας. Στην Ερμούπολη της Σύρου, πολλοί πιστοί σκύβουν να φιλήσουν το εικόνισμα στην εκκλησία της Κοίμησης, χωρίς να ξέρουν ότι το έχει ζωγραφίσει ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Αλλά και στην Αθήνα, σε εκκλησίες που σίγουρα έχουμε επισκεφθεί πολλές φορές, υπάρχουν μικρά αριστουργήματα διά χειρός των μεγαλύτερών μας ζωγράφων: Νικολάου, Παρθένης, Κόντογλου, Βασιλείου, Τσαρούχης, Πελεκάσης. Ολοι τους έκαναν εμπνευσμένα έργα θρησκευτικής ζωγραφικής που παραμένουν δυστυχώς άγνωστα στο ευρύ κοινό.
Με αφορμή τη θαυμάσια έκθεση που έγινε πέρυσι το καλοκαίρι στο Ιδρυμα Γουλανδρή της Ανδρου, «Ιστορώντας την Υπέρβαση», αφιερωμένη στα έργα θρησκευτικής ζωγραφικής, αποφασίσαμε να κάνουμε ένα μικρό οδοιπορικό στην πρωτεύουσα και να εντοπίσουμε μερικά από αυτά. Πολύτιμος βοηθός, ο ζωγράφος Ανδρέας Γεωργιάδης. Επιμελήθηκε μαζί με την υπόλοιπη ομάδα της «Μικρής Αρκτου» τον κατάλογο της έκθεσης, που χρησίμευσε και ως οδηγός στη βόλτα, καθώς δυστυχώς δεν υπάρχει καμία άλλη έκδοση με αυτό το θέμα.
Στάση πρώτη στον πολιούχο της Αθήνας, τον Αγιο Διονύσιο στην οδό Σκουφά, όπου υπάρχουν τοιχογραφίες από τον Σπύρο Βασιλείου. Με το που μπαίνετε στον ναό, αν γυρίσετε την πλάτη σας, θα δείτε μια μνημειακή σκηνή Σταύρωσης, στην οποία ο ζωγράφος τοποθετεί το κορυφαίο πάθος του Κυρίου σε σύνδεση με τη ζωή του Αγίου αλλά και με την ίδια την πόλη της Αθήνας. Δεν διστάζει μάλιστα να ζωγραφίσει τον Παρθενώνα, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και τον Ναό της Νίκης. Ο Βασιλείου έχει κάνει και θαυμάσια φορητά έργα στο τέμπλο, τα οποία μάλλον έχετε προσκυνήσει χωρίς να το γνωρίζετε.
Ζωοδόχος Πηγή
Δεύτερη στάση στη Ζωοδόχο Πηγή, μια εκκλησία που ξεχωρίζει για τη δύναμη των τοιχογραφιών της. Λίγοι από εμάς γνωρίζουν τον Αναστάσιο Λουκίδη.
Σμυρνιός που σπούδασε στην Αθήνα αλλά και στο Παρίσι των αρχών του 20ού αιώνα. Το έργο του είναι γνωστό από αυτήν την εκκλησία αλλά και από τον Αγιο Κωνσταντίνο κοντά στην Ομόνοια. Τα εικονογραφικά του πρότυπα είναι ποικίλα και οι επιρροές του από τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις των Ναμπί εμφανείς. Παρατηρήστε τα έντονα χρώματα (κυρίως τα σκούρα σύννεφα, σαν τομές στον χρυσό ουρανό) στο Δείπνο του Ιησού στους Εμμαούς.
Η καλλιτεχνική τόλμη του Λουκίδη, τα μοτίβα και οι αποχρώσεις δημιουργούν υποβλητική ατμόσφαιρα. Στην ίδια εκκλησία υπάρχουν και δύο τοιχογραφίες στον επάνω όροφο από τον Νίκο Νικολάου που έγιναν μεταγενέστερα, αλλά η πρόσβαση απαγορεύεται καθώς γίνονται εργασίες αποκατάστασης.
Συνεχίσαμε τη βόλτα στη Ρώσικη Εκκλησία για να δούμε την τοιχογραφία του τρούλου από τον Λουδοβίκο Θείρσιο, αλλά δυστυχώς ήταν κλειστή. Το ίδιο και ο Αγιος Γεώργιος Κυψέλης που έχει καταπληκτικά έργα του Δημήτρη Πελεκάση.
Βρήκαμε όμως ανοιχτή τη μικρή εκκλησία της Παντάνασσας στο Μοναστηράκι. Εκεί ο Φώτης Κόντογλου μαζί με τον τότε μαθητή του Γιάννη Τσαρούχη είχε κάνει 22 εικονίδια για το επιστύλιο του τέμπλου. Καταπληκτικές μικρές εικόνες που συνυπογράφουν δύο από τους σπουδαιότερους Ελληνες καλλιτέχνες. Να μια βόλτα που κάνει την εκκλησία μικρό μουσείο…