Οταν είδα λίγο μετά τις γιορτές το νέο βιβλιοπωλείο «Επί Λέξει» στην οδό Ακαδημίας, έκανα την ασεβή σκέψη: «Τι όμορφος χώρος! Αλλά πόσοι θα φτάσουν ώς εδώ για να το δουν;».
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η Ακαδημίας ήταν σάρκα από τη σάρκα του κέντρου της πόλης. Σήμερα ανήκει σε μια ενδιάμεση ζώνη του αθηναϊκού λυκόφωτος. Aνάμεσα στο παλλόμενο εμπορικά Σύνταγμα, που δονείται στον ρυθμό της πλατείας Αγίας Ειρήνης ή άλλων αναδυόμενων, ζωηρών πόλων αναψυχής και διασκέδασης, και στις πάντα ζωντανές επάλξεις των Εξαρχείων και του Κολωνακίου, μεσολαβούν οι ημιφωτισμένοι «μεγάλοι δρόμοι». Σταδίου, Πανεπιστημίου και Ακαδημίας μοιράζονται μια κοινή, πικρή μοίρα: πρώτα ο Δεκέμβριος του 2008 και μετά η πρωτοφανής ύφεση έδωσε το τελικό χτύπημα. Εμπορική απαξίωση, θύλακοι παραβατικότητας, φαινόμενα ερημοποίησης. Μια πόλη χωρισμένη στα δύο.
Σήμερα, κάτι φαίνεται να αλλάζει. Οι φάροι πολλαπλασιάζονται, τα σκοτάδια αρχίζουν και σκορπίζουν. Ενας αρχιτέκτονας, ένας καλλιτέχνης και συνιδρυτής χώρου πολιτισμού στην πλατεία Κοτζιά κι ένας τολμηρός επιχειρηματίας φωτίζουν το σήμερα και το αύριο μιας διχασμένης πόλης.
Παναγιώτης Τουρνικιώτης: Ζωντάνια, αλλά και διαδραστικότητα
«Οι μεγάλες πόλεις και ιδιαίτερα τα κέντρα των πόλεων δεν είχαν ποτέ μεγάλη ομοιογένεια», υποστηρίζει ο καθηγητής του ΕΜΠ και επιστημονικός σύμβουλος του Rethink Athens, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, και μας καλεί να δούμε τον χάρτη των αντικειμενικών αξιών γης. «Το κυρίως πρόβλημα, όμως, δεν είναι η αναίρεση των διαφορών, που δεν νομίζω ότι είναι εφικτή ούτε άμεσα επιθυμητή, αλλά η ταυτόχρονη ζωντάνια τους και η διαδραστικότητά τους. Αυτό είναι που μας λείπει! Το σκοτάδι της αδράνειας και η γκρίζα πόλη προκαλούν ανησυχία και ανασφάλεια, που είναι συχνά δικαιολογημένη. Το φως της καθημερινής δραστηριότητας, ανεξάρτητα από τις όποιες διαφορές, είναι η ζωντάνια που ζητάμε». Στην κατεύθυνση αυτή, υποστηρίζει, έχουν δραστηριοποιηθεί τα τελευταία χρόνια πολλοί φορείς της πολιτείας, ξεκινώντας από την Κεντρική Διοίκηση, την Περιφέρεια και την Αυτοδιοίκηση, και ταυτόχρονα έχουν αναπτυχθεί πολλές ιδιωτικές πρωτοβουλίες ή συλλογικότητες. «Μεγάλες μητροπολιτικές παρεμβάσεις, όπως το Rethink Athens, και άλλες οριζόντιες διασπορές μικρών έργων και παράλληλων μέτρων ή κινήτρων που έχουν ήδη ή πρόκειται να ενεργοποιηθούν θα συντελέσουν, με την οργανωμένη ή και την άτυπη συνεργασία τους, στην αλλαγή των συνθηκών ζωής και εργασίας στο κέντρο της πόλης, στην κατεύθυνση μιας ανανεωμένης κεντρικότητας για την Αθήνα του 21ου αιώνα. Οσο περισσότεροι και όσο πιο εποικοδομητικά συμβάλλουν σε αυτή τη συνισταμένη, τόσο καλύτερο θα είναι το αποτέλεσμα».
Νεκτάριος Κεφαλάς: Η Ομόνοια θα ανακτήσει την αίγλη της
Στην κατηγορία των τολμηρών επιχειρηματιών ανήκει οπωσδήποτε ο κ. Νεκτάριος Κεφαλάς, που καταμεσής της κρίσης και της πλήρους απαξίωσης του κέντρου (2011) άνοιξε στην αρχή της Εμμανουήλ Μπενάκη ένα wine bar, το Fabrica de Vino. Η ενάντια σε κάθε πρόβλεψη επιτυχία του εγχειρήματος οδήγησε σε άλλες δύο παραγωγές: στην μπιραρία «Barley Cargo» στην οδό Κολοκοτρώνη και στο «Καπετάν Fishάει», πάλι στην Μπενάκη, όπου δοκιμάζεται μια πρωτότυπη ιδέα για οικονομικού τύπου ιχθυοφαγία. Ο Νεκτάριος Κεφαλάς μου λέει ότι μετά το 2010, περισσότερες επιχειρήσεις άνοιξαν παρά έκλεισαν. «Ομως άνοιξαν πάρα πολλές επιχειρήσεις εστίασης, χωρίς να δούμε κάτι πραγματικά καινούργιο. Οι πιάτσες αλλάζουν και πάνε πάντα εκεί που έχουν να προσφέρουν κάτι καινούργιο στον πελάτη, είτε αυτό είναι παροχή είτε μια νέα ιδέα είτε κάτι εικαστικό».
Για τον ίδιο, το ασύγκριτο πλεονέκτημα της Ομόνοιας είναι η ιστορικότητα. «Κάθε γωνιά του ιστορικού κέντρου έχει να πει κάτι. Επιμένω ότι η Ομόνοια θα ανακτήσει ξανά την αίγλη που είχε πριν από 30 ή 40 χρόνια. Θα σας μεταφέρω μια δική μου διαπίστωση: σήμερα είναι λίγοι έως ανύπαρκτοι οι χώροι προς ενοικίαση πέριξ της Ομονοίας. Μιλάω συγκριτικά σε σχέση με άλλες περιοχές της Αθήνας. Η περιοχή των Χαυτείων και η εν γένει περιοχή της Ομονοίας έχουν υψηλή, καθημερινή επισκεψιμότητα. Επομένως, ενδείκνυται για οποιαδήποτε μορφή επιχείρησης».
Γιώργος Γεωργακόπουλος: Το γκρίζο φόντο απέκτησε φως
Ο εικαστικός Γιώργος Γεωργακόπουλος γνωρίζει το κέντρο της Αθήνας όσο λίγοι. Διευθυντής της Cheapart, αποφάσισε πριν από δύο χρόνια να επενδύσει στην πλατεία Κοτζιά και σε ένα όμορφο διατηρητέο στήνοντας μαζί με συνεργάτες το CAMP!, ένα φιλόδοξο κόμβο καλλιτεχνικής δράσης. Ο κ. Γεωργακόπουλος πιστεύει ότι το σημείο καμπής ήταν τα θλιβερά γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, όταν το κέντρο έχασε το φως και τη αίγλη του. «Αυτή η πόλη έπαψε πια να υπάρχει. Από τη μία, η επίπλαστη ευμάρεια της εποχής των Cayenne και από την άλλη, η ανόητη άνεση των κάθε είδους επαγγελματιών συνδικαλιστών, που θεωρούσαν ότι κλείνοντας καθημερινά την καρδιά της πόλης θα εκβίαζαν για την ικανοποίηση απαράδεκτων προνομίων της συντεχνίας τους, ήταν αρκετά ώστε με αφορμή τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, ομάδες κάφρων να ισοπεδώσουν το κέντρο. Κάτι οι φωτεινές βιτρίνες που έσπασαν και αντικαταστάθηκαν από σκοτεινά μεταλλικά ρολά με άθλια γκράφιτι, κάτι η κρίση που θα κρατήσει τα ρολά αυτά για πολύ καιρό κλειστά, κάτι η νομιμοποίηση κάθε είδους αντικοινωνικής συμπεριφοράς που προφανώς αντικατοπτρίζει την ανυπαρξία κοινωνικού πολιτισμού και το μίσος που τρέφουν πολλοί συμπολίτες μας για την πόλη τους, έκαναν την Αθήνα να μοιάζει με το μυθικό σκοτεινό Gotham City».
Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος έκανε το μεγάλο βήμα στοιχηματίζοντας υπέρ μιας πολύ ατμοσφαιρικής, αλλά και πολύ άδειας πλατείας. «Η πλατεία Κοτζιά κρατάει ακέραια όλα τα πολεοδομικά στοιχεία της από τον προπερασμένο αιώνα ώς τις μέρες μας και κοσμείται με ορισμένα από τα πιο ιστορικά κτίρια της πόλης. Ο σχεδιασμός ενός ζωντανού πολιτιστικού οργανισμού όπως το CAMP, αλλά και ενός ετήσιου φεστιβαλικού προγράμματος Βack to Αthens δίνουν το «παρών» και αποδεικνύουν ότι ο καφές και το ποτό δεν είναι από μόνα τους αρκετά ώστε να φωτιστεί ένα ακόμη σημείο της Αθήνας. Στο γκρίζο φόντο της πόλης αρχίζουν να εμφανίζονται φωτεινά σημεία, ο χάρτης ζωντανεύει. Το βράδυ στο κέντρο δεν διασχίζεις απλώς δύο διαφορετικές πόλεις, διασχίζεις τουλάχιστον δύο πολιτισμούς. Το καλό είναι ότι μπορείς πια να διαλέξεις».