Κάθε βόλτα στον Λυκαβηττό είναι πάντα μια ξεχωριστή εμπειρία. Η ανάβαση προς την κορυφή αποκαλύπτει την ενδιαφέρουσα βλάστηση του λόφου, μια εικόνα που σε μεταφέρει νοητά εκτός των ορίων της μεγαλούπολης, δημιουργώντας ένα αίσθημα χαλάρωσης.
Φτάνοντας στην πλατεία των παλιών λατομείων, δίπλα στο θέατρο, αντικρίζει κανείς τη συναρπαστική θέα της δυτικής Αθήνας, την κοιλάδα του ποταμού Κηφισού. Με πρακτικά ούτε ίχνος ελεύθερου χώρου, σε πρώτο πλάνο έχεις την εικόνα του χειρότερου αστικού τοπίου που μπορεί να έχει γνωρίσει ευρωπαϊκή χώρα. Δεν έχει, όμως, να κάνει με την ποιότητα των μεμονωμένων κατασκευών. Αυτή, ανάλογα με τον αρχιτέκτονα και το βαλάντιο του πελάτη, ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της κάθε κοινωνίας της εκάστοτε εποχής. Ωστόσο, ως σύνολο, αυτό το αστικό τοπίο υποδηλώνει την ανεπάρκεια και την α-καλλιέργεια της άρχουσας τάξης της νέας Ελλάδας από τον 19ο κιόλας αιώνα κι έπειτα. Διαβαίνοντας τη ράχη του λόφου και περνώντας στην ανατολική του πλευρά, πίσω από το θέατρο ανακαλύπτεις μια άλλη Αθήνα. Εδώ εκτείνεται η κοιλάδα του Ιλισού. Ο ορεινός όγκος του Υμηττού δεσπόζει στο κέντρο της πόλης, με το δάσος της πανεπιστημιούπολης καθώς και άλλα μικρότερα να διακόπτουν κατά τόπους τον αστικό ιστό. Σε αυτό εδώ το κομμάτι ξεχωρίζουν διάσπαρτα κτίρια και χώροι πρασίνου, αλλά και μουσεία. Ολα αυτά είναι εναρμονισμένα στο μέγεθος της πόλης και στη σταδιακή της επέκταση πάντα μέσα στη λεκάνη των δύο ποταμών.
Αυτές οι δύο όψεις της πόλης είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Δεν ομοιάζουν ούτε στην άνεση της καθημερινότητας των κατοίκων τους ούτε καν στη φυσιογνωμία της αρχιτεκτονικής των κτιρίων τους. Οι λόγοι είναι πάρα πολλοί και ελάχιστα ενδιαφέρουν τον σημερινό κάτοικο. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο είναι να δείξει κάποιος τον τρόπο και το χρονικό πλαίσιο, που αυτή η πόλη θα αποκτήσει ένα ενιαίο πρόσωπο για το μέλλον της.
Πιστεύω στον προγραμματισμό και στην επιλογή στόχων. Είναι άλλωστε ο μόνος τρόπος για να βαθμολογήσεις αντικειμενικά την εργασία της οποιασδήποτε Αρχής.
Σπούδασα αρχιτεκτονική και πολεοδομία στο Παρίσι την εποχή που ο Μιτεράν προγραμμάτιζε και υλοποιούσε στη γαλλική πρωτεύουσα όλα τα μεγάλα έργα (Grande Arche, Οπερα της Βαστίλλης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας κ.ά.). Οταν αποχαιρέτησα τη σχολή μου για να επιστρέψω και να εργαστώ στην Αθήνα, το Παρίσι ήταν πλέον μια άλλη πόλη. Και ο πληθυσμός του Παρισιού είχε και αυτός αλλάξει.
Η Αθήνα χρειάζεται έναν αντίστοιχο προγραμματισμό. Τα μεγάλα έργα συμπαρασύρουν και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για νέες δραστηριότητες, επηρεάζοντας την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα του πληθυσμού. Υπάρχει η ανάγκη για μεγάλα έργα σε όλη την πρωτεύουσα προκειμένου τεθεί ως στόχος, το 2020 να βρει την Αθήνα «Ενιαία πόλη».
Υπάρχουν σημεία της πόλης όπου ένας τέτοιος προγραμματισμός θα ήταν σωτήριος! Παραθέτω τα παρακάτω ως παραδείγματα:
• Κατ’ αρχάς, η μεταμόρφωση των σιδηροδρομικών γραμμών του ΟΣΕ και του Ηλεκτρικού σε γραμμικά πάρκα θα προσέδιδε στην ευρύτερη περιοχή μια μεγάλη ανάσα πρασίνου.
• Ο Ελαιώνας, ή ό,τι έχει απομείνει από αυτόν, αποτελεί σήμερα τη μοναδική τράπεζα γης της πόλης. Ευχής έργον θα ήταν να περιοριστεί η αναρχία των μεταφορικών εταιρειών και να θεσπιστεί η προστασία της υφιστάμενης φύτευσης.
• Επιπλέον, θα πρέπει να βρεθεί νέα χρήση για όλα τα εγκαταλελειμμένα κτίρια της Αθήνας, είτε είναι μεγάλα και μικρά είτε δημόσια ή ιδιωτικά.
• Τέλος, η υλοποίηση ενός δικτύου ήπιας μετακίνησης κατοίκων και περιοίκων, που θα δίνει μια εναλλακτική επιλογή σε αυτούς που κινούνται πεζή ή με ποδήλατα, δημιουργώντας άξονες τοπικούς και υπερτοπικούς
Ομως, το μεγάλο στοίχημα είναι μέσα από αυτό το όραμα να βγει η πόλη κερδισμένη, όχι μόνο σε υποδομές, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Οπως είναι πια αποδεκτό από όλους, οι περιοχές με υποβαθμισμένες συνθήκες διαβίωσης ήταν οι πρώτες που εκκενώθηκαν από τους παλαιότερους κατοίκους τους. Αντίστοιχα, λοιπόν, αυτές οι ίδιες ήταν και οι περιοχές που υποδέχτηκαν μαζικά τους οικονομικούς μετανάστες της δεκαετίας του ’90 και του 2000.
Ετσι φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση, όπου ο κατακερματισμός ανάμεσα σε τάξεις και σε επαγγελματικές ομάδες, σε Ελληνες και σε «αλλοδαπούς», σε Ευρωπαίους και Βαλκάνιους είναι παντού έκδηλος. Αρα κανένα όραμα για την πόλη δεν θα είχε την παραμικρή επιτυχία αν δεν συμπεριλάβει την εξάλειψη αυτών των φαινομένων. Η πόλη έχει να κερδίσει πολλά από την αφομοίωση της διαπολιτισμικότητας, που σήμερα συνυπάρχει με τη μιζέρια και την ανέχεια.
Εχω πειστεί (και για την παρούσα δημοτική αρχή) πως ο στόχος «Αθήνα 2020» είναι το πιο σημαντικό ορόσημο στη μεσοπρόθεσμη πολεοδομική αναβάθμιση της Αθήνας.
Γι’ αυτό αξίζει να αγωνιστεί κανείς με τον καλύτερό του εαυτό.
* Ο κ. Χάρης Σαββίδης είναι αρχιτέκτων – πολεοδόμος και υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων.