Πόσες φορές δεν έχουμε δει κτίρια να αυτοπροβάλλονται χωρίς αιδώ προσπαθώντας να ξεφύγουν με κάθε τρόπο από τις οικοδομικές γραμμές; Να είναι στραβά όταν ο δρόμος είναι ίσιος, να είναι καμπύλα όταν όλα είναι σε ευθεία, να είναι μαύρα όταν τα άλλα είναι άσπρα, να εκτρέπονται ανούσια από τις οικοδομικές γραμμές. Και να ξεχνάνε ότι είναι μέλη μιας ορχήστρας που πρέπει να συντονίζονται με τα υπόλοιπα και όχι να παίζουν το δικό τους βιολί. Ετσι μας κάνει εντύπωση όταν κάποιο κτίριο επιδιώκει το αυτονόητο: την αρμονική ένταξη στο οικοδομικό μέτωπο, να την κάνει κύριο συνθετικό θέμα και αρετή του. Ενα τέτοιο είναι το αριστουργηματικό έργο του Κέντρου Κατανομής Ηλεκτρικού Φορτίου της ΔΕΗ στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Κλέωνα Κραντονέλλη, που φέτος συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από την κατασκευή του.
Το οικόπεδο ήταν ιδιαίτερα δύσκολο και άτυπο. Είναι πάνω στην έντονη οξεία γωνία που ορίζεται από την ευθεία της οδού 3ης Σεπτεμβρίου και την καμπύλη της οδού Ρίζου. Η οδός Ρίζου είναι ένα από αυτά τα «γεωλογικά» φαινόμενα που μαρτυρούν την εξέλιξη της πόλης. Σχηματιζόταν από τη στροφή της σιδηροδρομικής γραμμής από την Πλατεία Λαυρίου προς τον Σταθμό Αττικής. Κι ως γνωστόν τα τρένα δεν στρίβουν σε ορθή γωνία. Ετσι η γραμμή του όρισε στον όγκο της πόλης ένα καμπυλόμορφο φαράγγι, όπως ένα ποτάμι που σκαλίζει μεθοδικά κι επίπονα τη μάζα της Γης.
Σε αυτό λοιπόν το –τουλάχιστον– περίεργο οικόπεδο, ο Κραντονέλλης εφάρμοσε μία τόσο απλή λύση που φαντάζει μεγαλοφυής: ακολούθησε τις οικοδομικές γραμμές, έκανε ένα κτίριο με ίσια τη μία πλευρά, καμπύλη την άλλη κι έντονη οξεία γωνία. Επνιξε τον εγωισμό του δημιουργού και πολύ σοφά υποτάχθηκε στο πνεύμα της πόλης. Και το πιο ευρηματικό ήταν ότι σε αυτό το σχήμα κατάφερε να ικανοποιήσει τις πολύ δύσκολες λειτουργικές απαιτήσεις της ΔΕΗ, δηλαδή να χωρέσει τους τεράστιους πίνακες κατανομής που εξέχουν σαν ιδιαίτερα στοιχεία από την όψη του κτιρίου, προς την οδό Ρίζου, δημιουργώντας ένα μεγάλης κλίμακας αστικό γλυπτό από ανεπίχριστο σκυρόδεμα, χαλκό και αλουμίνιο.
Αποδόμηση της γωνίας
Και στην οξεία απότμηση ο Κραντονέλλης δεν αρκέστηκε σε μία απλή γωνία. Επιχείρησε την αποδόμησή της με ένα διάφανο υαλοστάσιο, όπου μάλιστα είχε σχεδιασθεί από τον Γιώργο Ζογγολόπουλο ένα φωτο-κινητικό γλυπτό με γυάλινες συμπαγείς ράβδους, ύψους είκοσι μέτρων, που ατυχώς δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Η συνθετική χειρονομία όμως παραμένει προφανής.
Ευτυχώς το έργο του Κραντονέλλη έχει μείνει ζωντανό και ανέπαφο, καλά συντηρημένο από τον ιδιοκτήτη του, διαιωνίζοντας τη χαρακτηριστική του παρουσία στην πόλη.
Σε αντίθεση με το πλέον αντίστοιχό του ίσως αθηναϊκό παράδειγμα, το εργοστάσιο ΦΙΞ του Τάκη Ζενέτου, που και αυτό ήταν αριστούργημα μέσα στην απλότητά του: ακολουθούσε την ευθεία της λεωφόρου Συγγρού από τη μια, και την καμπύλη του ποταμού Ιλισού από την άλλη. Ενα έργο που ακρωτηριάστηκε επαίσχυντα από την ίδια την Πολιτεία, στο όνομα του βολέματος του σταθμού μετρό και με την ψευδή υπόσχεση του τότε υπουργού Περιβάλλοντος ότι θα αποκατασταθεί…
* Ο κ. Νίκος Βρατσάνος είναι αρχιτέκτων.