Δεκάδες πιτσιρικάδες συνωστίζονται στις κυλιόμενες σκάλες ανόδου του μετρό στον Κεραμεικό. Είναι Σάββατο βράδυ. Σε λίγο θα «χωνευτούν» μαζί με πολλούς «έφηβους στην καρδιά» στα μοδάτα μπαρ, καφέ, χώρους τέχνης και εστιατόρια του Κεραμεικού. Τα τελευταία χρόνια το Γκαζοχώρι έχει αποκτήσει μια νέα ζωή, που του εμφύσησαν οι συγκυριακές επιταγές της μόδας στη νυχτερινή διασκέδαση. Το βιομηχανικό στοιχείο, που εδώ και σχεδόν 150 χρόνια έβαλε τη σφραγίδα του στην περιοχή με το εργοστάσιο Φωταερίου, συνδυάζεται με τις σύγχρονες μινιμαλιστικές τάσεις του design πατώντας πάνω στις στέρεες βάσεις της ιστορικότητας της γειτονιάς. Γιατί όλα είναι…δρόμος, όλα είναι ιστορία.
Πριν από 150 χρόνια
Καλύβες και άθλια παραπήγματα, εικόνες ερήμωσης, φτώχεια και υποβάθμιση, πείνα και θάνατοι: αυτή είναι η απαρχή της διαδρομής των τελευταίων 150 χρόνων της πιο hot σήμερα συνοικίας της Αθήνας. Η ιστορία του Γκαζοχωριού ξετυλίγεται μέσα από τις σελίδες της μελέτης «Γκάζι 1900-1960: η κοινωνικο-επαγγελματική εξέλιξη μιας συνοικίας» της ιστορικού, αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ευγενίας Μπουρνόβα και των συνεργατών, της ιστορικού Μυρτώς Δημητροπούλου και του χαρτογράφου-γεωγράφου στο Τμήμα Γεωγραφίας του Université de Reims, Champagne-Ardenne της Γαλλίας Σ. Ν. Σπυρέλλη.
Το Γκαζοχώρι εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως το 1880 και το σχέδιο ακολουθούσε κατά βάση τους υπάρχοντες παλαιούς δρόμους. Το βασικό τοπόσημο ήταν το εργοστάσιο Φωταερίου. Αρα, για το Γκαζοχώρι δεν υπάρχει σαφής οριοθέτηση από δρόμους, αλλά οι μελετητές θεωρούν ότι τα όριά του καθορίζονταν από τις οδούς Πειραιώς, Κωνσταντινουπόλεως, Πέτρου Ράλλη και Ιερά Οδό. Λίγο πιο κάτω από τη σημερινή πλατεία Ομονοίας και βόρεια της οδού Πειραιώς –δηλαδή, το μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο όπου έχουν ανοίξει εστιατόρια και θέατρα– η περιοχή ήταν έρημη πριν από την εγκατάσταση του Φωταερίου.
Από την άλλη, το Γκαζοχώρι ήταν ένας οικισμός χωρίς ενοριακή συγκρότηση, κάτι που λειτουργούσε ως ισχυρός συνεκτικός κόμβος για τους κατοίκους μιας περιοχής (οι δύο εκκλησίες, του Αγίου Βασιλείου Ρουφ και της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού βρίσκονταν στο δυτικό και ανατολικό άκρο του Γκαζιού, αλλά καμιά δεν ήταν μέσα στον οικισμό). Αντίθετα, οι κάτοικοι του Γκαζοχωριού αναγνώριζαν μόνο μία πλατεία: της Κούλουρης στο τρίστρατο Στρατονίκης, Ελασιδών και Ορφέως. Παμπάλαια είναι η λεγόμενη Στράτα της Κούλουρης από το Γκαζοχώρι προς τη Σαλαμίνα.
Το 1910 στη –σήμερα μοδάτη– περιοχή έμεναν μόνο 127 άνδρες. Σύμφωνα με τον Οδηγό του Ν. Ιγγλέση, δεν καταγράφεται γυναικείος πληθυσμός ούτε εργάτες του Φωταερίου. Η κοινωνική ελίτ της περιοχής; Τρεις δικηγόροι και ο επιθεωρητής Φωταερίου. Από τους 127 κατοίκους οι περισσότεροι (80) ήταν τεχνίτες/βιοτέχνες, 6 κηπουροί/κτηματίες, 4 ψιλικατζήδες και καπνοπώλες, 8 αμαξηλάτες και κουρείς. Από τον 19ο αιώνα η περιοχή είχε βιομηχανικό χαρακτήρα, όμως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή οι κάτοικοι αυξήθηκαν όπως και οι βιομηχανίες (28 μεταλλουργεία-μηχανουργεία, 16 επιπλοποιεία, βαρελοποιεία, καροποιεία, 2 σπορελαιουργεία κ.ά.). Σύμφωνα με τον Οδηγό του 1939 υπήρχαν πλέον 4 δημοτικά σχολεία, ενώ η αύξηση του πληθυσμού προκάλεσε διάχυση του εμπορίου ειδών διατροφής και των μαγειρείων, οινοπωλείων και καφενείων σε πολλούς δρόμους. Ταυτόχρονα, πληθαίνουν οι γιατροί, οι οδοντίατροι, ενώ καταγράφεται, μεταξύ άλλων, φαρμακείο, μαία, θερινός κινηματογράφος, αναψυκτήριο και κατάστημα πλυσίματος ρούχων με ηλεκτρικό πλυντήριο.
Τα χρόνια περνούν, το Γκαζοχώρι τον χειμώνα του 1941-1942 θρηνεί 65 νεκρούς από πείνα, ακολουθούν τα χρόνια της μετανάστευσης, κατόπιν της ανάπτυξης, τα πέτρινα χρόνια της επταετίας, η μεταπολίτευση. Οι εικόνες των εργατών με τα σκαμμένα πρόσωπα εναλλάσσονται με τα στατιστικά στοιχεία στην έρευνα της κ. Μπουρνόβα. Τι μας κάνει να γυρνάμε στο παρελθόν; Γέμισε από κόσμο ο χώρος της Τεχνόπολης κατά την παρουσίαση της έρευνας, ασφυκτικά γεμάτα είναι τα σεμινάρια στην Ακαδημία Πλάτωνος, όπως και εκείνα από ιστορικούς σε δήμους της Αττικής. «Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφής στροφή προς την Ιστορία και ιδίως την τοπική ως αναζήτηση μιας σταθεράς, αφού το παρελθόν μπορεί όχι μόνο να ωραιοποιείται αλλά είναι και κάτι σίγουρο, κάτι που έχει ήδη συντελεστεί, σε αντίθεση με το οδυνηρό παρόν και το αβέβαιο μέλλον» αναφέρει στην «Κ» η κ. Μπουρνόβα. «Για να μη μετατραπεί αυτό το ενδιαφέρον σε μια εσωστρεφή διαδικασία και σε μια εθνικιστική προσέγγιση είναι ευκαιρία να αναδείξουμε, μέσω της επιστημονικής έρευνας, την ιστορία του τόπου μας για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς φτάσαμε ώς εδώ. Και πιθανόν να έλθουν αβίαστα στην επιφάνεια και ποιες αλλαγές χρειάζονται. Αν ο αστικός χώρος και ο τρόπος ζωής στην πόλη δομήθηκε με βάση αποκλειστικά το ατομικό συμφέρον, καταστρέφοντας οτιδήποτε παλιό, γίνεται προφανής η ανάγκη στροφής στο δημόσιο συμφέρον, την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα» συμπληρώνει.