Προσπερνώντας το Ιδρυμα Κακογιάννη και τις γραμμές του τρένου στην οδό Κωνσταντινουπόλεως και βάζοντας στόχο την Πέτρου Ράλλη, στην «καρδιά» του Ταύρου, μια από τις πιο αντιφατικές και συγχρόνως γεμάτες εργατικές ιστορίες και μυστικά περιοχές της Αθήνας, είναι ένα κτίριο που ξεχωρίζει σαν τη μύγα μέσα στο γάλα.
Κίτρινο, με τέσσερις κίονες βαμμένους σκούρο βυσσινί και ο ένας χρυσός, διαφέρει σε αυτή την καταπονημένη εργατική γειτονιά με το συγκρότημα σχολείων, τα καφενεία όπου οι θαμώνες μπορούν ακόμη να αστειεύονται παίζοντας τάβλι, κάποια παραδοσιακά μπακάλικα και βέβαια ταβερνεία.
Η περιοχή του Ταύρου, με την πυκνή δόμηση και τις παρατημένες βιομηχανικές μονάδες, τις ομοιόμορφες πολυκατοικίες, τις εξαφανισμένες πια βιοτεχνίες βυρσοδεψίας που σκόρπιζαν μια χαρακτηριστική μυρωδιά, χρόνια ήταν παραμελημένη.
Η δημιουργία και λειτουργία του Ιδρύματος Κακογιάννη εδώ και μια δεκαετία άλλαξε το προφίλ αυτής της πλευράς της οδού Πειραιώς μαζί με το Μείζονος Ελληνισμού, το συγκρότημα του Φεστιβάλ Αθηνών και την ΑΣΚΤ. Τώρα το νέο «στολίδι» της περιοχής, το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), γεννά ακόμη μεγαλύτερες προσδοκίες για τη διεύρυνση του πολιτιστικού χάρτη της πρωτεύουσας.
Το βιομηχανικό κτίριο της δεκαετίας του ’50, όπου οι παλαιότεροι θυμούνται από την παλιά χυμοποιία «Κρόνος», ζωντάνεψε πάλι στη γωνία της οδού Δωρίδος και της λεωφόρου Ειρήνης. Σήμερα πλέον, το ανακατασκευασμένο βιομηχανικό συγκρότημα έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο σύγχρονα αρχεία της Ευρώπης, με υποδομές υψηλών προδιαγραφών, εξυπηρετώντας όλες τις λειτουργίες ενός ολοκληρωμένου πολιτιστικού οργανισμού που απευθύνεται σε πολλές και διαφορετικές ομάδες κοινού. Ολα μαρτυρούν την εξωστρεφή διάθεση του ΠΙΟΠ να συμβάλει στη δημιουργία ενός νέου πολιτιστικού πυρήνα που μπορεί να δώσει ώθηση, με συστηματικό και στοχευμένο τρόπο, στην πολιτιστική αναβάθμιση του πυκνοκατοικημένου Ταύρου.
Εκεί, λοιπόν, στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ μαζί με 20 άτομα: αρχειονόμοι, ιστορικοί, συντηρητές κ.ά. Ο φωτισμός του κτιρίου το βράδυ παραπέμπει σε βιομηχανική μονάδα εν υπνώσει. Οσο για το εντυπωσιακό φουγάρο που δεσπόζει στον περιβάλλοντα χώρο, φτάνει τα 12μ. Στον κατάφυτο κήπο του με το γλυπτό έργο του Takis, «Σινιάλο του Δία», βρίσκει κανείς δείγματα φυτών της αττικής γης, ενώ οι μυρωδιές από τις λεμονιές, τις ροδιές και κυρίως τις λεβάντες και τη ρίγανη ξεχύνονται στη γειτονιά.
Ειδικές αίθουσες
Το οίκημα του Ιστορικού Αρχείου καταλαμβάνει έκταση 2.700 τ.μ. και διαθέτει ιδανικούς υπαίθριους χώρους για θερινές προβολές και πολιτιστικές δράσεις όπως το τεράστιο μπαλκόνι. Ειδικές αίθουσες επεξεργασίας και φύλαξης αρχειακού υλικού, αίθουσες εξυπηρέτησης χρηστών και πολλαπλών χρήσεων, αναγνωστήριο με διευρυμένο ωράριο λειτουργίας (9.00 -17.00), πωλητήριο και καφέ, το οποίο λειτουργεί αυτόνομα μέχρι αργά το βράδυ (με δική του είσοδο μάλιστα), συμπληρώνουν την εικόνα ενός ανανεωμένου και συνεχώς «ζωντανού» συγκροτήματος.
Κάτω από σύγχρονες συνθήκες φύλαξης, διατηρείται πολύτιμο και σπάνιο αρχειακό υλικό, μέσω του οποίου διαγράφεται μία συναρπαστική διαδρομή στη νεότερη οικονομική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδας, κυρίως του 20ού αιώνα. Υλικό, που συμπεριλαμβάνει μοναδικά τεκμήρια για την πορεία του αγροτικού, βιομηχανικού και τραπεζικού κλάδου και προσεγγίζει σε όγκο, αυτή τη στιγμή, τα 15.000 τρέχοντα μέτρα ενώ αυξάνεται διαρκώς. Σε αυτό έχουν ενσωματωθεί και διατηρούνται τα ιστορικά αρχεία σημαντικών τραπεζών που, σταδιακά, απορρόφησε ο Ομιλος Πειραιώς (Τράπεζα Χίου, ΕΤΒΑ, Αγροτική), καθώς και αρχεία φορέων και επιχειρήσεων που συνδέθηκαν, στο παρελθόν, με αυτές.
Στα αρχειοστάσιά του, ο ερευνητής αλλά και ο απλός ενδιαφερόμενος, μπορεί να ανακαλύψει πλήθος στοιχείων για θεσμούς και δομές της ελληνικής οικονομίας, για την αγροτική και βιομηχανική πολιτική της χώρας στο πέρασμα των δεκαετιών, για πτυχές του τραπεζικού της συστήματος. Μπορεί, επίσης, να βρει τεκμήρια που σχετίζονται με την υπόθεση αποκατάστασης των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής, τη δημιουργία και στήριξη των αγροτικών συνεταιρισμών σε όλη την ελληνική περιφέρεια, την ξένη βοήθεια που δέχθηκε μεταπολεμικώς η χώρα (Σχέδιο Μάρσαλ), δάνεια που δόθηκαν σε ιστορικές επιχειρήσεις όπως η Καπνοβιομηχανία Ματσάγγος και η Πειραϊκή Πατραϊκή, ή εγχειρήματα όπως η εισαγωγή της κινηματογραφίας στην Ελλάδα, η Επιχείρηση Κατασκευής Αυτοκινήτων και κάποιες τουριστικές βιομηχανίες.
«Πιστεύουμε ότι η διάσωση ενός αρχείου αποτελεί μία ουσιαστική πολιτιστική πρωτοβουλία. Ολο αυτό το ανεκτίμητο υλικό –έγγραφα, κατάστιχα, μετοχές, χάρτες, σχέδια, σπάνια βιβλία, ταινίες, φωτογραφίες, αντικείμενα– είναι σπουδαία παρακαταθήκη και γι’ αυτό φροντίζουμε να την αναδεικνύουμε με τα πιο σύγχρονα μέσα. Στόχος μας είναι, μέσω του Ιστορικού Αρχείου, να συμβάλουμε στη μελέτη της νεότερης οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας μας αλλά, βεβαίως, και στη γνωριμία του απλού πολίτη με την αξία και τη σημασία των αρχείων μέσα από ειδικές ημερίδες, συζητήσεις, σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις και εκδηλώσεις. Είναι και αυτός ένας από τους τρόπους με τους οποίους ένας σύγχρονος τραπεζικός όμιλος κατανοεί τις δεσμεύσεις του όσον αφορά την εταιρική του κοινωνική υπευθυνότητα» εξηγεί στην «Κ» η πρόεδρος του ΠΙΟΠ, κ. Σοφία Στάικου. Τονίζει μάλιστα ότι ο χώρος της πρώην βιομηχανίας στον Ταύρο δεν επελέγη τυχαία. Και εξηγεί: «Θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν νέο πόλο πολιτισμού στον Ταύρο, στην ευρύτερη περιοχή του Ελαιώνα και νομίζω ότι τόσο το μοναδικό περιεχόμενο του Αρχείου, όσο και το ίδιο το κτίριο που το φιλοξενεί, βοηθούν».
Πράγματι, ο χώρος έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Από αρχιτεκτονικής άποψης, συγκαταλέγεται στα ελάχιστα σωζόμενα βιομηχανικά κτίρια, με κίονες να πρωταγωνιστούν στην πρόσοψή του. Εσωτερικά, οι επιστήμονες με τις μπλε –ηλεκτρίκ στολές, τα γάντια, τα πινέλα, ακόμη και τις μάσκες όταν χρειάζεται και τα εργαλεία στο χέρι που συχνά θυμίζουν χειρουργείο, εργάζονται σε τακτοποιημένους χώρους βρίσκοντας διαρκώς νέους «θησαυρούς». Οπως η παλιά ταινία που τεκμηριώνεται αυτόν τον καιρό από τους ειδικούς.
Από τα πιο περίεργα σε μορφολογία τεκμήρια του αρχείου είναι οι τίτλοι εγγείου ιδιοκτησίας σε οθωμανική γραφή αλλά και σε βουλγαρική. Υπάρχουν πολλά που μπορεί να ανακαλύψει εδώ ο ερευνητής, αλλά και κάθε ενδιαφερόμενος. Ηδη έχουν ψηφιοποιηθεί 500.000 σελίδες από έγγραφα, σχέδια, μετοχές, προσβάσιμες όλες μέσω του σάιτ στο κοινό, ενώ σύντομα θα είναι έτοιμες άλλες 100.000 σελίδες.
Χώρος και για τα παιδιά
Στο κομψό ανεξάρτητο καφέ με τις κίτρινες μοντέρνες καρέκλες σύντομα θα υπάρχει και παιδικό τμήμα με παιδικά βιβλία, εκπαιδευτικούς φακέλους, αντικείμενα και βίντεο που σχετίζονται με όλες τις θεματικές του Αρχείου.
Γεμάτος δροσερές γωνιές ο κήπος του Ιστορικού Αρχείου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς μπορεί να φιλοξενεί διάφορες δράσεις στους υπαίθριους χώρους, ενώ στο εσωτερικό του, χειμώνα-καλοκαίρι, και ποιος δεν θα ήθελε να «βυθιστεί» στον κόσμο των αρχείων και της τραπεζικής ιστορίας με ξεναγό μία… δακτυλογράφο της δεκαετίας του ’30 και τεκμήρια, ξεχασμένα αντικείμενα της καθημερινότητας ενός τραπεζικού υπαλλήλου.
Παλιές γραφομηχανές, τεράστια συρραπτικά, αναλυτικοί ζυγοί έχουν βρει τη θέση τους στην είσοδο του κτιρίου, σχηματίζοντας μια μικρή ενότητα που θα δούμε αργότερα ολοκληρωμένη ως έκθεση. Ανάμεσά τους και διάφορα παλιά χρηματοκιβώτια με επιγραφές, όμως ένα παχουλό, καφετί χρώματος, σου κλέβει την καρδιά: «Προσοχή! Το χρηματοκιβώτιον εκπυρσοκροτεί, προσβαλλόμενον δι’ οξυγόνου».